محمدعلی رجایی (۱۳۱۲-۱۳۶۰ش) سیاستمدار شیعه و دومین رئیس‌جمهور ایران بود. او در دولت مهدی بازرگان وزیر آموزش و پرورش، نخست‌وزیر دولت سید ابوالحسن بنی‌صدر و نماینده تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی نیز بود. پس از عزل بنی‌صدر از مقام ریاست‌جمهوری، رجایی با به دست آوردن ۸۸ درصد آرای مردم رئیس‌جمهور شد.
| نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران | |
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| زادروز | ۲۵ خرداد سال ۱۳۱۲ش |
| شهر تولد | قزوین |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | ۸ شهریور سال ۱۳۶۰ش |
| شهر درگذشت | تهران |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | بهشت زهرای تهران، آرامگاه شهدای هفتم تیر |
| نام همسر | عاتقه صدیقی (پوران رجایی) |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | معلم |
| اطلاعات سیاسی | |
| مناصب | رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، وزیر آموزش و پرورش، نماینده مجلس شورای اسلامی |
| پس از | سید ابوالحسن بنی‌صدر |
| پیش از | سید علی خامنه‌ای |
رجایی ۲۸ روز پس از شروع ریاست‌جمهوری‌اش، بر اثر انفجار در دفتر نخست‌وزیری به همراه نخست‌وزیرش محمدجواد باهنر به شهادت رسید. گفته شده عامل انفجار مسعود کشمیری، دبیر وقت شورای امنیت ملی و از اعضای سازمان مجاهدین خلق بود که در دستگاه‌های اجرایی ایران نفوذ کرده بود.
رجایی قبل از انقلاب با گروه‌های ضد حکومت پهلوی با گرایش‌های مختلف، مانند جمعیت فدائیان اسلام، نهضت آزادی ایران و مؤتلفه اسلامی همکاری داشت. او با بنیانگذارانِ سازمان مجاهدین خلق نیز تا قبل از تغییر ایدئولوژیک آنها از اسلام به مارکسیسم، همکاری می‌کرد. رجایی در سال ۱۳۵۳ش توسط ساواک دستگیر و ۱۴ ماه شکنجه شد.
رجایی ولایت‌فقیه را جوهره انقلاب اسلامی می‌دانست و برای برقراری عدالت اسلامی، معتقد به پیاده کردن اقتصاد اسلامی بود. امام خمینی رجایی را فردی دانسته که از زمان دستفروشی تا ریاست‌جمهوری تغییری در او ایجاد نشده است. بیش از بیست کتاب درباره رجایی نوشته شده است.
زندگینامه
محمدعلی رجایی در ۲۵ خرداد ۱۳۱۲ش[۱] در قزوین به دنیا آمد. پدرش عبدالصمد در بازار مغازه خرازی داشت و از اعضای انجمن منتظرین امام زمان(عج)[یادداشت ۱] در قزوین بود.[۲] رجایی در چهار سالگی پدرش را از دست داد و اداره زندگی او به عهده مادر، دایی و برادرش بود.[۳]
کار، تحصیل، ازدواج
رجایی تحصیلات خود را در قزوین تا ششم ابتدایی ادامه داد و پس از آن در مغازه خرازی دایی خود، شاگردی کرد. وی در حدود چهارده سالگی[۴] در سال ۱۳۲۶ش برای یافتن کار به تهران مهاجرت کرد و نزدیک دو سال به دستفروشی و شاگردی در بازار پرداخت.[۵] او در هجده سالگی،[۶] در سال ۱۳۲۸ش وارد نیروی هوایی شد و همزمان دیپلم ریاضی گرفت.[۷]
رجایی پس از چهار سال از نیروی هوایی ارتش استعفا داد[۸] و در سال ۱۳۳۳ش وارد شغل معلمی شد. وی در سال ۱۳۳۸ش از دانشسرای عالی (نهادی عمومی و دولتی برای تربیت دبیران دبیرستان)[۹] در رشته ریاضی مدرک کارشناسی گرفت.[۱۰] او در رشته آمار نیز کارشناسی ارشد دریافت کرد.[۱۱]
رجایی در سال ۱۳۴۱ش با عاتقه صدیقی (پوران رجایی) ازدواج کرد.[۱۲] به گفته رجایی، او همسرش را از سال ۱۳۴۹ش وارد فعالیت‌های ضد حکومت پهلوی کرد.[۱۳] عاتقه صدیقی پس از انقلاب نماینده دور دوم[۱۴] و سوم مردم تهران[۱۵] در مجلس شورای اسلامی بود.
شهادت
رجایی در ۸ شهریور ۱۳۶۰ش، در زمان ریاست‌جمهوری خود، با انفجار بمب در ساختمان نخست‌وزیری به همراه محمدجواد باهنر (نخست‌وزیر وقت)، به شهادت رسید.[۱۶]
به گفته اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس وقت، عامل انفجار مسعود کشمیری[۱۷] دبیر وقت شورای امنیت ملی بود.[۱۸] کشمیری از اعضای سازمان مجاهدین خلق بود که در دستگاه‌های اجرایی ایران نفوذ کرد و مورد اعتماد محمدعلی رجایی نیز قرار گرفت؛[۱۹] البته سازمان مجاهدین هیچ‌گاه مسئولیت این انفجار را به عهده نگرفت.[۲۰]
رجایی پس از تشییع،[۲۱] در قطعه ۲۴ بهشت زهرای تهران، دفن شد. بر روی قبر وی و شهیدان واقعه هفتم تیر، آرامگاهی ساخته شده است.[۲۲]
پیش از انقلاب
رجایی هنگامی که در مدرسه احمدیه تهران، از مدارس وابسته به جامعه تعلیمات اسلامی [یادداشت ۲] درس می‌خواند، در گروهی به نام شیعیان عضو شد. گروه شیعیان توسط برخی از دانش‌آموزان مدرسه احمدیه تأسیس شده بود و به فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی می‌پرداخت.[۲۳]
آشنایی با آیت‌الله طالقانی
رجایی همزمان با ورود به نیروی هوایی (۱۳۲۸ش) با جلسات سید محمود طالقانی در مسجد هدایت تهران آشنا شد و نزدیک به ۲۷ سال در جلسات او شرکت کرد.[۲۴] از دلایل جذب رجایی به طالقانی، تطبیق مسائل روز دنیا با ارزش‌های اسلامی توسط طالقانی دانسته شده است.[۲۵]
رجایی در جلسات سید محمود طالقانی، با مهدی بازرگان و یدالله سحابی، از فعالان سیاسی ضدِّ حکومت پهلوی، آشنا شد و در سال ۱۳۳۹ش در دبیرستان کمال تهران به ریاست یدالله سحابی به معلمی پرداخت.[۲۶] دبیرستان کمال در مناسبت‌های مذهبی از فعالان سیاسی ضد حکومت پهلوی مانند سید محمد بهشتی، مرتضی مطهری، مهدی بازرگان و محمدتقی شریعتی برای سخنرانی دعوت می‌کرد.[۲۷] رجایی در سال ۱۳۴۶ش به خاطر اختلاف‌نظر با یدالله سحابی در اداره مدرسه، همکاری خود با دبیرستان کمال را قطع کرد.[۲۸]
رجایی همچنین همراه با گروهی دیگر، در سال‌های نزدیک به ۱۳۵۳ش، جلسه‌ای هفتگی و خصوصی با سید محمد بهشتی داشت.[۲۹]
همکاری با گروه‌های ضد حکومت پهلوی
محمدعلی رجایی با گروه‌های سیاسی مخالف حکومت پهلوی با گرایش‌های مختلف همکاری داشت.
