شَقُّ الْقَمَر از معجزات پیامبر(ص) که به نقل منابع اسلامی، پیامبر(ص) در این معجزه، با انگشت به ماه اشاره کرد و ماه دو نیمه شد. زمان این معجزه، سال‌های آغازین بعثت بوده است. تحقق این معجزه، با ایرادهایی رو‌به‌رو شده است و برخی عالمان اسلامی درصدد پاسخگویی به آن برآمده‌اند.
چگونگی ماجرا
به گفته شیخ طوسی، مسلمانان در وقوع شق القمر اجماع داشته‌اند و مخالفت با این اجماع سال‌ها بعد از اجماع روی داده و بدین سبب، این مخالفت معتبر نیست.[۱] اما اختلافاتی در جزئیات و چگونگی واقعه در روایات به چشم می‌خورد. بنابر روایات، پیامبر اکرم(ص) به عنوان معجزه، ماه را در آسمان به دو نیمه جدا از هم تبدیل کرد و سپس فرمان داد تا به حال نخستین بازگردد. این بخش از ماجرا محل اتفاق منابع اسلامی است.[۲]
به اعتقاد بیشتر مفسران شیعه و اهل سنت، آیات ابتدایی سوره قمر، در مورد همین حادثه نازل شده است:
اِقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ وَإِن يَرَوْاْ آيَةً يُعْرِضُواْ وَ يَقُولُواْ سِحْرٌ مُّسْتَمِرٌّ (ترجمه:نزدیک شدآن ساعت و از هم شکافت ماه. و هر گاه نشانه‌ای ببینند روی بگردانند و گویند: «سحری دایم است.»)[القمر–۱ -۲]
گزارش‌های معجزهٔ شق القمر را در منابع تاریخی، روایی و تفسیری می‌توان یافت. در منابع تاریخی مانند البدایة و النهایة،[۳] الفتن،[۴] الخرائج و الجرائح،[۵] و امتاع الاسماع مقریزی[۶] این ماجرا نقل شده است. قاضی عبدالرحمن ایجی روایات شق القمر را متواتر می‌داند.[۷]
در منابع روایی اهل سنت، ماجرای شق القمر از شش نفر نقل شده است: انس بن مالک،[۸] جبیر بن مطعم،[۹] حذیفة بن یمان،[۱۰]ابن‌عباس،[۱۱]عبدالله بن عمر[۱۲]و ابن‌مسعود.[۱۳]
در متون روایی و تفسیری شیعه نیز دو روایت دربارهٔ شق القمر آمده است:
زمان وقوع
این معجزه در زمان رسول خدا(ص) در سال‌های ابتدایی بعثت در مکه اتفاق افتاده است. علامه طباطبایی، زمان آن را شب ۱۴ ذی‌الحجه سال پنجم قبل از هجرت می‌داند.[۱۶]
علت درخواست مشرکان
انگیزه مشرکان از این درخواست این بود که به عقیده آنان، سحر و جادو تنها در پدیده‌های روی زمین تأثیر می‌گذارد. به همین جهت از ایشان خواستند کار خارق‌العاده‌ای را انجام دهد که در آسمان‌ها روی دهد.[۱۷]
جایگاه این مطلب نزد علما
رویکرد علمای اسلامی در مورد این واقعه، به دو صورت بوده است. عموم مفسران شیعه و اهل سنت به وقوع این مطلب اذعان دارند و معتقدند که ۳ آیه اول سوره قمر ناظر به معجزه شق‌القمر است.[۱۸] این مطلب با اندکی تفاوت، در کتاب‌های شیعه وسنی آمده است و بسیاری از علما نسبت به این حادث ادعای اجماع،[۱۹] تواتر[۲۰] یا استفاضه[۲۱] نموده‌اند.
