صحیح مسلم (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز ←جایگاه نزد اهل‌سنت و شیعیان: ویرایش جزیی |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز ←اشکالات و ایرادات: ویرایش جزیی |
||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
==اشکالات و ایرادات== | ==اشکالات و ایرادات== | ||
*ایرادات سندی و متنی؛ گفته شده صحیح مسلم از ایرادات سندی و متنی خالی نیست در برخی اسناد آن، تعلیق(حذف واسطه میان مؤلف و راوی) وجود دارد و در مواردی در آن اندارج(درج | *ایرادات سندی و متنی؛ گفته شده صحیح مسلم از ایرادات سندی و متنی خالی نیست در برخی اسناد آن، تعلیق(حذف واسطه میان مؤلف و راوی) وجود دارد و در مواردی در آن اندارج(درج سخن راوی در متن حدیث) نیز صورت گرفته است.<ref> طبسی، درسنامه رجال مقارن، ۱۳۸۵ش، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref> بنا به گفته نجم الدین طبسی حدود ۱۴ مورد تعلیق و در مواردی تدلیس و حدیث جعلی در صحیح مسلم وجود دارد. همچنین او گفته است که ابن حجر عسقلانی ''کتاب وقوف علی ما فی صحیح المسلم من الموقوف'' را در این زمینه تألیف کرده و در آن ۱۹۲ روایت موقوف یا مقطوع از صحیح مسلم گردآورده است.<ref> طبسی، درسنامه رجال مقارن، ۱۳۸۵ش، ص۲۰۱-۲۰۰.</ref> نووی<ref>نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه نووی، ص۱۳۰-۱۳۱. </ref> و [[حاکم نیشابوری]] نیز در صحت برخی روایات صحیح مسلم تردید کرده است.<ref>صباغی، بررسی رجال صحیحین، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۴۱.</ref> ابن حجر در مقدمه فتح الباری گفته است مسلم ۳۲ حدیث از ۱۱۰ حدیث ضعیف و مشکل‌دار [[صحیح بخاری]] را در صحیح خود نقل کرده است.<ref> ابن حجر، مقدمه فتح الباری(هدی الساری)، ۱۴۰۸ق-۱۹۸۸م، ص۳۴۵.</ref> | ||
* ذکر نکردن عنوان باب‌ها؛ گر چه مسلم احادیث را طی ابوابی آورده، ولی عنوان باب‌ها را ذکر نکرده است.<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ص۵۵۶.</ref> البته گفته شده این کار بعدها توسط نویسندگان اهل‌سنت جبران شده است.<ref>مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۸.</ref> | * ذکر نکردن عنوان باب‌ها؛ گر چه مسلم احادیث را طی ابوابی آورده، ولی عنوان باب‌ها را ذکر نکرده است.<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ص۵۵۶.</ref> البته گفته شده این کار بعدها توسط نویسندگان اهل‌سنت جبران شده است.<ref>مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۸.</ref> | ||
* نقل از راویانی که [[وثاقت]] آنها پذیرفته نشده است. شیخ یوسف صباغی در کتاب [[بررسی رجال صحیحین (کتاب)|بررسی رجال صحیحین]] اعتبار برخی از راویانی را که بخاری و مسلم از آنها در [[صحیحین]] روایت نقل کرده‌اند مانند [[مغیره بن شعبه]] را رد کرده است.<ref>صباغی، بررسی رجال صحیحین، ۱۳۸۲ش، ص۱۵۰-۳۶۰.</ref> همچنین روایت از راویانی همچون اسباط بن نصر و قطن بن نسیر مورد انتقاد برخی از اهل سنت نیز قرار گرفته است.{{مدرک}} | * نقل از راویانی که [[وثاقت]] آنها پذیرفته نشده است. شیخ یوسف صباغی در کتاب [[بررسی رجال صحیحین (کتاب)|بررسی رجال صحیحین]] اعتبار برخی از راویانی را که بخاری و مسلم از آنها در [[صحیحین]] روایت نقل کرده‌اند مانند [[مغیره بن شعبه]] را رد کرده است.<ref>صباغی، بررسی رجال صحیحین، ۱۳۸۲ش، ص۱۵۰-۳۶۰.</ref> همچنین روایت از راویانی همچون اسباط بن نصر و قطن بن نسیر مورد انتقاد برخی از اهل سنت نیز قرار گرفته است.{{مدرک}} | ||
نسخهٔ ۷ مارس ۲۰۱۷، ساعت ۲۳:۳۲
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مسلم بن حجاج نیشابوری |
| تاریخ نگارش | نیمه قرن ۳ قمری |
| موضوع | حدیث |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | اسماعیل بن احمد طرابلسی |
| تعداد جلد | ۸ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالطباعه العامره |
| تاریخ نشر | ۱۳۲۹-۱۳۳۴ق |
الجامع الصحیح مشهور به صحیح مسلم نوشته مسلم بن حجاج نیشابوری مهمترین کتاب حدیثی اهل‌سنت پس از صحیح بخاری. این کتاب ۷۲۷۵ حدیث نبوی را در بر دارد که بدون احادیث تکراری، روایات آن حدود ۴۰۰۰ خواهد بود. به ادعای مسلم همه روایات آن معتبر و صحیح‌اند. اما از سوی برخی علمای اهل‌سنت مانند نووی، حاکم نیشابوری و ابن حجر عسقلانی در صحت برخی از احادیث آن تردید شده است. همچنین از آن به دلیل ایرادات سندی(تعلیق) و متنی(اندراج) و همچنین نقل از راویان ضعیف نیز انتقاد شده است.
از نظر شیعیان صحیح مسلم مانند دیگر کتب حدیثی اهل‌سنت است و در آن احادیث ضعیف و جعلی وجود دارد. البته مسلم در صحیح خود روایاتی در فضايل اهل بیت نقل کرده که تعداد آنها را ۶۲ روایت دانسته‌اند به همین دلیل عالمان شیعه در مقام پاسخ‌گویی به اهل‌سنت به آن مراجعه و استناد می‌کنند.
بر صحیح مسلم، شرح، تکلمه، تلخیص و ترجمه‌هایی نوشته شده است المنهاج از معروفترین شرح‌های آن به شرح نووی معروف است. همچنین چاپ صحیح مسلم به وسیله دارالطباعه العامره استانبول در سال‌های ۱۳۲۹-۱۳۳۴ق، از بهترین چاپ‌های آن معرفی شده است.
نویسنده
مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۴-۲۶۱ق) نویسنده کتاب‌هایی همچون التمییز، کتاب المخضرمین و کتاب العلل در حدیث است. معروفترین اثر او، الجامع الصحیح، به صحیح مسلم مشهور است.[۱] او نزد محمد بن اسماعیل بخاری نویسنده صحیح بخاری شاگردی کرده و برخی دیگر از نویسندگان صحاح سته مانند ترمذی شاگرد او بوده‌اند.[۲]
نام‌ها
مسلم بن حجاج برای کتاب خود نامی انتخاب نکرده است. کتاب او با نام‌هایی چون الجامع الصحیح[۳] المسند الصحیح و المسند شناخته می‌شود.[۴] گفته شده اسم اصلی آن المسند الصحیح المختصر من السنن بنقل العدل عن العدل عن رسول الله صلی الله بوده و به اختصار آن را المسند الصحیح می‌گویند.[۵]
ساختار و محتوای کتاب
صحیح مسلم، ۷۲۷۵ حدیث نبوی را در بردارد.[۶] گفته شده حدود نیمی از احادیث آن تکراری بوده و با حذف آنها، تعداد روایاتش حدود ۴ هزار حدیث خواهد بود.[۷] بنا به گفته نویسنده در مقدمه کتاب، احادیث این کتاب، از میان ۳۰۰۰۰۰ حدیث انتخاب شده است.[۸] البته شمس الدین عاملی تعداد احادیث آن را ۱۲۰۰۰ ذکر کرده است.[۹]
المسند الصحیح ۵۴ کتاب دارد پس از مقدمه‌ای از مسلم با کتاب الایمان شروع شده و با کتاب التفسیر به پایان می‌رسد. این کتاب از ۸ جزء و ۱۲۰۵ باب تشکیل شده است.[۱۰]
مسلم در مقدمه کتاب گفته است احادیث را به ترتیب از سه دسته راوی نقل می‌کند:
- راویانی که صفت «استقامت و اتقان» دارند
- راویانی که صفت «ستر و صدق» دارند
- راویان ضعیف.