- جمعیت فدائیان اسلام: رجایی در زمان خدمتش در نیروی هوایی (۱۳۲۸–۱۳۳۲ش) با جمعیت فدائیان اسلام آشنا شد و در جلسات آن شرکت کرد.[۳۰] به گفته رجایی او جذب این شعارهای فدائیان اسلام شد که می‌گفتند: «همه کار و هم چیز تنها برای خدا» و «اسلام برتر از همه چیز [است]، و هیچ چیز برتر از اسلام نیست».[۳۱] به گفته وی آن روزها بیشترین مبارزه مذهبی‌ها با توده‌ای‌ها بود که او نیز در این زمینه فعالیت داشت.[۳۲]
- نهضت آزادی ایران: محمدعلی رجایی جزء اولین افرادی بود که پس از تأسیس نهضت آزادی ایران (۱۳۴۰ش) در آن عضو شده و به یکی از اعضای فعال آن تبدیل شد.[۳۳] رجایی یکی از عوامل انتشار اعلامیه‌های نهضت آزادی در قزوین بود.[۳۴] او در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۴۲ش توسط ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) شناسایی و در قزوین دستگیر شد. وی پس از ۴۸ روز،[۳۵] بعد از اینکه تعهد داد از نهضت آزادی استعفا دهد آزاد شد.[۳۶] او از این به بعد، فعالیت‌های سیاسی ضد پهلوی و همکاری با جریان‌های سیاسی را ادامه داد، ولی هیچ‌گاه به عضویت رسمی حزب و گروهی در نیامد. برخی دلیل آن را داشتن آزادی بیشتر برای ادامه فعالیت‌ها دانسته‌اند.[۳۷]
- سازمان مجاهدین خلق: رجایی با بیشتر بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق از دوره دانشگاه و بعد از آن در جلسات سید محمود طالقانی آشنا بود. سال ۱۳۴۷ش سعید محسن یکی از مؤسسان سازمان مجاهدین به رجایی پیشنهاد عضویت در آن سازمان را داد؛ ولی به گفته رجایی، به علت اختلافاتی که دربرداشت آنها نسبت به مبارزه وجود داشت، عضویت در سازمان را نپذیرفت.[۳۸] رجایی هیچ‌گاه به عضویت سازمان مجاهدین خلق درنیامد، ولی در برخی امور به آنها مشورت می‌داد.[۳۹] به گفته صدیقه عاتقی همسر وی، سازمان به‌عنوان یک واسطه مهم روی او حساب می‌کرد؛[۴۰] البته رجایی پس از مشاهده نشانه‌هایی از تغییر ایدئولوژی سازمان از اسلام به مارکسیسم، همکاری خود را با آنان قطع کرد.[۴۱]
گزارش ساواک تهران در ۱۳۴۶ش:
محمدعلی رجایی دبیر دبیرستانِ کمالِ نارمک در کلاس، «جشن تاجگذاری» را «باجگذاری» ذکر می‌کند.
زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ص۵۹.
تشکیل مؤسسه فرهنگی و امداد رفاه
رجایی پس از کناره‌گیری از دبیرستان کمال در سال ۱۳۴۶ش،[۴۲] با کمک اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر، بقایای هیئت مؤتلفه،[یادداشت ۳] و گروهی از تاجران، مؤسسه خیریه رفاه و تعاون را تأسیس کرد.[۴۳] هدف از تشکیل آن در ظاهر کمک به نیازمندان؛ ولی در حقیقت کمک مالی به خانواده‌های زندانیان سیاسی بود.[۴۴]
این مؤسسه شامل مدارس سه‌گانه دبستان، راهنمایی و دبیرستان بود و بیشتر اعضای هئیت مدیره و معلمان آن، دارای گرایش‌های سیاسی بودند و علیه حکومت پهلوی فعالیت سیاسی داشتند. رجایی از اعضای هیئت مدیره،[۴۵] و مدیر مدرسه رفاه بود.[۴۶] این مدرسه در پی بازجویی‌های حکومت پهلوی، در سال ۱۳۵۳ش منحل شد.[۴۷]