دومین دیدگاه، مربوط به افرادی مانند حسن بصری، عطاء خراسانی(عطاء بن عبدالله خراسانی بلخی۵۰یا۶۰-۱۳۵یا۱۳۳ق.)و بلخی(ابوالقاسم کعبی بلخی. د. ۳۱۹ق.)،است که معتقدند این آیات مربوط به زمان قیامت و از موارد اشراط الساعة است و معنای آیه اين است كه به زودى در هنگام قيامِ قيامت ماه دو نيم مى‌شود، و تعبیر از این واقعه به صورت فعل ماضی که دلالت بر انجام کاری در گذشته دارد به اين جهت است كه بفهماند حتما واقع مى‌شود.[۲۲]
سؤال‌ها و ایرادها
از چند جهت بر این واقعه ایراد وارد کرده‌اند که عبارتند از:
- اشکال اول: این ایراد بر اساس نظریه کیهان شناسی بَطْلَمیوسی است که بیان می‌کند، امکان ندارد افلاک آسمانی از هم جدا شوند یا به هم ملحق شوند. پاسخ این ایراد این است که بر اساس مشاهدات جدید کیهان شناسی جدید، این دیدگاه باطل است. به علاوه، پیدایش منظومه شمسی و نیز پیدایش شهاب سنگ‌ها بهترین دلیل بر بطلان این دیدگاه است.[۲۳]
- اشکال دوم: اگر این واقعه روی داده است، پس چرا در کتاب‌های تاریخی نقل نشده است. این ایراد نیز با پاسخ‌هایی از سوی اندیشمندان اسلامی همراه بوده است؛ مانند این که ممكن است مردم آن شب از اين حادثه غفلت كرده باشند، اينگونه نيست كه هر حادثه زمینی و آسمانی رخ دهد مردم بفهمند و آن را نزد خود محفوظ نگهداشته، و سينه به سينه تا عصر ما باقى بماند؛ و علاوه سرزمين حجاز و اطراف آن از شهرهاى عرب‌نشين در آن زمان به دنبال رصد ستارگان و آسمان نبوده‌اند و دیگر این‌که بلاد مغرب كه اعتنايى به اينگونه مسائل داشته‌اند (البته اگر در آن تاريخ چنين اعتنايى داشته بودند) با مكه اختلاف افق داشته‌اند، اختلاف زمانى زيادى كه باعث مى‌شد آن بلاد جريان را نبينند، چون به طورى كه در بعضى از روايات آمده قرص ماه در آن شب بدر بوده، و در حوالى غروب خورشيد و اوائل طلوع ماه اتفاق افتاده، و ميان انشقاق ماه و دوباره متصل شدن آن زمانى اندک فاصله شده است، ممكن است مردم آن شهرها وقتى متوجه ماه شده‌اند كه اتصال يافته بوده است.[۲۴]
ادعای مشاهده شکاف کره ماه در پژوهشهای ناسا
در سال‌های اخیر در فضای مجازی، مطالبی منتشر شد که بر اساس آن، ادعا شده عکس‌هایی که در مأموریت آپولو توسط ریما آریادوس گرفته شده نشان‌دهنده شکافی در سطح ماه بود. زغلول النجار کتابی را در سال ۲۰۰۴ منتشر کرد و یکی از این عکس‌ها را بازتولید کرده است. این ادعا در سال‌های بعد توسط برخی دانشمندان ناسا تکذیب شد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۴۴۳.
- ↑ برای نمونه نک: شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۴۴۳.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ ج۶، ص۸۲.
- ↑ المروزی، کتاب الفتن، ۱۴۱۴ق، ص۳۶۷.
- ↑ الراوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۱.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۵.
- ↑ الایجی، المواقف، الشریف الرضی، ج۸، ص۲۵۶.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ بخاری، صحیح البخاری، استانبول، ج۴، ص۲۴۳.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۱۳.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶.
- ↑ ابونعیم الأصبهانی، دلائل النبوة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۸۰؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۱۱؛ بخاری، صحیح البخاری، استانبول، ج۴، ص۲۴۳.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۱۲؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۴۱.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۳۴۱.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۶۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۵۵.
- ↑ رجوع کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۲۸۲؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۳۳۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ص۳۱۰.
- ↑ سید شریف در شرح المواقف و ابن‌السبکی در شرح المختصر به نقل از آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۷۴.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۶۰.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۵۶.
- ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۱۳-۱۷.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۱۹، ص۶۴-۶۵.
منابع
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- أبونعیم الأصبهانی، احمد بن عبدالله، دلائل النبوه، بیروت، دار النفائس، چاپ سوم، ۱۴۱۲ق.
- الآلوسی، محمود بن عبد الله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، علی عبد الباری عطیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- الایجی، عبدالرحمن بن احمد، المواقف، شرح علی بن محمد جرجانی، قم، الشریف الرضی، بی‌تا.
- البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، استانبول، المکتبة الاسلامیه للنشر و التوزیع، بی‌تا.
- الراوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، قم، موسسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
- المروزی، نعیم بن حماد، کتاب الفتن، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر، ۱۴۱۴ق.
- حاکم النیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۱ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تحقیق: لجنة من العلماء و المحققین الاحصایین، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اوّل، ۱۴۱۵ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب(التفسیر الکبیر)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، موسسه دار الکتاب، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون