آیه ۶۰ سوره انفال
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره انفال |
| شماره آیه | ۶۰ |
| جزء | ۱۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | نظامی |
| درباره | آمادگی دفاعی مومنان |
آیه ۶۰ سوره انفال مسلمانان را به آمادگی کامل در برابر دشمنان و تهیه تجهیزات نظامی فرمان میدهد. از دیدگاه آیتالله خامنهای، واژه «قُوَّةٍ» در این آیه به مفهوم «قدرت» بهکار رفته که ابعاد مختلفی از جمله قدرت نظامی، قدرت علمی و تخصصی، توان راهبردی، تاکتیکی و سازمانی را در بر میگیرد.
بر اساس تحلیلهای مفسران شیعه، هدف از تقویت قدرت دفاعی، ایجاد ترس و بازدارندگی در دشمن و حفظ حقوق جامعه اسلامی است. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه، «دشمنان ناشناخته» مؤمنان را نهتنها شامل منافقان، بلکه شامل کافرانی میداند که هنوز با مسلمانان وارد جنگ نشدهاند. این نگاه، افقهای وسیعتری را برای آمادگی دفاعی در نظر میگیرد.
در تفسیر نمونه، بخش پایانی آیه حاوی دستور برای فراهمسازی منابع مالی و اقتصادی جهت تجهیز نیروهای رزمی دانسته شده، و بر اساس این تفسیر، ثواب این عمل در دنیا و آخرت وعده داده شده است. نگاه فقهی نیز این آیه را بهعنوان یکی از ادله لزوم تأسیس حکومت در عصر غیبت معرفی کرده است. امام خمینی با استناد به همین آیه، بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در دوران غیبت تأکید کرده است.
برخی از فقیهان شیعه نیز با بهرهگیری از تفسیر روایی آیه، مشروعیت مسابقات تیراندازی و آموزشهای رزمی را بهعنوان مصادیق آمادگی دفاعی استخراج کردهاند؛ زیرا این اقدامات نوعی تحقق دستور الهی در آمادگی همهجانبه برای مقابله با تهدیدات دشمن بهشمار میآید.
معرفی، متن و ترجمه آیه
آیه ۶۰ سوره انفال به مومنین دستور میدهد که در برابر دشمنان بهاندازه توان خود ابزار جنگی تهیه کنند.[۱]
وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یوَفَّ إِلَیکمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُون
در برابر آنها (دشمنان) آنچه توانایی دارید از "نیرو" آماده سازید (و همچنین) اسبهای ورزیده (برای میدان نبرد) تا به وسیله آن دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید و (همچنین) گروه دیگری غیر از اینها را که شما نمیشناسید و خدا میشناسد و هر چه در راه خدا (و تقویت بنیه دفاعی اسلام) انفاق کنید، به شما باز گردانده میشود و به شما ستم نخواهد شد.
وسعت مفهوم قوّت
به گفته ناصر مکارم شیرازی، واژه «قُوَّةٍ» در آیه ۶۰ سوره انفال، مفهومی گسترده دارد که در هر عصر و مکان، مصادیق متفاوتی پیدا میکند. این واژه تنها شامل تجهیزات جنگی و سلاحهای پیشرفته نیست، بلکه هر نوع نیروی مادی و معنوی که در پیروزی بر دشمن مؤثر باشد را دربر میگیرد.[۲] از منظر آیتالله خامنهای، قوّت بهمعنای قدرت و توان است و در ابعاد مختلفی مانند قدرت نظامی، علمی، تخصصی، تاکتیکی، راهبردی و سازمانی قابل تفسیر است.[۳]
در تفسیر مجمعالبیان، این آمادگی به مصادیقی نظیر تجهیز مردان، سلاحهای رزمی و سایر عوامل تقویتکننده مسلمانان در نبرد با مشرکان نسبت داده شده است.[۴] همچنین سه دیدگاه دیگر درباره معنای «قُوَّة» در همین تفسیر آمده که عبارتاند از: ساختن قلعهها و پناهگاهها، استفاده از اسبان نر در میدان جنگ و وحدت کلمه همراه با توکل بر خداوند.[۵]
در منابع روایی نیز واژه «قُوَّة» به ابزارهایی مانند سلاح، تیر، سپر و شمشیر تفسیر شده است.[۶] حتی در روایتی آمده که خضاب کردن موی سفید با رنگ مشکی (در رزمندگان مسن)، یکی از مصادیق قوّت شمرده شده است.[۷] از امام سجاد(ع) نیز روایت شده که پیامبر اکرم(ص) در یکی از غزوهها به یاران خود دستور داد تا ریشهایشان را با رنگ مشکی خضاب کنند تا در برابر مشرکان نیرو و هیبت بیشتری داشته باشند.[۸]
مشروعیت مسابقه تیراندازی
گروهی از فقیهان شیعه از جمله شیخ طوسی، ابنادریس حلی، صاحبریاض و ابنبَرّاج با استناد به آیه ۶۰ سوره انفال و روایتی از رسول خدا(ص) که «قُوَّة» را در این آیه به «تیراندازی» تفسیر کردهاند، مشروعیت مسابقات تیراندازی را نتیجه گرفتهاند.[۹]
هدف از افزایش قدرت نظامی مسلمانان
گروهی از مفسران از جمله علامه طباطبایی و فاضل مقداد هدف از افزایش توان نظامی مسلمانان را ایجاد ترس در دل دشمنان، دفاع از حقوق جامعه اسلامی و بهرهمندی از آثار حیاتی آن دانستهاند.[۱۰]
آیتالله خامنهای نیز ترس دشمن را عامل بازدارنده دانسته و آن را از اهداف کلیدی آیه ۶۰ سوره انفال معرفی کرده است.[۱۱] در همین راستا، امام خمینی از مراجع تقلید، فرمان آمادگی نظامی در این آیه را از دلایل شرعی برای حفظ نظام اسلامی، دفاع از تمامیت ارضی و صیانت از استقلال امت اسلام دانسته است.[۱۲]
اهمیت این آیه تا جایی است که بخشی از آیه ۶۰ سوره انفال در طراحی آرم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گنجانده شده و مفهوم آن به عنوان شعار اصلی و نماد هویتی این نهاد تلقی شده است.[۱۳]