از مدرسه رفاه در روزهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی برای بازداشت و نگهداری سران حکومت پهلوی و نیروهای ساواک استفاده می‌شد.[۴۸]
زندان و شکنجه
رجایی در آذرماه ۱۳۵۳ش به دلیل ارتباط با بنیان‌گذران سازمان مجاهدین خلق توسط ساواک دستگیر شد.[۴۹] او از افشای نام مخالفان حکومت پهلوی خودداری کرد و به مدت ۱۴ ماه شکنجه شد[۵۰] اکبر هاشمی رفسنجانی او را نمونه‌ای کم‌نظیر در تحمل شکنجه‌ها و افشا نکردن اسرار مبارزان دانسته است.[۵۱]
رجایی پس از دوران شکنجه، محاکمه و به پنج سال حبس محکوم شد و بر اثر گسترش مبارزات علیه حکومت پهلوی، در آبان ۱۳۵۷ش آزاد شد.[۵۲] او پس از آزاد شدن، وارد تشکیلات انجمن اسلامی معلمان شد و دوباره به مدرسه رفاه رفت.[۵۳]
پس از انقلاب
محمدعلی رجایی پس از انقلاب در کمیته استقبال از امام خمینی حضور داشت.[۵۴] او در دولت موقت ایران، مشاور وزیر آموزش و پرورش بود[۵۵] و در ۸ مهر ۱۳۵۸ش به عنوان وزیر آموزش و پرورش نصب شد.[۵۶]
رجایی در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی ایران (۲۴ اسفند ۱۳۵۸ش)، در لیست حزب جمهوری اسلامی قرار گرفت و به‌عنوان نماینده تهران انتخاب شد.[۵۷]
نخست‌وزیری
مجلس شواری اسلامی ایران نامزدهایی که سید ابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت، برای نخست‌وزیری معرفی کرد را نپذیرفت. به پیشنهاد بنی‌صدر هیئتی از نمایندگان شکل گرفت تا فردی که صلاحیت نخست‌وزیری دارد به بنی‌صدر معرفی شود. این هیئت رجایی را معرفی کرد[۵۸] و مجلس نیز در ۲۰ مرداد ۱۳۵۹ش، او را به‌عنوان نخست‌وزیر تأیید کرد.[۵۹] بنی‌صدر ابتدا با نخست‌وزیری وی مخالفت کرده و در نهایت پذیرفت؛[۶۰] ولی با وی اختلاف‌نظر داشت. او از میان ۲۱ وزیر پیشنهادی رجایی، تنها ۱۴ نفر را تأیید کرد.[۶۱] اختلافات آن دو ادامه یافت و هیئت سه نفری[یادداشت ۴] برای حل اختلاف مأموریت یافت. امام خمینی بر اساس گزارش این هیئت، بنی‌صدر را از فرماندهی کل قوا عزل کرد.[۶۲]
سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران و نماینده مجلس وقت، نخستین کسی بود که رجایی را برای نخست‌وزیری پیشنهاد داد.[۶۳]رجایی اولین مقام بلندپایه ایرانی (نخست وزیر) بود که بعد از انقلاب اسلامی به سازمان ملل رفت.(۲۶ مهر ۱۳۵۹ش) رجایی برای شرکت در جلسه شورای امنیت سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود.
 | در متن این مقاله از هیچ منبع و مأخذی نام برده نشدهاست. شما میتوانید با افزودن منابع برطبق اصول اثباتپذیری و شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. مطالب بدون منبع ممکن است در آینده مورد چالش قرار گیرند و زدوده شوند. |
از سخنان رجایی پس از رأی مجلس شورای اسلامی به نخست وزیری او در تاریخ ۱۳۵۹/۴/۲۲: انشاءالله کابینه ای که دقیقاً در خط مردم، با فکر مردم و در خدمت مردم باشد معرفی می کنم.
