فهرست آثار ابن‌سینا
(تغییرمسیر از فهرست آثار بوعلی سینا)
این مقاله دربارهٔ آثار ابن‌سینا است. برای اطلاع از زندگی‌نامه، مدخل ابن‌سینا را ببینید.
فهرست آثار ابن‌سینا مجموعه تألیفات ابن‌سینا (۳۷۰–۴۲۸ق)، دانشمند، فیلسوف و پزشک نامدار ایرانی است که اکثر طبق گزارش بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، بیش از ۵۰۰ اثر در قالب کتاب، رساله و مقاله به ابن‌سینا نسبت داده شده است. بنیاد مذکور از بین آثار منسوب به ابن‌سینا ۱۸۵ اثر را با ذکر منبع تأیید کرده است. آثار ابن‌سینا به‌جز تعدادی انگشت‌شمار، به زبان عربی نوشته شده است.[۱]
از نظر برخی محققان، کثرت تعداد آثار ابن‌سینا در کنار اهمیت این آثار و شهرت علمی او، که موجب تولید آثاری به نام او از سوی دیگران شده، از جمله دلایلی است که نگارش فهرست آثار ابن‌سینا را با تکیه بر روش‌های جدید علمی در تحقیق متون اقتضا می‌کرده است.[۲] به همین دلیل، علاوه بر فهرست‌های قدیمی آثار ابن‌سینا که توسط جوزجانی، شاگرد او و ابن ابی‌اصیبعه تدارک دیده شده، در قرون اخیر، محققانی چون کارل بروکمان، عثمان ارگین، جورج شحاته قنواتی و یحیی مهدوی به ارائه فهرستی از آثار ابن‌سینا اهتمام کرده‌اند. [۳]
قنواتی در فهرست خود ۲۷۶ کتاب و رساله منسوب به ابن‌سینا را بر حسب موضوع فهرست کرده است.[۴] یحیی مهدوی در فهرست مصنفات ابن‌سینا ۱۳۱ کتاب و رساله را برشمرده و از ۱۱۱ کتاب و رساله به عنوان آثار مشکوک وی یاد کرده است که مجموع آنها ۲۴۲ تألیف و تصنیف می‌شود.[۵]
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، آثار ابن‌سینا را به‌صورت نرم‌افزار ارائه کرده است. در این مجموعه، متن کامل ۱۰۰ جلد کتاب در ۷۷ عنوان به زبان فارسی و عربی در موضوعاتی چون: الهیات، نبوت، معاد، حکمت مشاء، حکمت عملی، طبیعیات، علوم غریبه، منطق، ادبیات، طب، ریاضیات، فیزیک و سیاست در دسترس قرار گرفته است.[۶]
مجموعه آثار
بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، ۱۸۵ اثر را از منابعی همچون سیره شیخ و عیون الانباء ابن ابی‌اصیبعه و فهرست قنواتی و فهرست مهدوی، از آثار ابن‌سینا برشمرده است که برخی از آنها عبارتند از:[۷]
اثر فارسی
- دانشنامه علائی، برجسته‌ترین اثر فارسی ابن‌سینا است که آن را به درخواست علاءالدوله کاکویه نوشت و به او تقدیم کرد.[۸]
فلسفه و منطق
- الشفا: مشهورترین اثر حسین ابن‌سینا است که در منطق، طبیعیات، الهیات و ریاضیات نوشته شده است.[۹]
- النجاة: مطالب آن مختصر و گزیده‌ای از مطالب شفا است.
- الاشارات و التنبیهات: گفته شده این کتاب آخرین نوشته ابن‌سینا است.
- منطق المشرقیین: درباره فلسفه شرقی‌ها و نقاط ضعف فلسفه یونانیان نوشته شده است.
- المبدأ و المعاد: در تبیین مسائل واجب الوجود، حالات نفس و روح قبل و بعد از مرگ نوشته شده است.
- الانصاف: کتاب الانصاف نوشته بزرگی بوده که به گفته ابن‌سینا، نزدیک به ۲۸ هزار مسئله را در برمی‌گرفته است که اکنون فقط بخش‌هایی از آن موجود است. الانصاف مجموعه‌ای مشتمل بر سه رساله (شرح کتاب حرف اللام، شرح کتاب اثولوجیا، التعلیقات علی حواشی کتاب النفس لارسطاطالیس) به زبان عربی که توسط ابن‌سینا در موضوع الهیات نگاشته شده است.
- عیون الحکمه: کتابی مختصر در منطقیات، طبیعیات الهیات.
- النُّکَت و الفوائد: مختصری از منطق، طبیعیات و الهیات را دربردارد و مطالب آن یادآور مطالب النجاة و الاشارات است.
- اجوبة الشیخ الرئیس الی ابی سعید ابی الخیر: که پرسش و پاسخ مشتمل است بر القیاس، تعلق النفس بالبدن، المعاودة فی امر النفس علم و حکمة الارشاد، سرالقدر، القضا الله.
- اختلاف الناس فی امر العقل و النفس: نام‌های دیگر آن: امر النفس و امر العقل، رسالة الشیخ ابن علی الکیا الجلیل ابی جعفر محمد بن الحسین (الحسن) ابن المرزبان
- ارجوزة فی المنطق: با عنوان‌های الرجز المنطقی، القصیدة المزدوجة، میزان النظر. شیخ در گرگانج این قصیده را برای ابوالحسن سهل بن محمد سهلی سروره است.
- الاشارة الی علم المنطق: با عنوان تعالیق المنطق نیز آمده است.
- اقسام الحکمة: نام‌های دیگرش اقسام العلوم العقلیة، تقاسیم الحکمة، اقسام العلوم الحکمیة.
- انواع القضایا: با عنوان القضایا فی المنطق هم آمده است.
- الاوسط الجرجانی فی المنطق: با عنوان‌های: الاوسط، مختصر المنطق
- ایضاح البراهین، مستنبطة من مسائل عویصة
- تقاسیم الحکمة اقسام الحکمة
- الجوهر و العرض
- الحکمة المشرقیه: با عنوان الفلسفة المشرقیة، بعض الحکمة المشرقیة
- منطق المشرقیین
- رسالة فی اقسام العلوم العقلیة.[۱۰]
الهیات
- الانسان: بعضی گفته‌اند که این کتاب در بیست مجلد بوده است و شاید همین کتاب «الانصاف» است که پس از این ذکر می‌شود و نام آن را تحریف کرده‌اند.[۱۱]
- الانصاف: با عنوان الانصاف و الاتصاف هم آمده است. طبق آنچه صاحبان فهارس و رجال تصریح کرده‌اند این کتاب همه کتب ارسطو را شامل می‌شده و دارای ۲۰ مجلد و مشتمل بر ۲۷ هزار مسئله بوده است.
- تحصیل السعادة و تعرف با الحجج العشرة: عنوان‌های دیگرش فی السعادة، الحجج العشرة فی جوهریة نفس الانسان، التحفة فی النفس و ما تصیر الیة، المعاد الاصغر
- البر و الاثم
- الجمل من الادله المحققة لبقاء النفس الناطقة: با عنوان بقاء النفس الناطقة، سبعة المقائیس المنطقیة، النفس الناطقة
- الحکمة العرشیة: با عنوان‌های العرشیة، حقائق علم التوحید، معرفة الله و صفاته و افعاله
- العروس: با عنوان‌های اثبات وجود الحق، اثبات العقول، سلسلة الفلاسفة، الحیرة العرش
- العشق: با عنوان اثبات سریان العشق فی الموجودات، آن را برای ابوعبدالله معصومی نوشته است.
- القضاء و القدر
- فصول الهیة فی اثبات الاول
- مسائل عن احوال الروح
- رسالة فی النفس و بقائها و معادها
- رسالة فی معرفة النَّفس الناطقه و احوالها
- رسالة فی اقسام العلوم العقلیة.[۱۲]
دینی
- اثبات النبوة: در الکتاب الذهبی مقاله‌ای در مورد نظریه ابن‌سینا نسبت به نبوت آمده است.[۱۳]
- الاضحویة فی المعاد
- الجمانة الالهیة فی التوحید: القصیدة النونیة
- الخطبة التوحیدیة: با عنوان‌های التسبیحیة، التمجیدیة، الخطبة الغرا خطبة فی الالهیات، الخطبة الالهیة، الکلمة الالهیة، الخطب التوحیدیة
- الصلوة: با نام‌های اسرار الصلوة، ماهیة الصلوة
- المبدأ و المعاد
- الملائکة
- رسالة فی معنی الزیارة.[۱۴]
تفسیر
- تفسیر بعض سور القرآن: برخی از این تفسیرها عبارت است از: تفسیر سوره الاخلاص (التوحید الصمدیة)، تفسیر المعوذتین (سوره الفلق _ سوره الناس)، تفسیر سوره الاعلی، تفسیر آیة النور و …
پزشکی
- قانون[۱۵]
- الادویة القلبیه
- دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه
- قولنج
- سیاسة البدن وفضائل الشراب
- ارجوزة فی التشریح
- الفصد
- الاغذیه والادویه
- ارجوزة فی الطب
- التدارک لانواع الخطا الواقع فی التدبیر الطبی دفع المضار الکلیة عن الابدان الانسانیة
- تدبیر سیلان المنی
- حفظ الصحة
- دفع المضار الکلیة عن الابدان الانسانیة بتدارک انواع خطأ التدبیر: با عنوان‌های دیگر تدارک الخطأ الواقع فی التدبیر الطبی، رفع المضار الکلیة، التدارک لأنواع خطأ التدبیر
