علی بن محمد باقر(ع)
 مشهد اردهال، گنبد حرم علی‌بن محمد باقر(ع) | |
| نام | علی‌بن محمد باقر(ع) |
|---|---|
| نقش | از امامزادگان شیعه مدفون در ایران- نایب خاص امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) در مناطق کاشان، فین و اردهال |
| زادروز | قرن اول هجری |
| زادگاه | مدینه |
| درگذشت | ۲۷ جمادی‌الثانی حدود ۵۵ سال بعد از واقعه کربلا. |
| مدفن | مشهد اردهال در ۴۲ کیلومتری کاشان |
| محل زندگی | منطقه کاشان |
| لقب(ها) | سلطان علی |
| پدر | امام باقر (ع) |
| مادر | ام ولد (نام های او زینب، لیلا، ام حکیمه) |
| فرزند(ان) | احمد و فاطمه ـ فاطمه یکی از همسران امام کاظم(ع) بود |
| طول عمر | ٣۲ سال |
| مختصات مدفن | ۳۴°۰۲′۲۷″شمالی ۵۱°۰۲′۵۸″شرقی / ۳۴٫۰۴۰۷۴۱°شمالی ۵۱٫۰۴۹۳۴۹°شرقی |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
علی بن محمد باقر فرزند امام باقر(ع) است که در منابع، غالباً از او با عنوان سُلطان‌ْعَلی یاد می‌شود. بر اساس برخی از گزارش‌های تاریخی، او بنا به درخواست دوستداران اهل بیت(ع) از اهالی چهل حصران و فین کاشان در سال ۱۱۳ق به این منطقه هجرت نمود و مدت سه سال به امر تبلیغ و ارشاد مردم همت گماشت. علی بن محمد سرانجام در سال ۱۱۶ق به‌همراه تعدادی از اهالی منطقه توسط نیروهای حکومتی به شهادت رسید. پیکر او در مشهد اردهال به‌خاک سپرده شد. مراسم قالی‌شویان، هر سال در دومین جمعه ماه مهر به یاد شهادت علی بن محمد، همراه با عزاداری و نوحه خوانی در مشهد اردهال برگزار می‌شود.
معرفی
علی بن محمد باقر(ع) فرزند امام باقر(ع) است. شیخ مفید فرزندان امام باقر(ع) را هفت تن می‌داند: که یکی از آنها علی است و مادرش کنیزی ام ولد بوده است.[۱] مرقد او در اردهال کاشان یکی از زیارت‌گاه‌های شیعیان در ایران است و همه ساله به عنوان بزرگداشت سالروز شهادت او مراسم قالی‌شویان در اردهال برگزار می‌شود.
فرزندان
به گفته مصعب زبیری نسب شناس عرب، علی بن محمد دختری به نام فاطمه داشت که مادرش ام ولد بود و موسی بن جعفر با این دختر ازدواج کرد.[۲] فرزند دیگری نیز از وی بوده است که احمد بن علی بن باقر(ع) نام داشت. قبر او در اصفهان در باغاتی قرار دارد که سر راه محله خواجو است.[۳]
کمبود منابع پژوهشی درباره علی بن محمد
به گفته عبدالله أفندی صاحب ریاض العلماء در کتاب‌های رجالی شیعه هیچ اطلاعاتی از علی بن محمد یافت نمی‌شود.[۴] جز این که شیخ طوسی او را از اصحاب امام صادق(ع) دانسته است.[۵]
صاحب ریاض العلماء از علی بن محمد الباقر با تعبیر سید اجل و از بزرگان و اکابر فرزندان امام باقر(ع) نام برده که بیان عظمت شأنش نیازی به کلام طولانی ندارد و قبرش گنبد رفیع و عظیمی دارد[۶] افندی نوشته است که جماعتی از علمای شیعه نیز در شأن علی بن محمد فضایلی گفته و درباره کرامات او و محل شهادتش حکایاتی دارند ولی به جز کتاب النقض نگاشته عبدالجلیل قزوینی رازی در قرن ششم از کتاب دیگری یاد نمی‌کند.[۷] در آن کتاب گفته شده که مردم کاشان به زیارت علی بن محمد الباقر می‌روند که در بارکرسب مدفون است و چندین حجت و برهان در آنجا ظاهر شده است.[۸]
بنابر ادعای کتاب تاریخ اجتماعی کاشان نسخه‌ای دستنویس مربوط به قرن دهم هجری وجود دارد که شرح حال علی بن محمد در آن آمده است.[۹] عبدالرسول مدنی کاشانی(درگذشته ۱۳۲۵ش) مجتهد ساکن کاشان در سال ۱۳۲۴ش از روی نسخه‌ای از همان کتاب که در حدود سال ۱۲۹۵ش نسخه‌برداری شده است کتاب «شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی بن محمد باقر(ع)» را تنظیم و منتشر کرد.[۱۰]
ماجرای هجرت به ایران و شهادت
| نام امامزاده | از نسل امام | شهر، استان |
|---|---|---|
| هلال بن علی | امام علی (ع) | اصفهان-آران و بیدگل |
| امامزاده هاشم | امام علی (ع) امام حسن(ع) |