ریاست‌جمهوری
سید ابوالحسن بنی‌صدر در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ش[۶۵] با رأی نمایندگان مجلس بر عدم کفایت سیاسی، از ریاست جمهوری عزل شد و رجایی در دومین انتخابات ریاست جمهوری ایران،[۶۶] با به دست آوردن ۸۸ درصد آراء رئیس‌جمهور منتخب شد. او در ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ش حکم ریاست‌جمهوری را از امام خمینی دریافت کرد.[۶۷]
رجایی محمدجواد باهنر را به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب کرد. دوران ریاست‌جمهوری وی به دلیل انفجار در دفتر نخست‌وزیری و شهادتش، ۲۸ روز طول کشید.[۶۸]
خدمات
برخی از خدمات محمدعلی رجایی پس از انقلاب چنین است:
اندیشه‌ها
محمدعلی رجایی:
«اگر آمریکا و همفکرانش به ما بگویند، سازش کنید تا گندم به شما بدهیم، ما یک نان را ۳۶ میلیون نفری خواهیم خورد ولی زیر بار این ذلت نخواهیم رفت.»[۷۴]
رجایی به گفته خود، تحت تأثیر اندیشه‌های آیت‌الله طالقانی بوده است؛[۷۵] البته او از دهه ۱۳۴۰ش به بعد، به‌تدریج متوجه امام خمینی شد و او را به‌عنوان مرجع تقلید و رهبر فکری و سیاسی خود برگزید.[۷۶] رجایی یکی از شرط‌های انتخاب کابینه‌اش را مقلدِ امام خمینی بودن قرار داد.[۷۷] وی در توضیح آن گفته است هر کسی می‌تواند مقلد یک مرجع دیگر باشد، ولی در حرکت انقلابی‌اش نمی‌تواند نظر آن مرجع را اعمال کند.[۷۸] وی ولایت‌فقیه را جوهره انقلاب اسلامی و عالی‌ترین دستاورد آن می‌دانست.[۷۹]
رجایی در زمینه برقراری عدالت اسلامی در جامعه، معتقد به پیاده کردن اقتصاد اسلامی و نظام مالکیت اسلامی بود.[۸۰] او آزادی را نه بر مبنای حقوق طبیعی انسان، بلکه آن را بر مبنای توحیدیِ آن تفسیر کرده[۸۱] و تنها در محدوده اسلام قبول داشت.[۸۲]
رجایی دولتش را دولت مکتبی می‌خواند[۸۳] و منظور از آن را هماهنگی عملکرد دولت با مکتب اسلام می‌دانست.[۸۴] او معتقد بود اگر محل کار تشریفاتی و رفاه‌زده باشد، بر رفتار شخص اثر منفی می‌گذارد. به باور وی، اگر مسئول فارغ از دنیای رنج‌دیدگان زندگی کند، رنج آنها برایش قابل درک نیست.[۸۵]
در نگاه دیگران
امام خمینی:
«آقای رجایی یک نفر آدمی بود که دستفروشی [می‌کرد]... [ولی] از حال دستفروشی‌اش تا حال ریاست‌جمهوری، در روح او تأثیری حاصل نشد… اینطور نبود که ریاست در آنها (رجایی و باهنر) تأثیر کرده باشد، [بلکه] آنها در ریاست تأثیر کرده بودند.»
صحیفه امام، ص۱۲۴.
ابوالحسن بنی‌صدر نخستین رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران، رجایی را غیر متخصص[۸۶] و فاقد صلاحیت برای نخست‌وزیری می‌دانست[۸۷] و دولت رجایی را مصیبتی بالاتر از جنگ ایران و عراق می‌شمرد.[۸۸]
امام خمینی در برابر بنی‌صدر که او را غیر متخصص می‌خواند، گفت: «رجایی عقلش از علمش بیشتر است.»[۸۹] بهزاد نبوی فعال سیاسی و وزیرِ مشاور رجایی در زمان نخست‌وزیری وی، این عبارت امام خمینی را سخنی تاریخی دانسته است.[۹۰] به باور بهزاد نبوی، رجایی فردی قوی، قاطع و دارای سعه صدر بود، که کشور را در شرایط جنگ و بحران خوب اداره کرد.[۹۱]
سید علی خامنه‌ای رجایی را «مستقل» و «طرف‌دار مردم» معرفی کرده[۹۲] و او را در زمان نخست‌وزیری «خاری در چشم لیبرال‌ها و ضدانقلاب» دانسته است.[۹۳]
تک‌نگاری
بیش از بیست کتاب با موضوع محمدعلی رجایی نوشته شده است.[۹۴] برخی از آنها چنین است:
- شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، که با تلاش مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات منتشر شده، شامل اسناد ساواک درباره رجایی است. در آغاز کتاب به زندگینامه، فعالیت‌های سیاسی و اندیشه‌های وی پرداخته شده است.[۹۵]
- سیره شهید رجایی، نوشته غلامعلی رجایی که بر اساس خاطرات بیش از صد نفر، به زندگی و فعالیت‌های رجایی پرداخته است.[۹۶] از این نویسنده، کتاب «خلاصه خوبی‌ها ناگفته‌هایی از زندگی شهید محمدعلی رجایی» نیز منتشر شده که شامل صد مصاحبه با آشنایان رجایی است.[۹۷]
- زندگینامه سیاسی شهید رجایی، نوشته سجاد راعی گلوجه که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ شده است. ویژگی این کتاب بررسی عملکرد رجایی به‌عنوان یک دولتمرد در منصب‌های مختلف است.[۹۸]
نگارخانه
-
![رجایی بین مسئولان وقت.[یادداشت ۵]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/2/2a/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B1%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%88_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86.jpg/120px-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B1%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%88_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86.jpg)
رجایی بین مسئولان وقت.[یادداشت ۵]
-
