دارالقرآن
دارُالقُرآن، نهادی اجتماعی برای آموزش قرآن است. مراکز آموزش قرآن از صدر اسلام با نام‌های مختلفی همچون «دارالقرآن»، «دارالقُرّاء»، «دارالتَّحفِیظ» و... در جوامع اسلامی وظیفه آموزش قرآن را در کنار مسجد به عهده داشتند. افزون بر آموزش قرآن، برگزاری محافل و مسابقات قرآنی، چاپ و نشر و ترجمه قرآن و ترویج فرهنگ قرآنی در جامعه و انس با آن از دیگر کارکردهای دارالقرآن‌هاست. دارالقرآن‌ها افزون بر کشورهای اسلامی، در کشورهای غیراسلامی نیز فعالیت دارند.
وظایف و کارکردها
دارالقرآن نهادی اجتماعی برای آموزش قرآن است.[۱] روخوانی، روانخوانی، تجوید، حفظ، قرائت، مفاهیم و تفسیر قرآن از اموری است که در دارالقرآن‌ها آموزش داده می‌شود.[۲] افزون بر این، برگزاری محافل و مسابقات قرآنی،[۳] چاپ، نشر و ترجمه قرآن،[۴] انتشار مجلات قرآنی[۵] تربیت معلّم قرآن[۶] و ترویج فرهنگ قرآنی در جامعه و انس با آن[۷] از دیگر وظایف و کارکردهای دارالقرآن‌هاست.
تاریخچه
اولین مرکز آموزش قرآن در اسلام مسجد است، تا جایی که در تاریخ نقل شده برای آموزش قرآن در مساجد متولی مشخص می‌شده است.[۸] به باور برخی علت اهتمام مسلمانان به قرآن،[۹] تأکید روایات بر آموزش قرآن[۱۰] و وجوب کفایی تعلیم و تعلّم آن است.[۱۱] بنابر نظر برخی شاید بتوان قسمت شمالی مسجدالنبی(ص) که اصحاب صُفه در آنجا سکونت داشتند و در همان مکان تعلیم و تعلّم وجود داشته، که مهمترین آن آموزش قرآن بوده، را اولین دارالقرآن در تاریخ اسلام دانست، که در قرن اول هجری قمری بوده است.[۱۲] سپس در قرون بعدی (از قرن ششم تا نهم هجری) در برخی از سرزمین‌های اسلامی مثل مصر و شامات که وقف شکل نوینی به خود گرفت، ایجاد محل مشخصی برای تعلیم قرآن در مدارس دیده می‌شود.[۱۳] اما واژه دارالقرآن در کتب قرن هشتم هجری به عنوان مکانی برای تعلیم و تعلّم قرآن ذکر شده است.[۱۴] همچنین در آثار تاریخی از مدارسی با دو کارکرد آموزش قرآن و حدیث یاد شده، که به آنها «دارالقرآن والحدیث» اطلاق می‌شده است.[۱۵] سپس در قرن دهم هجری عثمانیان از مراکز آموزش قرآن، با عنوان «دارالقُرّاء» یاد می‌کردند.[۱۶] پس از آن و تا اوایل قرن پانزدهم قمری مکتب‌خانه‌ها (به عربی: کَتاتِیب) در کنار مساجد، وظیفه آموزش قرآن به کودکان و نوجوانان را بر عهده داشتند.[۱۷] اما با تغییر سبک آموزش در کشورها، خلأ مراکز آموزش قرآنی احساس شد. از این رو، دوباره مؤسسات قرآنی با عناوین مختلف از قبیل «دارالتحفیظ»، «دارالقرآن» و.... در کشورهای اسلامی شروع به فعالیت کردند.[۱۸]
دارالقرآن در کشورهای اسلامی
در کشورهای اسلامی مدارس دینی در کنار مساجد وظیفه آموزش قرآن را بر عهده دارند[۱۹] و برخی از مساجد مشتمل بر قسمتی با عنوان دارالقرآن هستند.[۲۰] تا جایی که برخی با تأسیس دارالقرآن در مکانی غیر از مسجد مخالفت کرده‌اند.[۲۱]
در کشور مصر رواق‌های آموزش قرآن در جامِع الأَزهَر در کنار مراکز «تَحفِیظ القُرآن»[۲۲] و در لبنان «دارالقرآن الکریم للحفظ و التلاوة» و مؤسسات قرآنی دیگر،[۲۳] کار آموزش قرآن را انجام می‌دهند. همانطور که در عراق دارالقرآن‌های وابسته به حرم‌های ائمه (ع) مهمترین مراکز قرآنی عراق به شمار می‌روند.[۲۴] در مالزی دارالقرآن‌های این کشور زیر نظر سازمان «جاکیم» (سازمان اداره امور اسلامی Jakim) اداره می‌شود.[۲۵] در کشور اندونزی میل و اشتیاق مردم به فراگیری قرآن تا حدی است که به گفته یکی از فعالان قرآنی این کشور، تعداد مراکز قرآنی تنها در جاکارتا (پایتخت اندونزی) به ۱۹۰ هزار مرکز می‌رسد.[۲۶] در سایر کشورهای اسلامی نیز دارالقرآن‌ها فعالیت‌های قرآنی را بر عهده دارند.[۲۷]
