حروف استعلاء
حروف اِستعلا، به حروفی گفته می‌شود که در زبان عربی هنگام تلفظ آنها، زبان به سمت سقف دهان بالا می‌رود و با قدرت و تفخیم (ضخیم‌شدگی صدا) ادا می‌شوند. این حروف عبارتند از: خ، ص، ض، غ، ط، ظ و ق.
رعایت استعلاء در نماز، مستحب است. بقیه حروف دارای صفت استفال هستند.
تعریف و اهمیت
حروف استعلاء در علم تجوید به حروفی گفته می‌شود که هنگام تلفظ، زبان به سمت سقف دهان بالا می‌رود.[۱] این ویژگی موجب افزایش حجم صدا و پرحجم شدن آن می‌گردد.[۲]
در مباحث فقهی از حروف استعلاء به مناسبت در باب نماز سخن به میان آمده است.[۳]
کدام حروف استعلا دارند؟
هفت حرف خ، ص، ض، ط، ظ،غ و ق دارای این صفت هستند که به آنها حروف استعلاء[۴] یا حروف تفخیم[۵] گفته می‌شود. چهار حرف ص، ض، ط و ظ علاوه بر صفت استعلاء دارای صفت اطباق[یادداشت ۱] نیز هستند؛[۶]که باعث تفخیم بیشتر می‌شود.[۷] در این میان حرف طاء بیشترین میزان تفخیم را دارد.[۸]
در مقابل، حروف استفال قرار دارند که با پایین آمدن زبان تلفظ شده و باعث می‌شوند صدایی نازک و کم‌حجم تولید شود.[۹] تمامی حروف غیر از حروف استعلاء، دارای صفت استفال هستند.[۱۰] البته برخی نیز الف را از حروف استعلاء دانسته‌اند.[۱۱]
ویژگی‌های حروف استعلا
حروف استعلاء زمانی که با الف همراه باشند بیشترین تفخیم را داشته و در حالت مکسور کمترین میزان تفخیم را دارا هستند.[۱۲] این حروف به دلیل ایجاد حجم و قدرت در تلفظ، مانع از اماله می‌شوند[۱۳] [یادداشت ۲] چرا که با اصل سادگی و روانی مورد نیاز در اماله در تضاد است.[۱۴]
استعلاء در کنار سایر صفات، از جمله همس، جهر، اطباق، غنه از ارکان ترتیل محسوب می‌شود. هرچند برخی علماء رعایت دقیق این صفات را مستحب دانسته‌اند، عده‌ای دیگر با این نظر مخالف بوده و این موارد را از اصطلاحات جدیدی می‌دانند که دلیلی بر استحباب آنها وجود ندارد.[۱۵]
رعایت تفخیم و استعلاء در نماز مستحب است و سبب زیبایی قرائت و تجوید نماز می‌گردد.[۱۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ الصراف، الجدید فی علم التجوید، ۱۴۲۸ق، ص۳۸؛ شافعی حفیان، أشهر المصطلحات، ۱۴۲۲ق، ص۲۵۱.
- ↑ حبیبی، شهیدی، روان‌خوانی و تجوید قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۹۹.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۵۸.
- ↑ آل‌بویه، ترکیب، ترجمه و تلخیص مطالب ألفیة، ۱۳۸۳ش، ص۴۰۳؛ مبرد، المقتضب، بیروت، ج۳، ص۳۸؛ ابن عقیل، شرح ابن عقیل، بی‌تا، ج۲، ص۵۲۴.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۵۸.
- ↑ العبد، المیزان فی احکام تجوید القرآن، ۲۰۱۰م، ص۹۶.
- ↑ سادات فاطمی، تجوید عمومی، ۱۳۸۳ق، ص۲۷.
- ↑ میرتقی، تجوید و آواشناسی، ص۱۱۸؛ العبد، المیزان فی احکام تجوید القرآن، ۲۰۱۰م، ص۹۱.
- ↑ الصراف، الجدید فی علم التجوید، ۱۴۲۸ق، ص۳۹.
- ↑ شافعی حفیان، أشهر المصطلحات، ۱۴۲۲ق، ص۲۵۱.
- ↑ میرتقی، تجوید و آواشناسی، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.
- ↑ سادات فاطمی، تجوید عمومی، ۱۳۸۳ق، ص۲۸.
- ↑ مبرد، المقتضب، بی‌تا، ج۳، ص۳۸.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: رضی‌الدین استرآبادی، شرح شافیة ابن الحاجب، بیروت، ج۳، ص۱۵.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۴۴.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۵۸.
یادداشت
منابع
- آل‌بویه، علی، ترکیب، ترجمه و تلخیص مطالب ألفیة ابن مالک، قم، نشر عالمه، ۱۳۸۳ش.
- ابن‌عقیل، عبدالله بن عبدالرحمن، شرح ابن عقیل، بی‌نا، چاپ دوم، بی‌تا.
- حبیبی، شهیدی، علی، محمدرضا، روان‌خوانی و تجوید قرآن کریم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- رضی‌الدین استرآبادی، محمد بن حسن، شرح شافیة ابن الحاجب، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
- سادات فاطمی، جواد، تجوید عمومی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش.
- شافعی حفیان، احمد محمود عبدالسمیع، أشهر المصطلحات فی فن الأداء و علم القراءات، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
- الصراف، مصطفی، الجدید فی علم التجوید، کربلا، مکتبه العلامه ابن فهد الحلی، ۱۴۲۸ق.
- العبد، فریال زکریا، المیزان فی احکام تجوید القرآن، اسکندریه، دارالایمان، ۲۰۱۰م.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۶ق.
- مبرد، محمد بن یزید، المقتضب، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
- میرتقی، سیدحسین، تجوید و آواشناسی، قم، مشهور، ۱۳۸۹ش.