![تصویری که از آن در تبلیغات انتخاباتی ریاست‌جمهوری رجایی استفاده شد.[۹۹]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/e/e2/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B1%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DB%B2.jpg/120px-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B1%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DB%B2.jpg)
تصویری که از آن در تبلیغات انتخاباتی ریاست‌جمهوری رجایی استفاده شد.[۹۹]
-
مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری رجایی
-
دفتر نخست‌وزیری دولت رجایی پس از انفجار
-
تشییع جنازه محمدعلی رجایی
-
مزار رجایی و محمدجواد باهنر
![رجایی بین مسئولان وقت.[یادداشت ۵]](/view/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B1%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%88_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86.jpg)
![تصویری که از آن در تبلیغات انتخاباتی ریاست‌جمهوری رجایی استفاده شد.[۹۹]](/view/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B1%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DB%B2.jpg)
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «زندگینامه شهید محمدعلی رجایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۱۰.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۱۰.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۲.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۱.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۱۳.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۲.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۱۶.
- ↑ «سرگذشت شهید محمدعلی رجایی»، بنیاد فرهنگی شهید رجایی.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۴.
- ↑ رجایی، «کابینه من ۳۶ میلیونی است»، ص۳۲.
- ↑ «عاتقه صدیقی نماینده دوم، تهران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «عاتقه صدیقی نماینده سوم، تهران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷؛ به نقل شهید رجایی اسوه صبر و استقامت، دفتر دوم، ص۸۹۹ و ۹۰۰ و یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص۳۳.
- ↑ صوفی‌آبادی، «از مجاهدت در راه خلق تا خیانت به خلق»، ص۳۲۲ و ۳۲۳.
- ↑ جبرائیل، «خلآ وجودی ایشان جبران شدنی نیست»، ص۴۷.
- ↑ «جزییاتی جدید از پرونده‌ای که ۴۰ سال بی‌پاسخ ماند»، خبرگزاری دانشجو، به نقل از خاطرات ناطق نوری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۲۴۷.
- ↑ «مسعود کشمیری، خسرو تهرانی و بهزاد نبوی، اسامی پرابهام در پرونده ناتمام»، پایگاه خبری تحلیلی قدس آنلاین.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ «بر مزار شهدای هفتم تیر»، خبرگزاری خبرآنلاین.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۲.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۵۶.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۵۷ و ۵۸.
- ↑ «زندگینامه شهید رجایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ رجایی، «کابینه من ۳۶ میلیونی است»، ص۳۴.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۵۳.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۵۳.
- ↑ رجایی، «کابینه من ۳۶ میلیونی است»، ص۳۲.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۵۹.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۱۹.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۱۹.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۶۲.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۶۰.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۳.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۲۵.
- ↑ رجائی، سیره شهید رجائی، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۷.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۲۱.
- ↑ «زندگینامه شهید رجایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۲۲.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۲۲.
- ↑ رجایی، «کابینه من ۳۶ میلیونی است»، ص۳۳.
- ↑ سینایی، «شهید رجایی و دشواری‌های مبارزه»، ص۲۱.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۶۷ و ۶۸.
- ↑ رجائی، سیره شهید رجائی، ۱۳۷۸ش، ص۱۵۴.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۳.
- ↑ رجایی، «کابینه من ۳۶ میلیونی است»، ص۳۴.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۲۶، به نقل از خطبه‌های جمعه هاشمی رفسنجانی، ص۲۳۹.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ رجایی، «کابینه من ۳۶ میلیونی است»، ص۳۴.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۲۹.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۳.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷؛ به نقل از صحیفه امام خمینی، ج۱۰، ص۱۷۳.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۳۰ و ۳۱.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۳۱.
- ↑ «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری در ایران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۳۱.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۸۴۷؛ به نقل از چگونگی انتخاب اولین نخست‌وزیری جمهوری اسلامی ایران، دفتر تحقیقات نخست‌وزیری، ص۷۷.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ «شهیدان دولت، تداعی‌گر فهرست بلندی از زیبایی‌ها و شگفتی‌ها هستند»، ص۲۴، به نقل از گفت و گو با روزنامه جمهوری اسلامی، شهریور ۱۳۶۱ش.
- ↑ https://psri.ir/?id=t1vxacy5
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۸ش، ص۳۲.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۸.
- ↑ «نگاهی به ریاست جمهوری ۲۸ روزه شهید رجایی»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۹.
- ↑ «طرح شهید رجایی»، کمیته امداد امام خمینی.
- ↑ «بازخوانی سخنرانی تاریخی شهید رجایی در دانشگاه تهران»، خبرگزاری رجانیوز، به نقل از «پیکار حق و باطل»، در نشریه حزب جمهوری اسلامی، شماره ۵۶.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۲.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۹.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۹، به نقل از جمهوری اسلای، ش۳۴۷ (۲۳/۵/۱۳۵۹)، ص۱۴.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۹.
- ↑ مقدسی، «شهادت رجایی و باهنر و هفته دولت»، ص۴۸.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۹.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۰ و ۲۲۱.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۰.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۱.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۱.
- ↑ گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۹.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۳.
- ↑ «شهید رجایی به روایت بهزاد نبوی در گفت و گو با شرق»، ص۲.
- ↑ «چهارده دلیل برای اثبات عدم کفایت آقای بنی‌صدر»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۳.
- ↑ «شهید رجایی به روایت بهزاد نبوی در گفت و گو با شرق»، ص۲.
- ↑ «شهید رجایی به روایت بهزاد نبوی در گفت و گو با شرق»، ص۲.
- ↑ «شهیدان دولت، تداعی‌گر فهرست بلندی از زیبایی‌ها و شگفتی‌ها هستند»، ص۲۴، به نقل از گفت و گو با روزنامه جمهوری اسلامی، شهریور ۱۳۶۱ش.
- ↑ «نزدیک‌ترین یار»، خبرگزاری رجانیوز، به نقل از گفت و گو با روزنامه جمهوری اسلامی، شهریور ۱۳۶۱ش.
- ↑ «کتابشناسی آثار شهید رجایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ ایثار و شهادت.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، شهید محمدعلی رجایی، ۱۳۷۸ش.
- ↑ رجایی، سیره شهید رجائی، ۱۳۷۸ش.
- ↑ رجایی، خلاصه خوبی‌ها، ۱۳۹۱ش، مقدمه، ص۷.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، پیشگفتار.
- ↑ «شعار و تبلیغات انتخاباتی شهید رجایی»، خبرگزاری فارس.
یادداشت
- ↑ انجمن منتظرین امام زمان(عج) در دوران حضور روس‌ها در قزوین و ترویج افکار مارکسیستی، فعالیت دینی و فرهنگی داشت.
- ↑ جامعه تعلیمات اسلامی صاحب مدرسه‌های زنجیره‌ای غیردولتی در زمان محمدرضاشاه پهلوی بود که در آن آموزش بر اساس اصول اسلامی انجام می‌شد. این مدارس را نخستین تلاش‌های سازمان‌یافته، در برابر برنامه‌های فرهنگی غیرمذهبی حکومت پهلوی دانسته‌اند. (راعی گلوجه، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.)
- ↑ به گفته جلال‌الدین فارسی، رجایی پس از ترور حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت، توسط جناح مسلح هیئت مؤتلفه اسلامی و دستگیری رهبری این تشکیلات، همراه محمدجواد باهنر و جلال‌الدین فارسی بقایای هیئت مؤتلفه را سازماندهی کرد. (گلی‌زواره، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، ص۴۷.)
- ↑ هیئت حل اختلاف شامل نماینده‌ای از طرف بنی‌صدر (شهاب‌الدین اشراقی)، نماینده‌ای از طرف رجایی، سید محمدحسین بهشتی، رئيس قوه‌قضاییه وقت و اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس وقت (محمد یزدی)، و نماینده‌ای از طرف امام خمینی (محمدرضا مهدوی کنی) بود. (امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۴، ص۲۴۹.)
