رجال ابن داوود (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | حسن بن داوود حلی (متوفای ۴۸۳ق) |
| موضوع | علم رجال |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مطبعه حیدریه |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۲ق |
رجال إبن داوود تألیف حسن بن علی بن داود حلی از علمای رجال در شیعه در قرن هفتم قمری است. موضوع کتاب، علم رجال و معرفی راویان احادیث ائمه(ع) و بیان اعتبار و عدم اعتبار آن‌هاست. ابن داوود در این کتاب با استفاده از منابع غنی، قدیمی و معتبر علم رجال و با شیوه‌ای نو و ابتکاری در ترتیب راویان به ترتیب حروف الفبا و بیان آدرس مستند خود به صورت رمز، مجموعه‌ای را به‌وجود آورده است.
درباره مؤلف
ابو محمد تقی‌الدین حسن بن علی بن داوود حلی معروف به ابن داوود حلی از عالمان رجالی، فقیه و ادیب امامی در قرن هفتم هجری قمری است. وی با علامه حلی معاصر بود و مشهورترین اثرش کتاب الرجال است. ابن داوود حلی در ۵ جمادی‌الثانی سال ۶۴۷ق به دنیا آمد.[۱]
انگیزه نگارش
هنگامی که ابن داوود به اصول فتاوای فقهی و فروع نظری آن نگریسته و سعی بر نجات از تقلید و پیروی از فتاوای نقل‌شده نموده، دریافته است که راهی به جز بررسی روایات ائمه هدی(ع) نبوده و آن هم ممکن نیست مگر با استفاده صحیح از قواعد اصولی و توجه به نظرات اصحاب و فتاوای فرعی آنها، تا بتوان راهی صحیح و موافق با حق را برگزید و مخالف آن را رها ساخت و این مهم امکان ندارد مگر با شناخت علم رجال و تحقیق در احوال روات احادیث.[۲]
ارزش و اعتبار کتاب
کتاب رجال ابن داود از کتاب‌های رجالی معتبر شیعه در آغاز قرن هشتم هجری به شمار می‌آید و با توجه به نسخه‌ها و منابع معتبری که در اختیار مؤلف این کتاب بوده از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار شده است.
سخنان عالمان شیعه
شهید ثانی درباره این کتاب می‌گوید:
- کتاب رجال ابن داود از تألیفات مهم و از تحقیقات ارزشمند ایشان به شمار می‌آید. وی در این کتاب، شیوه‌ای نو و ابتکاری را به کار گرفته که تا آن زمان میان اصحاب سابقه نداشته است. هر کس آن کتاب را مطالعه نماید بر ارزش و اعتبار و عظمت مؤلف آن آگاهی خواهد یافت.[۳]
شیخ حر عاملی در کتاب امل الآمل درباره این کتاب می‌نویسد:
- ابن داود این کتاب را به ترتیب حروف الفبا نگاشته است. وی تمام کتاب‌های رجالی قدما که به دستش رسیده را در کتاب آورده و مستند خود قرار داده است. ابن داود علاوه بر ترتیبی زیبا و تهذیبی جالب مطالب آن کتاب‌ها را نیز آورده است. وی در این کتاب فقط نام شخصیت‌های قبل از شیخ طوسی را آورده و کمتر به متاخرین از ایشان اشاره دارد.[۴]
حسین بن عبدالصمد حارثی پدر شیخ بهایی می‌گوید:
روش تألیف
ابن داود در این کتاب، تمام اسامی را به ترتیب حروف الفبا آورده و این ترتیب را تا آخر حروف هر اسمی رعایت کرده است. این شیوه تا آن زمان، میان اصحاب بی‌سابقه بوده و او اولین رجالی است که ترتیب کتاب رجال خود را به این شکل آورده است.
نکته دیگر اینکه ابن داود کتاب خود را در دو بخش آورده است:
- بخش اول در ممدوحین و راویانی که موثق و معتبر شناخته شده‌اند.
- بخش دوم در راویانی که ضعیف و غیر معتبر شناخته شده‌اند.
وی در این کتاب توثیق یا تضعیف خود را مستند به یکی از کتاب‌های رجالی معتبر نموده و آدرس آن را نیز به صورت رمز آورده است.[۶]
نگاهی به محتوا
ابن داوود نخستین قسمت کتابش را با حرف الف آغاز کرده و نام ۲۲۴ نفر را ذکر کرده که اولین نفر و آخرین أيوب بن نوح بن دراج النخعي است. او کوفی و ممدوح و وکیل امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) است. برادرش جمیل بن دراج نیز امام هادی(ع) را ملاقات کرده است. [۷]
منابع کتاب
ابن داود در مقدمه کتاب سند خود را به هر یک از کتاب‌های رجالی که از آنها در کتاب استفاده کرده و به آنها استناد نموده، آورده است تا به این طریق همه نقل‌های کتاب مستند و معتبر شود و بر اعتبار مطالب کتاب بیفزاید. برخی از منابع معتبر و اولیه رجالی شیعه مانند:
- کتاب الرجال نوشته ابو جعفر محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی.
- کتاب الفهرست نوشته شیخ طوسی.
- کتاب رجال کشی نوشته ابو عمرو محمد بن عمر کشی.
- کتاب رجال نجاشی نوشته شیخ ابوالعباس احمد بن علی نجاشی.