در ایران اولین مرکز قرآنی با نام «دار القرآن الکریم» به دستور آیت‌الله گلپایگانی در سال ۱۳۵۲ش و به همت فرزندش سید مهدی گلپایگانی(درگذشت:۱۳۵۷ش) تأسیس شد. سید مهدی گلپایگانی در سفرهایی که به کشورهای اسلامی داشت، وقتی با شبهات مخالفان شیعه مبنی بر اهمیت ندادن شیعه به قرآن مواجه شد، اقدام به این کار کرد. مهمترین اقدامات این مرکز، چاپ و نشر قرآن و کتب مرتبط با قرآن، انتشار مجلات قرآنی، ترجمه قرآن و بررسی ترجمه‌های موجود و تصحیح آنها، گردآوری قرآن‌های خطی و نفیس و تأسیس کتابخانه تخصصی قرآنی است.[۲۸]
«سازمان دارالقرآن الکریم» دیگر مرکز قرآنی مهم ایران است، که مهمترین وظایف آن تصحیح قرآن و نظارت بر چاپ و نشر آن، برگزاری دوره‌های تربیت معلم قرآن، اعزام قاریان به سایر کشورها، استانداردسازی آموزش قرآن در کلیه سطوح و اجرای گسترده قران آموزی در ایران است.[۲۹] افزون بر این دو مرکز، «دارالقرآن بسیج»[۳۰] و دارالقرآن (خانه قرآن) آموزش و پرورش[۳۱] و دارالقرآن‌هایی که توسط خیّرین در ایران ساخته می‌شود[۳۲] و همچنین مؤسسات قرآنی با نام‌های دیگری همچون مهد قرآن، خانه قرآن، جامعة القرآن، مکتب القرآن و دارالتحفیظ[۳۳] که تعداد آنها در سال ۱۴۰۰ش به حدود سه هزار و دویست مؤسسه قرآنی رسید،[۳۴] در ایران فعالیت دارند، که به نظر برخی، از نظر ابعاد و حجم کاری، دارالقرآن شهر خمینی‌شهر و دارالقرآن شهر زنجان از بزرگترین آنها به شمار می‌رود.[۳۵] به همت دارالقرآن‌ها برخی روستاهای ایران، تبدیل به روستای قرآنی شده‌اند.[۳۶] همچنانکه دهکده‌های قرآنی در اندونزی نیز در حال افزایش است.[۳۷]
دارالقرآن در کشورهای غیر اسلامی
مسلمانان در برخی کشورهای غیراسلامی نیز با تأسیس مدارس اسلامی و مراکز قرآنی با عنوان دارالقرآن یا دارالتحفیظ تلاش می‌کنند فرهنگ اسلامی و قرآنی خود را به نسل‌های بعدی خود منتقل کنند، که دارالقرآن اسپانیا[۳۸] از جمله آنهاست. دارالقرآن اروپا (DarulQuran) که از سال ۲۰۱۲ میلادی با محوریت آموزش قرآن به زبان انگلیسی در کشور انگلیس آغاز به کار کرده، به باور برخی پیشگام در آموزش مجازی معارف قرآنی است.[۳۹] «دارالقرآن و مطالعات اسلامی ویرجینیا» که در زمینه آموزش قرآن، تربیت مبلغان و آموزش زبان عربی در آمریکا فعالیت دارد، یکی از مؤسسات قرآنی این کشور است.[۴۰]
پانویس
- ↑ «مقاله دارالقرآن»، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «آیین‌نامه‌های آموزشی»، سایت دارالقرآن الکریم.
- ↑ «محفل»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم؛ «مسابقات»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ «اولین مؤسسه قرآنی به دست کدام مرجع تقلید ساخته شد؟» خبرگزاری حوزه.
- ↑ «المجلات القرآنیه»، دارالقرآن الکریم فی العتبة الحسینیة المقدسه.
- ↑ «تاریخچه سازمان»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ «معرفی مراکز دار القرآن آموزش و پرورش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ به عنوان نمونه: سبکی، فتاوی، بی‌تا، ج۲، ص۱۰۸_۱۰۹؛ محبی، خلاصة الآثار، ۱۲۸۴ق، ج۱، ص۱۴۹.