- ↑ تکیه داده به دیوار از راست به چپ: مهدی بازرگان، یدالله سحابی، رجایی، محمد یزدی، هادی غفاری. در تصویر محمدجواد باهنر و مصطفی چمران نیز دیده می‌شوند.
منابع
- امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- «بر مزار شهدای هفتم تیر»، خبرگزاری خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۰ش.
- «بهزاد نبوی کشمیری را به برادرم معرفی کرد»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
- «جزییاتی جدید از پرونده‌ای که ۴۰ سال بی‌پاسخ ماند»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۰ش.
- «چهارده دلیل برای اثبات عدم کفایت آقای بنی‌صدر»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ بازدید مطلب: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
- خجسته‌رحیمی، رضا، «محمدعلی رجایی به روایت فرزند: کمال رجایی»، شهروند، شماره ۶۱، ۱۳۸۷ش.
- راعی گلوجه، سجاد، زندگینامه سیاسی شهید رجایی، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- رجائی، غلامعلی، سیره شهید رجائی، تهران، نشر شاهد، ۱۳۷۸ش.
- رجایی، محمدعلی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، در رشد معلم، شماره ۲۵۸، شهریور ۱۳۹۰ش.
- «زندگینامه شهید رجایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۸۵ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۰ش.
- «سرگذشت شهید محمدعلی رجایی»، بنیاد فرهنگی شهید رجایی، تاریخ بازدید مطلب: ۲ تیر ۱۴۰۰ش.
- سینایی، احمد، «شهید رجایی و دشواری‌های مبارزه»، مصاحبه با مهدی غیوران، در شاهد یاران، شماره ۱۰، شهریور ۱۳۸۵ش.
- «شعار و تبلیغات انتخاباتی شهید رجایی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۰ش.
- «شهید رجایی به روایت بهزاد نبوی در گفت و گو با شرق»، در روزنامه شرق، شماره ۳۸۰۶، ۱۲ شهریور ۱۳۹۹.
- «شهیدان دولت، تداعی‌گر فهرست بلندی از زیبایی‌ها و شگفتی‌ها هستند»، در نامه جامعه، نشریه جامة الزهراء(س) حوزه علمیه خواهران قم، شماره ۳۶–۳۷، شهریور و مهر ۱۳۸۶ش.
- صابری، کیومرث، «توصیه جالب امام به رئیس‌جمهور وقت»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۳۱ خرداد ۱۴۰۰.
- صدیقی، عاتقه، «هید رجایی در قامت یک همسر»، در شاهد یاران، شماره ۱۰، شهریور ۱۳۸۵ش.
- صوفی‌آبادی، فاطمه، «از مجاهدت در راه خلق تا خیانت به خلق»، در پانزده خرداد، شماره ۱۶، تابستان ۱۳۸۷ش.
- «طرح شهید رجایی»، کمیته امداد امام خمینی، تاریخ بازدید مطلب: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
- «عاتقه صدیقی نماینده دوم، تهران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
- «عاتقه صدیقی نماینده سوم، تهران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
- «کابینه من ۳۶ میلیونی است»، در نامه جامعه، نشریه جامة الزهراء(س) حوزه علمیه خواهران قم، شماره ۳۶–۳۷، شهریور و مهر ۱۳۸۶ش.
- «گفتگو با برادر شهید رجایی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
- گلی زواره، غلامرضا، «محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور راست گفتار و درست کردار»، در پاسدار اسلام شهریور، شماره ۳۶۹، ۱۳۹۱ش.
- «مرا دعوت کرد به ناهار»، خبرگزای خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۰ش.
- مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، شهید محمدعلی رجایی به روایت اسناد ساواک، کتاب چهاردهم، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۸ش.
- «زندگینامه شهید محمدعلی رجایی»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ بازدید: ۳۱ خرداد ۱۴۰۰ش.
- «مروری بر مؤلفه‌های مدیریتی شهید رجایی»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ انتشار مطلب: ۶ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۰ش.
- مقدسی، اکبر، «شهادت رجایی و باهنر و هفته دولت»، در مجله گلبرگ، شماره ۱۸، مرداد ۱۳۸۰ش.
- «نگاهی به ریاست جمهوری ۲۸ روزه شهید رجایی»، خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۰ش.
- «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری در ایران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۰ش.