- مقادیر الشربات من الادویة المفردة و مضارها
- النبض: عنوان‌های دیگر آن: نبضیة، دانش رگ، مختصر فی النبض
- دستور طبی[۱۶]
ریاضیات
- زاویه: با عنوان‌های دیگر: مختصر فی ان الزوایة من المحیط و المماس لامحیط و لا کمیة لها، رسالة الی ابن سهل المسیحی فی الزاویة.[۱۷]
- اقلیدس
- الارثماطیقی: عنوان دیگر آن مختصر کتاب الارثماطیقی من الشفاء
- المجسطی
- جامع البدایع[۱۸]
طبیعیات
- ابطال احکام النجوم[۱۹]
- الآثار العلویة: عنوان‌های دیگر این رساله، اسباب الآثار العلویة، الاجرام السماویة، الاجرام العلویة، جوهر الاجرام السماویة او العلویة
- الآلة الرصدیة مقالة فی آلة رصدیة
- ابطال علم النجوم: نام‌های دیگر آن الرد علی المنجمین، ابطال احکام النجوم.
- فضا
- النبات والحیوان
- خواص خط الاستواء
- اسباب الرعد و البرق
- علم هیئت
- هیئة الارض من السماء و کونها فی الوسط.[۲۰]
شیمی
- امر مستورالصنعة: عنوان‌های دیگرش الاکسیر، الکیمیا، رسالة الی السهلی فی امر مستور الی الکیمیا[۲۱]
- الکیمیا اصیر مستور الصنعة
علوم غریبه
ابن‌سینا از جمله فلاسفه‌ای ست که به علوم غریبه پرداخته‌اند.
- او رساله‌ای درباره حروف مقطعه در قرآن دارد و برای هر یک از حروف معنایی قابل است.[۲۲]
- همچنین او رساله‌ای به فارسی به نام کنوزالمعزمین نگاشته‌است که شامل شرح نیرنجات، طلسمات، رُقیه و تسخیر کواکب می‌باشد.[۲۳]
موسیقی
ابن‌سینا نظریه‌پردازی دارای دیدگاه‌های موسیقایی است.[۲۴]
- شفا که نام بخش موسیقی آن جوامع علم الموسیقی می‌باشد
- المدخل الی صناعة الموسیقی
- لواحق
- نجات
- اقسام العلوم
حکومت و سیاست
- تدبیر منزل العسکر: عنوان‌های دیگرش: تدبیر الجند و العساکر و ارزاقهم و خراج الجند و الممالک منزل العسکر ومنزل العسکر.[۲۵]
- السیاسة
لغت، ادبیات و شعر
- الملح فی النحو.[۲۶]
- اشعار و قصائد مختلف
- لسان العرب: بطوریکه اکثر منابع شرح حال شیخ نقل نموده‌اند میان شیخ و ابومنصور جبان در مجلس علاءالدوله پیرامون مسائل لفظی و لغوی کار به مشاجره کشیده شد، سپس شیخ به تألیف این کتاب اقدام نمود.
سایر آثار
- الاخلاق.[۲۷]
- تعبیر الرویا: با نام‌های: تأویل الرویا، فی الرویا، المنامیة
- رسالة النیروزیة
پانویس
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا،
- ↑ مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، تهران، ۱۳۳۲ش، مقدمه، ص ه.
- ↑ مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، ۱۳۳۲، ص ه-ح.
- ↑ قنواتی، مؤلفات ابن‌سینا، ۱۹۵۰م، ص۲-۳۲۲.
- ↑ مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، ۱۳۳۳ش، ص۲۳.
- ↑ حکیم بو علی سینا رحمه الله، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۷۹
- ↑ رازی، نزهت‌نامه علائی، ۱۳۶۲ش، ص۲۲.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ اذکائی، پرویز. «حُروف، اَسْرار، یکی از علوم خفیه». دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ بلوکباشی، علی. «جادو». دانشنامه بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ ستایشگر، ۳۷–۳۱
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
- ↑ «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.
منابع
- «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، تاریخ درج: بدون تاریخ، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
- رازی، شهمردان بن ابی‌الخیر، نزهت‌نامه علائی، به‌کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۲ش.
- قنواتی، جورج شحاته، مؤلفات ابن‌سینا، قاهره، دارالمعارف، ۱۹۵۰م،
- مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۲ش.