بنای مسلم بر این بوده است که این ترتیب را در نقل احادیث رعایت کند.[۱۱] اما گفته شده قبل از اتمام آن از دنیا رفته است.[۱۲]
فصل‌بندی احادیث و دسترسی آسان به آنها از ویژگی‌های صحیح مسلم دانسته‌اند[۱۳] البته مسلم فقط کتاب را باب‌بندی کرده و نامی بر ابواب آن نگذاشته است. نامگذاری ابواب کتاب او بعدها به‌وسیله دیگران انجام شده است.[۱۴]
اهل‌بیت در صحیح مسلم
در صحیح مسلم احادیثی در منقبت اهل‌بیت آمده که شمار آنها را ۶۲ روایت گفته‌اند. او روایاتی در فضائل اهل بیت، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، حسنین(ع)، امام سجاد(ع) و حضرت مهدی(عج) نقل کرده است.[۱۵]
مسلم، حدیث منزلت، حدیث کساء، حدیث اثنا عشر خلیفه، حدیث رایت و شأن نزول آیه مباهله را در صحیح آورده است او همچنین روایاتی در تأیید برخی احکام بنابر مذهب شیعه از جمله صحیح بودن ازدواج موقت نقل کرده است.[۱۶]
انگیزه و هدف نگارش
مسلم کتاب خود را بر اساس درخواست یکی از بزرگان حدیث و با هدف ساماندهی به کتاب‌های حدیثی که احادیث صحیح و غیر صحیح را با هم آورده بودند، نگاشته است.[۱۷] گفته شده او برای نگارش آن ۱۵ سال وقت گذاشته است.[۱۸] برخی از نویسندگان سال پایان نگارش آن را ۲۵۰ق گفته‌اند، در این صورت در سال ۲۳۵ق مسلم در حالی نگارش آن را آغاز کرده که حدود ۳۰ سال داشته است این امر سبب شده تا از سوی برخی دیگر در نگارش آن در سال ۲۵۰ق تردید شود.
مسلم در صحیح خود ادعا کرده من در این کتاب، احادیثی را که تنها از نظر من صحیح بودند جمع‌بندی نکردم بلکه روایاتی را در آن گردآورده‌ام که همه فقیهان و عالمان آنها را صحیح می‌دانستند.[۱۹] نووی در المنهاج این سخن مسلم را نپذیرفته و گفته است در صحیح مسلم احادیث زیادی آمده که در صحت آنها اختلاف است.[۲۰]گفته شده تنها اختلاف میان مسلم و بخاری در این است که بخاری روایتی را نقل می‌کند که راوی، شیخ(استاد) آن را دیده باشد ولی مسلم دیدار راوی را شرط نمی‌داند و صرف همزمانی راوی و شیخ روایت را برای نقل روایت کافی می‌داند.[۲۱]
جایگاه نزد اهل‌سنت و شیعیان
اهل‌سنت، صحیح مسلم را دومین کتاب از صحاح سته می‌دانند و بر این باورند پس از قرآن و صحیح بخاری معتبرترین کتاب است.[۲۲] آنان همچنین صحیح مسلم و صحیح بخاری را صحیحین می‌گویند.[۲۳] البته گفته شده برخی از آنان، صحیح مسلم را بر صحیح بخاری ترجیح داده‌اند.[۲۴]