مازندران-آمل |
| عبدالعظیم حسنی (حرم حضرت عبدالعظیم) | امام حسن(ع) | ری |
| امامزاده داود | امام حسن(ع) | تهران-کوه‌های کن |
| حسن بن حسین بن اسحاق | امام حسن(ع) | لرستان-الیگودرز |
| جلال الدین اشرف | امام حسن(ع) | گیلان-آستانه اشرفیه |
| امامزاده محسن(امامزاده کوه) | امام حسن(ع) | همدان |
| محمد بن محمد بن زید(ع) (امامزاده محروق) | امام سجاد(ع) | خراسان رضوی - نیشابور |
| امامزاده عبدالله | امام سجاد(ع) | خوزستان-شوشتر |
| محمد بن زید بن علی(ع) | امام سجاد(ع) | خوزستان - شوشتر |
| علی بن محمد باقر(ع)(مشهد اردهال) | امام باقر(ع) | اصفهان - کاشان |
| علی بن جعفر الصادق | امام صادق(ع) | قم/ سمنان |
| علی زین العابدین(درب امام) | امام صادق(ع) | اصفهان |
| جعفر بن علی(امامزاده جعفر) | امام صادق(ع) | یزد |
| حمزه بن موسی(ع) | امام کاظم(ع) | تهران - ری |
| حسین بن موسی بن جعفر(ع) (علاءالدین حسین) | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن موسی بن جعفر(ع) (سید میرمحمد) | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| حکیمه دختر امام کاظم | امام کاظم(ع) | کهکیلویه و بویراحمد - گچساران |
| اسحاق بن موسی(ع) | امام کاظم(ع) | مرکزی - ساوه |
| امامزاده شاهرضا | امام کاظم(ع) | اصفهان - شهرضا |
| امامزاده زینبیه | امام کاظم(ع) | اصفهان |
| آقاعلی عباس | امام کاظم(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده صالح | امام کاظم(ع) | تهران - تجریش |
| حسین بن موسی بن جعفر | امام کاظم(ع) | خراسان جنوبی - طبس |
| امامزاده محمد بن موسی | امام کاظم(ع) | خوزستان-دزفول |
| سید بهاءالدین محمد | امام کاظم(ع) | چهارمحال وبختیاری - شیخ شبان |
| علی بن حمزه | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن حسن (آقامشهید) | امام کاظم(ع) | فارس - فراشبند |
| امامزاده یحیی | امام کاظم(ع) | سمنان |
| عبیدالله بن موسی (کوسه هجیج) | امام کاظم(ع) | کرمانشاه - روستای هجیج |
| سید سلطان‌محمد (پیرچوگان) | امام کاظم(ع) | هرمزگان - رودان |
| امامزاده عبدالله | امام کاظم(ع) | همدان |
| امامزاده امام حسن | امام کاظم(ع) | شهرستان دیلم، استان بوشهر |
| امامزاده حسین | امام رضا(ع) | قزوین |
| امامزاده جعفر (شاه کرم) | امام رضا(ع) | اصفهان |
| موسی بن محمد (موسی مبرقع) | امام جواد(ع) | قم |
| احمد بن موسی مبرقع (میراحمد) | امام جواد(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده اسماعیل | امام جواد(ع) | فارس - فسا |
| شاهزاده حسین | امام هادی(ع) | همدان |
بنابر آنچه در کتاب های متاخر به ویژه کتاب عبدالرسول مدنی کاشانی آمده است، عده‌ای از دوستداران اهل بیت(ع) از اهالی چهل حصاران و فین کاشان نامه‌ای به امام باقر(ع) نوشتند، که چون ما از محضر شما دور هستیم یکی از آقازادگان خود را برای راهنمایی، تربیت و تعلیم احکام به جانب ما بفرستید.[۱۱] و امام باقر(ع) نیز فرزند خود، علی بن محمد را با آن فرستادگان روانه کاشان کرد و اسباب سفر او را نیز برادرش امام صادق(ع) فراهم نمود.[۱۲]
هنگام ورود، در فین حدود ۶هزار نفر برای استقبال آمدند. وی مدتی در جاسب و خاوه مشغول هدایت مردم بود و بیشتر در مسجد جامع کاشان -که فعلا در کوی میدان کهنه واقع است - مشغول عبادت بود و شیعیان برای ادای نماز جمعه به آن مسجد می‌آمدند، و کرامات زیادی مشاهده می‌نمودند.[۱۳]
علی بن محمد، نامه‌هایی برای پدرش به مدینه می‌فرستاد و حالات خود و شیعیان را گزارش می‌کرد، تا در سال ۱۱۴ هجری قمری خبر شهادت پدرش به او رسید.[۱۴] و سرانجام بعد از حدود سه سال از شهادت امام باقر(ع) در سال ۱۱۶ق، مخالفین، علی بن محمد را به همراه عده‌ای از دوستان و موالیان و منسوبین به وی شهید کردند.