- ↑ علامه طباطبایی، القرآن فی الإسلام، بی‌تا، ص۱۷۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۹، ص186.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۶۵.
- ↑ «مقاله دارالقرآن»، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ ر.ک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۶۹؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۲۶۲.
- ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶۹.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۱۱ و ۲۶۲.
- ↑ ابن عماد، شذرات الذهب، بی‌تا، ج۸، ص۳۰۸.
- ↑ «نگاهی به برنامه‌های حفظ قرآن در مصر، مهد تلاوت»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم؛ قنبری، «نگاهی به مکتب‌خانه در ایران»، ص۱۲۰.
- ↑ «نگاهی به برنامه‌های حفظ قرآن در مصر، مهد تلاوت»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ «نگاهی به برنامه‌های حفظ قرآن در مصر، مهد تلاوت»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ به عنوان نمونه: «دارالقرآن _ جامع الجزائر»، الجمهوریة الجزائریة الدیموقراطیة الشعبیة _ رئاسة الجمهوریة _ عمادة جامع الجزائر؛ «راه‌اندازی دارالقرآن‌های مساجد با همراهی مؤسسات قرآنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ «با تأسیس دارالقرآن در مکانی غیر از مسجد مخالفم»، پایگاه تخصصی مسجد.
- ↑ «نگاهی به برنامه‌های حفظ قرآن در مصر، مهد تلاوت»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ «مقرأة دارالقرآن الکریم الإلکترونية _ لبنان»، سایت دارالقرآن لبنان.
- ↑ «المشاریع و البرامج القرآنیه»، دارالقرآن الکریم فی العتبة العلویة المقدسه؛ «المشاریع التعلیمیه»، دارالقرآن الکریم فی العتبة الحسینیة المقدسه.
- ↑ «جاکیم سازمانی با هدف همسو کردن سیاست‌های مالزی با آموزه‌های اسلامی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
- ↑ «انس مردم اندونزی با قرآن مثال‌زدنی است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
- ↑ به عنوان نمونه: «دارالقرآن _ جامع الجزائر»، الجمهوریة الجزائریة الدیموقراطیة _ الشعبیة رئاسة الجمهوریة _ عمادة جامع الجزائر.
- ↑ «اولین مؤسسه قرآنی به دست کدام مرجع تقلید ساخته شد؟» خبرگزاری حوزه.
- ↑ «تاریخچه سازمان»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ «دارالقرآن بسیج»، سایت دارالقرآن بسیج.
- ↑ «معرفی مراکز دار القرآن آموزش و پرورش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «مشارکت دو هزار میلیارد ریالی خیرین خراسان رضوی در ساخت دارالقرآن‌ها و نمازخانه مدارس»، خبرگزاری پانا؛ «بزرگترین مؤسسه قرآنی خیّرساز ساوه و زرندیه افتتاح شد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «اطلس جامع قرآنی کشور»، معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد.
- ↑ «تعداد مؤسسات قرآنی فعال دارای مجوز در کشور حداکثر ۳۲۰۰ مورد است»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم.
- ↑ «از اجرای ۳۰۰برنامه فرهنگی و آموزشی تا ثبت نام بیش از ۱۰ هزار قرآن آموز»، خبرگزاری حوزه؛ «نگاهی به تاریخچه ۲۹ ساله بزرگترین مجموعه دارالقرآن کشور در زنجان»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
- ↑ «روستای سار کاشان، اولین دهکده قرآن ایران»، خبرگزاری صدا و سیما؛ «قرآن آباد ایران، روستایی نمونه در کشور»، پایگاه اطلاع‌رسانی بیت الأحزان.
- ↑ «دهکده قرآن در اندونزی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
- ↑ «المدرسة الإسلامیة الوحیدة لتحفیظ القرآن فی إسبانیا»، وکالة الأنباء القرآنیة الدولیه.
- ↑ «دارالقرآن اروپا پیشگام در آموزش معارف قرآنی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
- ↑ «مراسم افطار و سخنرانی در شب‌های ماه رمضان در دارالقرآن ویرجینیای آمریکا»، خبرگزاری تسنیم.
منابع
- ابن کثیر، البدایة و النهایه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- «از اجرای ۳۰۰ برنامه فرهنگی و آموزشی تا ثبت نام بیش از ۱۰ هزار قرآن‌آموز»، خبرگزاری حوزه، درج مطلب: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۳ش.
- «انس مردم اندونزی با قرآن مثال‌زدنی است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا، درج مطلب: ۲ فروردین ۱۴۰۳ش، بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۳ش.