شیعیان، برای صحیح مسلم مانند دیگر کتاب‌های حدیثی اهل‌سنت اعتباری قائل نیستند و بر این باروند در این کتاب نیز احادیث جعلی و ضعیف وجود دارد. آنان فقط هنگامی که در مقام پاسخ‌گویی به اهل‌سنت برمی‌آیند یا عقایدی از آنان نقل می‌کنند به این کتاب مراجعه می‌کنند. شیعیان از این جهت که این کتاب در زمان امام هادی و امام حسن عسکری (ع) نوشته شده، اما از آن دو، روایتی نقل نکرده و نامی به میان نیاورده، نیز انتقاد می‌کنند.[۲۵]
برخی شیعیان بر این باورند که در برخی از نسخه‌های صحیح مسلم تحریفاتی صورت گرفته است[۲۶] آنان برای اثبات ادعای خود مواردی از این تحریفات را برشمرده‌اند. از جمله معتقدند روایت «مهدی من عترتی من ولد فاطمه» و همچنین حدیث «خیر نساء العالمین اربع» در چاپ‌های قدیمی صحیح مسلم بوده و در برخی از منابع اهل‌سنت مانند الصواعق المحرقه، کنزالعمال و المستدرک علی الصحیحین به وجود آنها در صحیح مسلم اشاره و استناد شده، اما در برخی از نسخه‌های متأخر آن یافت نمی‌شوند.[۲۷]
اشکالات و ایرادات
- ایرادات سندی و متنی؛ گفته شده صحیح مسلم از ایرادات سندی و متنی خالی نیست در برخی اسناد آن، تعلیق(حذف واسطه میان مؤلف و راوی) وجود دارد و در مواردی در آن اندارج(درج سخن راوی در متن حدیث) نیز صورت گرفته است.[۲۸] بنا به گفته نجم الدین طبسی حدود ۱۴ مورد تعلیق و در مواردی تدلیس و حدیث جعلی در صحیح مسلم وجود دارد. همچنین او گفته است که ابن حجر عسقلانی کتاب وقوف علی ما فی صحیح المسلم من الموقوف را در این زمینه تألیف کرده و در آن ۱۹۲ روایت موقوف یا مقطوع از صحیح مسلم گردآورده است.[۲۹] نووی[۳۰] و حاکم نیشابوری نیز در صحت برخی روایات صحیح مسلم تردید کرده است.[۳۱] ابن حجر در مقدمه فتح الباری گفته است مسلم ۳۲ حدیث از ۱۱۰ حدیث ضعیف و مشکل‌دار صحیح بخاری را در صحیح خود نقل کرده است.[۳۲]
- ذکر نکردن عنوان باب‌ها؛ گر چه مسلم احادیث را طی ابوابی آورده، ولی عنوان باب‌ها را ذکر نکرده است.[۳۳] البته گفته شده این کار بعدها توسط نویسندگان اهل‌سنت جبران شده است.[۳۴]
- نقل از راویانی که وثاقت آنها پذیرفته نشده است. شیخ یوسف صباغی در کتاب بررسی رجال صحیحین اعتبار برخی از راویانی را که بخاری و مسلم از آنها در صحیحین روایت نقل کرده‌اند مانند مغیره بن شعبه را رد کرده است.[۳۵] همچنین روایت از راویانی همچون اسباط بن نصر و قطن بن نسیر مورد انتقاد برخی از اهل سنت نیز قرار گرفته است.
