آیه ۳۰ سوره فرقان
| پرونده:آیه 30 سوره فرقان.png | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | فرقان |
| شماره آیه | ۳۰ |
| جزء | ۱۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | لزوم توجه به قرآن |
آیه ۳۰ سوره فُرقان بیانگر شکایت پیامبر اسلام(ص) از قوم خود نزد خدا به‌دلیل درک ناصحیح قرآن و عمل نکردن به آن است. به گفتهٔ بسیاری از مفسران، رسول خدا(ص) این شکایت را در دنیا انجام داده؛ اما برخی چون علامه طباطبایی زمان شکایت را در قیامت می‌دانند.
اندیشمندان شیعه، ابعاد مهجوریت قرآن را در مواردی چون تدبر و تفکرنکردن در قرآن، ترجيح غير قرآن بر قرآن، تَحَجُّر و دوری از عقل و رواج احادیث مجعول دانسته‌اند. در خطبه وسیله که هفت روز بعد از وفات پیامبر ایراد شده، امام علی(ع) خود را قرآنی که مهجور شده، معرفی کرده است.
تعدادی از روایات شیعه خواندن آیات قرآن در نماز و یا خواندن ۵۰ آیه در روز را از راه‌های رفع مهجوریت قرآن ذکر کرده‌اند. مفسران راه‌های مهجوریت‌زدایی از قرآن را در مواردی چون یادگیری قرائت و حفظ قرآن، آشنایی با ترجمه و تاویل و تفسیر قرآن، اجرای فرامین قرآن در زندگی و استفاده علمی از قرآن در علوم بشری دانسته‌اند.
با توجه به مضمون این آیه در مورد مهجور نشدن قرآن، برخی نهضت‌های اصلاحی توسط مسلمانانی چون سید جمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبدُه با شعار بازگشت به قرآن شکل گرفته است.
معرفی آیه
آیه ۳۰ سوره فرقان بیانگر اهمیت توجه به قرآن است. بر اساس این آیه، پیامبر اسلام از قوم خود بخاطر بی‌توجهی به قرآن شکایت دارد.[۱] این آیه بعد از آیات مربوط به حسرت برخی دشمنان پیامبر در قیامت آمده است.[۲]
﴿وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا ٣٠﴾ [فرقان:30]|﴿و پیامبر [خدا] گفت پروردگارا قوم من این قرآن را رها کردند ٣٠﴾
مفسران، مهجوریتِ قرآن در این آیه را به گوش‌ندادن به قرآن و تدبرنکردن در آیات آن تفسیر کرده‌اند.[۳] به گفته برخی پژوهشگران میان مهجورگرفتنِ قرآن با مهجورکردن آن تفاوت است. مهجور گرفتن که در این آیه مورد تصریح است به این معناست که گرچه فرد به قرآن روی آورده، اما در اثر درک ناصحیح قرآن و عمل نکردن به آن، این کتاب مورد ترک واقع شده است.[۴]
به گفته سید محمدعلی ایازی ظهور جنبش‌های اصلاحی توسط مسلمانانی چون سید جمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده با شعار بازگشت به قرآن، نشأت گرفته از تذکر مهجور نگذاشتن قرآن است. این جنبش‌ها در کشورهای مسلمان با هدف مبارزه با حملات استعماری غرب به جهان اسلام و احیای ارزش‌های بزرگ اسلامی صورت گرفت.[۵]
شکایت در دنیا یا قیامت؟
در مورد زمان شکایت پیامبر اختلاف است. در برخی از تفاسیر چون تفسیر نمونه آورده شده بسیاری از مفسران معتقدند این سخن در دنیا گفته شده و به استعمال فعل ماضی (قال) و آیه بعد که در مورد دلداری به پیامبر(ص) است استدلال می‌کنند.[۶] در برخی دیگر مانند المیزان و تفسیر الفرقان آمده است با توجه به اینکه آیات قبل در مورد حسرت انسانها در قیامت است این شکایت پیامبر اسلام و گله او نیز در روز قیامت است.[۷] همچنین برخی روایات مطابق با این مطلب است که در روز قیامت یکی از پرسش‌های حضرت محمد(ص) از پیروانش در موررد عمل آنها نسبت به قرآن است.[۸] صادقی تهرانی در تفسیر البلاغ مکان این شکایت را هم در دنیا و هم آخرت دانسته است.[۹]
مهجوریت قرآن؛ ترک آن در ابعاد مختلف
اندیشمندان شیعه مهجوریت قرآن را در ابعاد مختلف، شامل مصادیق، پیامدها و علت‌هایی بررسی کرده‌اند. همچنین آنها راه‌حل‌هایی در زمینه مهجوریت‌زدایی از قرآن ارائه داده‌اند. به باور رضایی اصفهانی نویسنده تفسیر مهر راه مهجوریت‌زدایی از قرآن این امور است:
- یادگیری قرائت و حفظ قرآن.
- آشنایی با ترجمه و تاویل و تفسیر قرآن.