دلیل تشکیل حکومت اسلامی
بر همین اساس، امام خمینی این آیه را از دلایل قرآنی و شرعی لزوم تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت معرفی میکند؛ زیرا بدون حکومت، اجرای این دستور الهی درباره تقویت قوای دفاعی تحقق نخواهد یافت.[۱۴]
دشمنان ناشناخته
طبرسی در تفسیر مجمعالبیان با اشاره به عبارت «وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ» درباره دستهای از دشمنان کافر که تنها خدا آنان را میشناسد، چهار نظریه تفسیری نقل کرده است:[۱۵]
- نظر مُجاهد: این گروه دشمن، قبیله بنیقریظه بودند که از دید مسلمانان پنهان مانده بودند.
- دیدگاه السُّدّی: این دشمنان ناشناخته، اهالی منطقه فارس معرفی شدهاند.
- نقل حسن و ابن زید: منافقان که به ظاهر مسلماناند اما در باطن با اسلام دشمنی دارند، در زمره این گروه قرار میگیرند. فاضل مقداد نیز این دیدگاه را بهترین تفسیر دانسته است.[۱۶]
- نظر طبری: دشمنان ناشناخته مؤمنان را از جنیان دانسته است، زیرا انسانها همه دشمنان خود را میبینند و میشناسند، جز جنیان که از چشم انسان پنهاناند و مؤمنان از احوال آنها بیخبرند.[۱۷]
در کنار این نظرات، علامه طباطبایی بر این باور است که دشمنان ناشناس شامل منافقان و همچنین کافرانی هستند که هنوز به مقابله عملی با مؤمنان برنخاستهاند، اما پتانسیل دشمنی با اسلام را دارند.[۱۸]
بازگشت سرمایه
بخش پایانی آیه ۶۰ سوره انفال از منظر تفسیر نمونه، ناظر به دستور تأمین منابع مالی برای تجهیز و تقویت نیروی نظامی مسلمانان است. در این تفسیر آمده که ثواب این عمل نهتنها در دنیا بلکه در آخرت نیز به انسان بازمیگردد و پاداش آن تضمین شده است.[۱۹]
علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان، این بخش از آیه را نشانهای از بازگشت عادلانه جان، مال و هرگونه انفاق در راه خدا میداند و تصریح میکند که این پاداش در زندگی اخروی تحقق خواهد یافت؛ بهویژه در زمینه جهاد که از والاترین مظاهر انفاق و ایثار محسوب میشود.[۲۰]
پانویس
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۱۱۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۲۲۲.
- ↑ خامنهای، سخنرانی «مراسم دانشآموختگی دانشجویان دانشگاه امام حسین(ع)».
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۸۵۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۸۵۳.
- ↑ عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۶۵-۱۶۴.
- ↑ عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۶۴.
- ↑ بحرانی، البرهان، مؤسسة البعثة، ج۲، ص۷۰۶.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۲۸۹؛ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۴۶؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۳۳–۲۳۴؛ ابن برّاج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۳۰.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۱۱۷؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، المکتبة المرتضویة، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ خامنهای، سخنرانی «مراسم دانشآموختگی دانشجویان دانشگاه امام حسین(ع)».
- ↑ خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۳ق، ص۳۳.
- ↑ «آرم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چگونه طراحی شد؟»، سایت خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۳ق، ص۳۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۸۵۳.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۱۴، ص۳۷–۳۸.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۱۱۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۲۲۸.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۱۱۶–۱۱۷.
منابع
- «آرم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چگونه طراحی شد؟»، سایت خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ انتشار: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۲ش.
- ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- ابن برّاج، عبدالعزیز طرابلسی، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- خامنهای، سید علی حسینی، سخنرانی «مراسم دانشآموختگی دانشجویان دانشگاه امام حسین(ع)» در دانشگاه امام حسین(ع)، ۲۱ مهر ۱۳۹۸ش.
- خمینی، سید روح الله موسوی، ولایت فقیه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوازدهم، ۱۴۲۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق: سید محمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویه، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.
- طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- فاضل مقداد، جمال الدین، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، المکتبة المرتضویة، بیتا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.