مقبرة الشعرا
مقبرة الشعراء، یا آرامگاه شاعران، محل دفن برخی شاعران و مشاهیر ایرانی در محله سرخاب تبریز در نزدیکی بقعه امامزاده سید حمزه است که مقبره شاعرانی مانند انوری ابیوردی، خاقانی شروانی، ظهیرالدین فاریابی و شهریار و مشاهیری مانند ثقة الاسلام تبریزی و طاهر خوشنویس، در آن قرار دارد.
تاریخچه
تاریخ گزیده نوشته حمدالله مستوفی (۶۸۰-۷۵۰ق) از نخستین منابعی است که مقبرة الشعراء را به این نام خوانده است.[۱] وی همچنین در کتاب نزهة القلوب به نام این مکان، و دفن شعرایی همچون انوری، خاقانی، ظهیر الدین فاریابی، شمس الدین سجاسی و ... در آن اشاره می‌کند.[۲]
غیاث الدین خواندمیر (۸۸۰- ۹۴۲ه.ق) نیز در کتاب «تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر» به دفن ظهیرالدین فاریابی، در قبرستان مقبرة الشعراء اشاره می‌کند.[۳]
نام مقبرة الشعرا پس از دفن شاعران معروف قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر در آنجا، در کتب تاریخ و تذکره آمده است. خاقانی، ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و پس از مرگ، در حظیره مخصوصی دفن شدند که این حظیره را در تاریخ و تذکره‌ها به عنوان مقبرة الشعرا یاد کرده‌اند. شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلکانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند و یا از نقاط دیگر به تبریز آمده که غالبا در همین حظیره و در جوار خاقانی مدفون هستند.[۴] برخی گفته‌اند پس از دفن خاقانی در سرخاب در سال ۵۸۲ ق و در زمان حکومت الناصر لدین الله، آن مکان به مقبرة الشعراء مشهور شد.[۵]
نام‌ها
مقبرة الشعرا قبلا با نام‌های حظیرة الشعرا، حظیرة القضاة و قبرستان سرخاب معروف بوده است.
نوسازی
این قبرستان، به دلیل گذشت زمان و حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و.. متروکه شده بود.[۶] در شهریور سال ۱۳۵۰ ش مسابقه‌ای برای طرح بنای یادبودی در مقبرة‌الشعرا برگزار شد و عملیات احداث بنای آن آغاز گردید.[۷]
موقعیت
مقبرة الشعرا در محله سرخاب در کنار بقعه سید حمزه در خیابان ثقة الاسلام، جنب خیابان عارف و تقریباً حوالی تکیه حیدر واقع شده است. امامزاده سید حمزه از نوادگان امام کاظم(ع) است.
مدفونان
برخی ار شاعران و مشاهیر مدفون در مقبرة الشعراء
- ابونصر علی بن احمد اسدی طوسی (۴۲۵ق)، نخستین شاعر مدفون در مقبرة الشعرا بوده است، قصاید مناظره، گرشاسب نامه، لغت فرس و کتاب نسخة الابنیة عن حقایق الادویة از آثار اوست.
- قطران تبریزی (۴۶۵ق)، دومین شاعری است که در سرخاب به خاک سپرده شده است، وی نخستین شاعر پارسی گوی آذربایجان است.
- مجیر الدین بیلقانی (۵۸۶ق)؛ زادگاه او بیلقان از توابع شیروان است مجیر در غزل سرایی روان گوی و لطیف طبع است.
- خاقانی (۵۲۰-۵۹۵ق)؛ افضل الدین بدیل بن نجار خاقانی شروانی در شروان زاده شد. دیوان اشعار، مثنوی تحفة العراقین، منشات خاقانی و مثنوی کوتاه ختم الغرایب از آثار اویند.[۸]
- ظهیر الدین فارابی (۵۹۸ق)؛ ابوالفضل طاهر بن محمد فاریابی متخلص به ظهیر بوده و در حدود ۵۵۲ قمری در فاریاب بلخ زاده شده است.
- شاهپور نیشابوری (۶۰۰ق)؛ جمال الدین شاهپور بن محمد اشهری، شاگرد ظهیر فاریابی بوده و در خدمت سلطان محمد تکش می‌زیسته است.