- اجرای فرامین قرآن در زندگی
- استفاده علمی از قرآن در علوم بشری.[۱۰]
مصادیق، علل و پیامدها
مفسران و اندیشمندان شیعه صورت‌های متفاوتی برای مهجوریت و ترک قرآن برشمردند:
- مصادیق: سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، مهجوریت قرآن را جدایی دین از سیاست و نبود حاکمیت قرآن دانسته است.[۱۱] به‌گفته محسن قرائتی مفسر قرآن، نخواندن قرآن، ترجیح غیر قرآن بر قرآن، محور قرار ندادن آن، تدبّر نکردن در آن، تعلیم ندادنش به دیگران و عمل نکردن به آن، از مصادیق مهجورکردن قرآن است.[۱۲]
- علل: به‌گفته پژوهشگران تفکیک قرآن از اهل‌بیت(ع)، جهل به نقش قرآن در زندگی، تمسک به ظاهر قرآن، تَحَجُّر و دوری از عقل از عوامل مهجوریت قرآن است.[۱۳]
- پیامدها: شیوع خرافات و رواج احادیث مجعول و از دست‌رفتن عظمت و بزرگی مسلمانان را از پیامدهای مهجوریت قرآن برشمرده‌اند.[۱۴]
مهجوریت در روایات
مسئله مهجوریت قرآن در برخی روایات شیعه بازتاب شده است. بنابر روایتی از امام رضا(ع) دلیل خواندن قرآن در نماز خروج قرآن از مهجوریت برشمرده شده است.[۱۵] بنا بر برخی روایات خواندن ۵۰ آیه قرآن در هر روز عهدی از ناحیه خدا بر مسلمانان است.[۱۶] در خطبه وسیله که هفت روز بعد از وفات پیامبر ایراد شده امام علی(ع) خود را قرآنی که مهجور شده خوانده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۵، ص۲۰۵؛ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۴۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۳۶۲.
- ↑ سبزواری، ارشاد الاذهان، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۷؛ سبزواری، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۱۴۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۲۶۳.
- ↑ مومنی، «رابطه مهجوریت قرآن و مهجوریت اهل بیت(ع)»؛ غفاری، «مهجوریت قرآن»، ص۸۹.
- ↑ ایازی، «مهجوریت قرآن»، ص۶۳۳؛ اشرفی‌امین، «وحدت مسلمانان و رابطه آن با مهجوریت قرآن از دیدگاه مصلحان دینی»، ص۶۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۷۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۵، ص۲۰۵؛ صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، ۱۴۰۶ق، ج۲۱، ص۲۹۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۰۰.
- ↑ صادقی تهرانی، البلاغ، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۲.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۴، ص۲۷۰.
- ↑ خامنه‌ای، «فیش‌های مرتبط با آیه ۳۰ سوره فرقان»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۲۵۰.
- ↑ اکبری، «عوامل مهجوریت قرآن و راه‌های مقابله با آن»، ص۵۵-۵۷؛ اشرفی، «مهجوریت آموزه‌های دینی و قرآنی از دیدگاه علامه شیخ محمد عبده»، ص۲۸۲-۲۸۳؛ نگاه کنید به: فقهی‌زاده، اشرفی‌امین، «عوامل و زمینه‌های مهجوریت قرآن در بعد سیاسی و اجتماعی در اندیشه امام خمینی».
- ↑ ایازی، «مهجوریت قرآن»، ص۶۳۷.
- ↑ صدوق، عیون أخبارالرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۰۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۰۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۸.
منابع
- اشرفی، یونس، «مهجوریت آموزه‌های دینی و قرآنی از دیدگاه علامه شیخ محمد عبده»، مجموعه مقالات همایش علمی بزرگداشت علامه شیخ محمد عبده و علامه شیخ محمدرضا مظفر.
- اشرفی‌امین، یونس، «وحدت مسلمانان و رابطه آن با مهجوریت قرآن از دیدگاه مصلحان دینی»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره ۲۳، بهار ۱۳۹۰ش.
- اکبری، عباس، «عوامل مهجوریت قرآن و راه‌های مقابله با آن»، گام اول، سال هفتم، شماره ۱۳، ۱۳۹۹ش.
- ایازی، سید محمدعلی، «مهجوریت قرآن»، همایش دانشنامه امام خمینی، ۱۴۰۰ش.
- خامنه‌ای، سید علی، «فیش‌های مرتبط با آیه ۳۰ سوره فرقان»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- سبزواری، محمد، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- صادقی تهرانی، محمد، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، ۱۴۱۹ق.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، ۱۴۰۶ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش
- مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- غفاری، مهدی، «مهجوریت قرآن»، بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه‌السلام)، شماره ۳۰، ۱۳۸۰ش.
- فقهی‌زاده، عبدالهادی، و یونس اشرفی‌امین، «عوامل و زمینه‌های مهجوریت قرآن در بعد سیاسی و اجتماعی در اندیشه امام خمینی»، فصلنامه متین، شماره ۴۹، شماره پیاپی ۴۹، ۱۳۸۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مومنی، علی‌اکبر، «رابطه مهجوریت قرآن و مهجوریت اهل بیت(ع)»، فرهنگ کوثر، شماره ۶۴، ۱۳۸۴ش.