- «اولین مؤسسه قرآنی به دست کدام مرجع تقلید ساخته شد؟» خبرگزاری حوزه، درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۴۰۱ش، بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۳ش.
- «با تأسیس دارالقرآن در مکانی غیر از مسجد مخالفم»، پایگاه تخصصی مسجد، درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۳۹۷ش، بازدید: ۲۱ آذر ۱۴۰۳ش.
- «بزرگترین مؤسسه قرآنی خیّرساز ساوه و زرندیه افتتاح شد»، خبرگزاری ایسنا، درج مطلب: ۳ بهمن ۱۳۹۵ش، بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۳ش.
- «تعداد مؤسسات قرآنی فعال دارای مجوز در کشور حداکثر ۳۲۰۰ مورد است»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم، درج مطلب: ۸ تیر ۱۴۰۰ش، بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۳ش.
- «جاکیم سازمانی با هدف همسو کردن سیاست‌های مالزی با آموزه‌های اسلامی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا، درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش، بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۳ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- «دارالقرآن اروپا پیشگام در آموزش معارف قرآنی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا، درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۳ش.
- «دارالقرآن بسیج»، سایت دارالقرآن بسیج، بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۳ش.
- «دارالقرآن _ جامع الجزائر»، الجمهوریة الجزائریة الدیموقراطیة _ الشعبیة رئاسة الجمهوریة _ عمادة جامع الجزائر، درج مطلب: بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۳ش.
- «دهکده قرآن در اندونزی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا، درج مطلب: ۲۲ بهمن ۱۳۹۶ش، بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۳ش.
- «روستای سار کاشان، اولین دهکده قرآن ایران»، خبرگزاری صدا و سیما، درج مطلب: ۹ فروردین ۱۴۰۲ش، بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۳ش.
- سبکی، علی، فتاوی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق،
- صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق،
- طباطبایی، محمد حسین، القرآن فی الإسلام، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، بی‌تا.
- «قرآن آباد ایران، روستایی نمونه در کشور»، پایگاه اطلاع‌رسانی بیت الأحزان، درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۳۹۴ش، بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۳ش.
- قنبری، محمد رضا، نگاهی به مکتب‌خانه در ایران، ماهنامه فرهنگ مردم ایران، شماره ۹، سال ۱۳۸۶ش.
- «المدرسة الإسلامیة الوحیدة لتحفیظ القرآن فی إسبانیا»، وکالة الأنباء القرآنیة الدولیه، درج مطلب: ۱۴ اکتبر ۲۰۱۸م، بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.
- «المجلات القرآنیه»، دارالقرآن الکریم فی العتبة الحسینیة المقدسه، بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۳ش.
- «محفل»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم، بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۳ش.
- محبی دمشقی، محمد امین، خلاصة الآثار، مصر، ۱۲۸۴ق.
- «مراسم افطار و سخنرانی در شب‌های ماه رمضان در دارالقرآن ویرجینیای آمریکا»، خبرگزاری تسنیم، درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵ش، بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۳ش.
- «مسابقات»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم، بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۳ش.
- «مسجد پرچمدار نشر معارف قرآن و اهل بیت(ع)»، بلاغ، درج مطلب: ۲ بهمن ۱۴۰۱ش، بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۳ش.
- «مشارکت دو هزار میلیارد ریالی خیرین خراسان رضوی در ساخت دارالقرآن‌ها و نمازخانه مدارس»، خبرگزاری پانا، درج مطلب: ۲ دی ۱۴۰۰ش، بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۳ش.
- «المشاریع التعلیمیه»، دارالقرآن الکریم فی العتبة الحسینیة المقدسه، بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۳ش.
- «المشاریع و البرامج القرآنیه»، دارالقرآن الکریم فی العتبة العلویة المقدسه، بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۳ش.
- «معرفی مراکز دار القرآن آموزش و پرورش»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش، بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۳ش.
- «مقاله دارالقرآن»، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بازدید: ۱ دی ۱۴۰۳ش.
- «مقرأة دارالقرآن الکریم الإلکترونية _ لبنان»، سایت دارالقرآن لبنان، بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۳ش.
- «نگاهی به برنامه‌های حفظ قرآن در مصر، مهد تلاوت»، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دارالقرآن الکریم، درج مطلب: ۲ مهر ۱۴۰۱ش، بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۳ش.
- «نگاهی به تاریخچه ۲۹ ساله بزرگترین مجموعه دارالقرآن کشور در زنجان»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا، درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۳۹۳ش، بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۳ش.