- شمس الدین سجاسی، (۶۰۲ق) صاحب دیوان ظهیر فاریابی و فرائد السلوک[۹]
- ذوالفقار شروانی(۶۸۹ق)؛ سید قوام الدین حسین بن صدر الدین علی شروانی متخلص به ذوالفقار که لقب ملک الشعرا نیز داشته است. او را واضع شعر مصنوعی می‌دانند.
- همام تبریزی
- مغربی تبریزی
- مانی شیرازی
- لسانی شیرازی
- شکیبی تبریزی
- انوری ابیوردی، از دانشمندان و شاعران ایرانی قرن ۶ قمری در دوران سلجوقیان است. او در قصیده، غزل و قطعه شعر سروده است. اهمیت غزلیات او در تأثیری است که بر سعدی گذاشته است. روحیه طنزآمیز و متناقض وی در اشعارش جلوه‌گر است. او ابتدا به خاوری و در دوران کمال به انوری تخلص می‌کرده است.
- سید محمد حسین شهریار، متخلص به شهریار آخرین شاعر مدفون در مقبرة الشعراء است. وی اشعاری درباره اهل بیت سروده است، «علی ای همای رحمت» از مشهورترین اشعار او در وصف امام علی(ع) است. منظومه «حیدربابایه سلام» (به فارسی: سلام بر حیدربابا) از اشعار معروف وی به زبان ترکی آذری است.
- میرزا علی ثقة الاسلام تبریزی، (۱۲۷۷ق-۱۳۳۰ق)، عالم دینی، نویسنده، مبارز مشروطه‌خواه تبریز و پیشوای شیخیه تبریز بود که روس‌ها در عاشورای مصادف با ۸ دی ۱۲۹۰ ثقة الاسلام و هفت تن دیگر را به‌دار آویختند.
- میرزا طاهر خوشنویس،(۱۲۶۷-۱۳۵۵ش) از نسخ‌نویسان صاحب‌نام ایران، او در ۱۳۵۵ش در تهران درگذشت و در این شهر مدفون شد، ولی در ۱۳۸۴ش، جسد او به مقبرةالشعرای تبریز انتقال یافت.
- میرزا عیسی فراهانی پادشاه ایران او را قائم مقام صدارت کرد، اثبات النبوة الخاصة به زبان فارسی، احکام الجهاد و اسباب الرشاد و رساله‌ای به فارسی که جهادیه کبری داشت از آثار اویند.[۱۰]
پانویس
- ↑ تاریخ گزیده، ص۷۳۶
- ↑ نزهة القلوب، ص۱۲۵
- ↑ تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج۲، ص۵۵۹
- ↑ در این باره ن.ک به کتاب کوی سرخاب تبریز و مقبره الشعراء
- ↑ منظر الاولیاء، ص۲۲۲
- ↑ سخنوران آذربایجان، ج۱، ص۱۸۹
- ↑ آغاز طرح بهسازی و توسعه مقبره الشعرا تبریز
- ↑ مولفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، ج۱، ص۵۱
- ↑ فرائد السلوک، مقدمه، ص۲۵
- ↑ مفاخر آذربایجان، ج۲، ص۱۰۳۰
منابع
- مولفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، مشار، خان بابا، تهران، بی‌تا
- سخنوران آذربایجان، دولت آبادی، عزیز، تبریز، ستوده، ۱۳۷۷ه.ش
- مفاخر آذربایجان، عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، تبریز، نشر آذربایجان، ۱۳۷۸ه.ش
- فرائد السلوک، سجاسی، اسحاق بن ابراهیم، تصحیح و تحشیه:نورانی وصال، عبد الوهاب، افراسیابی، غلامرضا، تهران، نشر پاژنگ، ۱۳۶۸ه.ش
- منظر الاولیاء (در مزارات تبریز و حومه)، اسرار تبریزی، محمد کاظم بن محمد، مصحح:محدث، هاشم، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۸ه.ش
- کوی سرخاب تبریز و مقبرة الشعراء، سید ضیاءالدین سجادی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۶ ه.ش
- تاریخ گزیده، حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی بکر، به اهتمام:نوایی، عبد الحسین، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۶۴ش
- تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین، زیر نظر:دبیر سیاقی، محمد، مقدمه‌نویس:همایی، جلال الدین، تهران، خیام، ۱۳۸۰ ه.ش
- نزهة القلوب، حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی بکر، محقق: دبیر سیاقی، محمد، قزوین، نشر حدیث امروز، ۱۳۸۱ش.