- کتاب رجال برقی نوشته ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقی.
- کتاب رجال ابن غضائری نوشته شیخ ابوالحسن احمد بن حسین غضائری.
- کتاب رجال عقیقی نوشته شریف علی بن احمد عقیقی.
- کتاب رجال ابن عقده نوشته شیخ ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید بن عبد الرحمان بن زیاد معروف به ابن عقده.
- کتاب رجال فضل بن شاذان نوشته ابومحمد فضل بن شاذان نیشابوری.
- کتاب رجال ابن عبدون نوشته شیخ ابو عبدالله احمد بن عبد الواحد بن احمد بزاز معروف به ابن عبدون.[۸]
رمزهای کتاب
ابن داود برای کوتاه‌تر شدن جملات کتاب، بسیاری از کلمات را به‌صورت رمز آورده است که برخی از آنها عبارتند از:
- رجال کشی (کش)
- رجال نجاشی (جش)
- رجال شیخ طوسی (جخ)
- الفهرست (ست)
- البرقی (قی)
- علی بن احمد عقیقی (عق)
- ابن عقده (قد)
- فضل بن شاذان (فش)
- ابن عبدون (عب)
- ابن غضائری (غض)
- محمد بن بابویه (یه)
- ابن فضال (فض)
و برای هر یک از ائمه(ع) نیز یک حرف از نام آنها را علامت قرار داده است.[۹]
بخش انتهایی کتاب
ابن داود در پایان کتاب، ۱۷ فصل و ۹ تنبیه آورده و در آنها نکات بسیار سودمند و مفید رجالی را ذکر کرده است مانند اسامی افرادی که واقفی، فطحی، عامی، زیدی، کیسانی، ناووسی، غلات، ضعیف، مضطرب، منکر، فاسد المذهب، جاعل حدیث، لعنت یا نفرین شده و یا مجهول بوده‌اند و افراد ثقه‌ای که از ضعفاء نقل حدیث کرده‌اند را به صورت فهرست‌های جداگانه آورده و در پایان نیز ۳۵ کنیه از روات ضعیف را بر شمرده است.[۱۰]
اشکالات کتاب
برخی از بزرگان و عالمان شیعی، کتاب رجال را دارای معایب و اشکالاتی دانسته و بر آن نقدهایی وارد کرده‌اند.
سید مصطفی تفرشی در کتاب «نقد الرجال»، رجال ابن داود را از نظر ترتیب، خوب ارزیابی کرده ولی گفته که غلط‌های فراوانی نیز در آن وجود دارد.[۱۱]
ملا عبدالله شوشتری در شرح تهذیب الاحکام، کتاب ابن داود را قابل اعتماد ندانسته، چون اشکالات فراوانی را مانند اشتباه در نقل سخن قدما و یا بررسی روات و یا تعیین آنها در آن یافته و گفته که این نکته با کمی دقت در این کتاب آشکار می‌شود.[۱۲]
ابوالهدی کلباسی اصفهانی در کتاب «سماء المقال فی تحقیق علم الرجال» اشتباهات کتاب ابن داود را شمرده و مشخص نموده است.[۱۳]
شیخ حر عاملی در کتاب امل الآمل هم مراد از اشتباهات ابن داود را اعتراضات ایشان بر علامه حلی می‌داند.[۱۴]
سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه، دلیل اشتباهات کتاب را رمزی‌بودن برخی کلمات آن دانسته است.
افندی اصفهانی صاحب ریاض العلماء می‌گوید: دلیل اشتباهات کتاب، اختلاف نسخه و اشتباه نساخ بوده است.[۱۵]
ابو علی حائری در کتاب «منتهی المقال فی احوال الرجال»، اشتباهات کتاب را به‌دلیل بد خط بودن ابن داود محتمل دانسته ولی تأکید کرده که اعتراضات او به علامه حلی اکثرا صحیح بوده است. اما میرزا عبدالله افندی در این باره می‌نویسد: من خط ایشان را دیده‌ام؛ ایشان دارای خطی زیبا بوده‌اند و شیخ عباس قمی هم می‌گوید: خط ابن داود مانند نامش زیباست.
محدث نوری نیز بر این مطلب تصریح می‌کندکه خط ابن داود مانند نامش زیبا و خوب بوده است و اکثر اصحاب با این کتاب مانند دیگر کتب رجالی برخورد کرده‌اند و آن را معتبر دانسته‌اند.[۱۶]
چاپ
این کتاب، در یک جلد به زبان عربی در المطبعة الحیدریة نجف اشرف در سال ۱۳۹۲ق با تحقیق سید محمد صادق آل بحرالعلوم به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۵.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۲۵.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۳.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۴.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۴.
- ↑ نرم افزار جامع فقه اهل بیت.
- ↑ ابن داوود حلی، کتاب الرجال، ج۱، ص۵۴.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۴.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۲۵ و ۲۶.
- ↑ نرم افزار جامع فقه اهل بیت.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۴.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۶.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۴.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۴.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۵.
- ↑ رجال ابن داوود، ۱۳۹۲ق، ص۱۷ و ۱۸.
منابع
- حلی، حسن بن داوود، کتاب الرجال، تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، نجف، مطبعة الحیدریة، ۱۳۹۲ق.