شرح، تکمیل و تلخیص
عالمان اهل‌سنت شرح‌ها، مستدرکات و تلخیص‌هایی بر صحیح مسلم نوشته‌اند برخی از آنها عبارتند از:
شرح‌ها
- المنهاج فی شرح الجامع للحسین بن حجاج؛ ابوزکریا محیی‌الدین یحیی بن شرف نووی شافعی(درگذشته ۶۷۶ق) این شرح در محافل علمی مورد توجه است.[۳۶]
- منهاج الابتهاج؛ قسطلانی
- الاکمال فی شرح مسلم؛ قاضی عیاض بن موسی یحصبی مالکی(درگذشته ۷۸۸ق)
- المعلم بفوائد کتاب مسلم؛ ابوعبدالله محمد بن علی مازری(درگذشته ۵۳۶ق)
- المفهم لما اشکل من تلخص کتاب مسلم؛ ابوعباس احمد بن عمر بن ابراهیم قرطبی(درگذشته ۶۵۶ق)
- الدیباج علی صحیح مسلم بن الحجاج؛ جلال الدین سیوطی(درگذشته ۹۱۱ق)
- شرح زوائد مسلم علی البخاری؛ سراج الدین عمر بن علی بن ملقن شافعی( درگذشته ۸۰۴ق)[۳۷]
- نورالحق بن عبدالحق دهلوی (۱۰۷۳ق) آن را به فارسی شرح کرده است.[۳۸]
مستدرکات
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: مستدرک‌نویسی
برخی از نویسندگان اهل‌سنت برخی از احادیثی را که مسلم در صحیح نیاورده، در کتاب‌هایی منتشر کرده‌اند:
- المسند الصحیح؛ ابوبکر محمد بن عبدالله جوزقی نیشابوری شافعی(درگذشته۳۸۸ق)
- المسند المستخرج علی مسلم؛ ابو نعیم اصفهانی(درگذشته ۴۳۰ق)
- الاستدراکات و التتبع؛ ابی‌حسن علی بن عمر دارقطنی (درگذشته ۳۸۵ق)[۳۹]
- المستدرک علی الصحیحین؛ حاکم نیشابوری(۴۰۵ق)
تلخیص‌ها
- مختصر المسلم نوشتۀ منذری
- تلخیص المسلم، نوشتۀ قرطبی
- مختصر المسند الصحیح علی مسلم؛ ابی‌عوانه یعقوب بن اسحاق اسفرایینی(درگذشته ۳۱۶ق) [۴۰]
انتشار
صحیح مسلم بارها در هند، ترکیه و مصر چاپ شده است. چاپ دارالطباعه العامره استانبول را که در سال‌های ۱۳۲۹-۱۳۳۴ق به تصحیح اسماعیل بن احمد طرابلسی انجام شده از بهترین چاپ‌های آن دانسته شده است.[۴۱]
پانویس
منابع
- ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، قاهره، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن حجر، مقدمه فتح الباری، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸ق-۱۹۸۸م.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بيروت، دار الفكر، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶.
- احمدبن محمد قسطلانی، ارشادالساری فی شرح البخاری، بولاق، ۱۳۰۵ق.
- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، داراحیا التراث العربی، بیروت، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- حسینی میلانی، سید علی، التحریفات و التصریفات فی الکتب السنه، مرکز الابحاث الاعتقادیه، قم، ۱۴۲۱ق.
- حسینی میلانی، سید علی، جواهر الكلام فی معرفة الامامة والامام، الحقائق، قم، ۱۳۸۹ش.
- زهراب(فاضلی)، علی، فضایل اهل بیت علیهم السلام در صحاح سته اهل تسنن، مجمع جهانی شیعه شناسی، قم، ۱۳۹۱ش.
- صباغی، یوسف، بررسی رجال صحیحین، انتشارات انصاریان، قم، ۱۳۸۲ش.
- صحاح سته، مجله پیام حوزه، تابستان ۱۳۷۷ش، شماره ۱۸، انتشار: ۳ مهر ۱۳۸۶، بازبینی: ۱۷ اسفند ۱۳۹۵.
- طبسی، نجم الدین، درسنامه رجال مقارن(آشنایی اجمالی با علم رجال و علمای رجالی شیعه و سنی)، گردآورنده: سید حمیدرضا روحانی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی مذاهب اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- عزیزی، نصر، تحریف سلفیه در میراث مکتوب، نشر مشعر، تهران، ۱۳۹۵ش.
- مدیرشانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۱ش.
- نَوَوی، یحیی بن شرف، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، مقدمه: شیخ خلیل مأمون شحیا، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۲۳ق/ ۲۰۰۳م.
پیوند به بیرون
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۱۸۸؛ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۹۶-۹۷.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۷۵-۷۶.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۵.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۸۱-۸۲.
- ↑ ابوغده، تحقیق اسمی الصحیحین و اسم جامع الترمذی، ص۳۳: بنقل از زهراب، فضایل اهل‌بیت علیهم‌السلام در صحاح سته اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۷۳.
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۷.
- ↑ تقریب النواوی، ص۵۱ به‌نقل از مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۸.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا،۱۴۲۳ق، ص۵.
- ↑ عاملی نفائس الفنون، ج۱، ص۳۹۶: به نقل از صباغی، بررسی رجال صحیحین، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ صباغی، بررسی رجال صحیحین، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۰.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه مولف، ص۱۱-۱۷
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۶.
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۸؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۶.
- ↑ زهراب، فضایل اهل‌بیت علیهم‌السلام در صحاح سته اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۸۲.
- ↑ زهراب، فضایل اهل‌بیت علیهم‌السلام در صحاح سته اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۳۰۰.
- ↑ طبسی، درسنامه رجال مقارن، ۱۳۸۵ش، ص۲۰۳.
- ↑ نصیری، آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت، ص۲۵۶.
- ↑ تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۵۸۹ به نقل از نصیری، آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت، ص۲۵۶.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳قج۱، مقدمه نووی، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ نووی، المنهاج، ج۱، مقدمه نووی، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۶ پانویس. به‌نقل از: ابن کثیر، اختصار علوم حدیث، ص۲۲.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۷۹ ؛ ابن صلاح، معرفة انواع علم الحدیث، ص۸۴؛ قسطلانی، ج۱، ص۱۹؛ ابن حجر هیثمی، ص۹.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۵.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۱۱، ص۳۳؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۵؛ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۷۹، مقدمه نووی، ص۱۲۸.
- ↑ صحاح سته، مجله پیام حوزه، تابستان ۱۳۷۷ش، شماره ۱۸، انتشار: ۳ مهر ۱۳۸۶، بازبینی: ۱۷ اسفند ۱۳۹۵.
- ↑ حسینی میلانی، التحریفات و التصریفات فی کتب اهل السنه، ۱۴۲۱ق، ص۱۵-۲۲.
- ↑ عزیزی، تحریف سلفیه در میراث مکتوب، ۱۳۹۵ش، ص۷۰-۷۱.
- ↑ طبسی، درسنامه رجال مقارن، ۱۳۸۵ش، ص۲۰۰-۲۰۱.
- ↑ طبسی، درسنامه رجال مقارن، ۱۳۸۵ش، ص۲۰۱-۲۰۰.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه نووی، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ صباغی، بررسی رجال صحیحین، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ ابن حجر، مقدمه فتح الباری(هدی الساری)، ۱۴۰۸ق-۱۹۸۸م، ص۳۴۵.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ص۵۵۶.
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۸.
- ↑ صباغی، بررسی رجال صحیحین، ۱۳۸۲ش، ص۱۵۰-۳۶۰.
- ↑ حسینی میلانی، جواهر الکلام، ۱۳۸۹ش، ص۷۲.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۸۲-۹۰؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۷-۵۵۸.
- ↑ زهراب، فضایل اهل بیت علیهم السلام در صحاح سته اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۷۲.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۹۰-۹۳؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۷-۵۵۶.
- ↑ نووی، المنهاج، ۱۴۲۳ق، ج۱، مقدمه شیخ خلیل مأمون شیحا، ص۹۰-۹۲؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵۸-۵۵۶.
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۶۸.