گفته می‌شود وی در لحظه وفات به شخصی به نام خواجه ملک‌شاه وصیت کرده است که برادرش محمود را که پنهان شده بوده است نجات دهند، نامه‌ای به امام صادق(ع) بنویسند و ماجرا را شرح دهند و نیز او را در همان محلی که نشان داده است دفن کنند.[۱۵]
مراسم قالی‌شویان
از آنجا که ۲۷ جمادی‌الثانی در سال شهادت علی بن محمد مصادف با ۱۷ مهر بوده، هر سال به مناسبت سالگرد وی در جمعه دوم مهر مراسم قالی شویان همراه با عزاداری کنار قبرش برگزار می‌شود.[۱۶]
تردیدها در ماجرا
منبع اصلی که ماجرای شهادت علی بن محمد را نقل کرده است کتاب شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی است که مدنی کاشانی آن را منتشر کرده است. در این کتاب که نویسنده آن مشخص نیست، سند و منبعی برای ماجراهای نقل شده نیامده و کتاب با این عبارت شروع می‌شود که: «روایان این حکایت جانسوز و ناقلان این روایت غم‌اندوز چنین گفته‌اند»[۱۷] مدنی کاشانی درباره محتوای این کتاب معتقد است که آثار صدق از آن هویداست[۱۸] او البته تصریح می‌کند که چند خبری که در آخر آن نوشته شده را در جایی ندیده است هر چند آن را تکذیب هم نمی‌کند.[۱۹]
علی بلوکباشی پژوهشگر مردم‌شناسی معتقد است ماجرای شهادت سلطانعلی با الگوگیری از شهادت امام حسین(ع) ساخته و پرداخته شده و با مجموعه‌ای از رخدادهای تخیلی و موضوعات افسانه‌ای آمیخته است.[۲۰] وی ۱۳ عنصر مشترک بین دو داستان واقعه کربلا و شهادت سلطانعلی را فهرست می‌کند تا مدعای خود را تثبیت کند.[۲۱] نویسنده مقاله شهادت سلطان علی بن محمد نیز این داستان را خیالی و افسانه‌ای می داند که در هیچ منبع قدیمی گزارش نشده است.[۲۲]
محل دفن
در محل دفن علی بن محمد اختلاف وجود دارد. گزارش‌هایی مبنی بر این که قبر او در بغداد است وجود دارد.[۲۳] از سوی دیگر بنا به گزارش فیض قمی در کتاب گنجینه آثار قم، در کتاب‌های نسب‌شناسی مثل عُمدةُ الطالب، انسابُ الطالبیة، جَمهَرَةُ انساب العرب، لُبابُ الانساب و نهایة الانساب محل دفن علی بن محمد ذکر نشده است.[۲۴] او هم‌چنین تصریح می‌کند بر دفن او در نزدیکی کاشان سند معتبری وجود ندارد.[۲۵]
عده‌ای محل دفن وی را در مشهد اردهال (مشهد قالی) در ۴۰ کیلومتری غرب کاشان و در مسیر کاشان–دلیجان می‌دانند.[۲۶] حتی کاربرد مشهد برای مقبره‌اش سابقه طولانی دارد و در کتاب نقض از آنجا با واژه مشهد یاد شده است.[۲۷] زائران حرم وی در مشهد اردهال، کراماتی مانند شفای بیماران نقل کرده‌اند.[۲۸]
بنا به گزارش منابع در دوره سلجوقیان، مزار این امامزاده در آبادی کامل بوده و سید ابوالرضا فضل‌الله راوندی قصاید چندی درباره این بنا و بانیان آن سروده است.[۲۹] با این حال نویسنده گنجینه آثار قم معتقد است که نویسنده النقض صرفا وجود بنا را تأیید کرده نه این که اینجا مدفن علی بن محمد الباقر باشد و معتقد است نویسندگان بعدی هم در برداشت از کتاب النقض دچار اشتباه شده‌اند.[۳۰] هر چند همین نویسنده در کتاب دیگرش انجم فروزان مقبره مشهد اردهال را معتبر دانسته است.[۳۱]
سرداب حرم
در حرم سلطانعلی، سردابی وجود دارد که تقریباً ۶ متر طول و ۳ متر عرض و ۵/۳ متر ارتفاع دارد.[۳۲] و چنین گفته می‌شود که اجسادی داخل این سرداب هستند که از زمان جنگ سلطانعلی با حاکم وقت اصفهان در این سرداب سالم باقی مانده‌اند.[۳۳]
در سال ۱۳۱۳ش اعتضاد الدوله، حکمران قم به مشهد اردهال (که از توابع قم بود)، آمد و فرمان داد تا روی سرداب را بشکافند. شخصاً داخل سرداب شده و حدود یکصد تابوت را مشاهده کرد که در هر یک جسدی سالم و از هم متلاشی نشده، در حالی که لباس زندگی به تن داشتند و روی گونه‌های بعضی خون خشکیده نمودار بود، قرار داشت.[۳۴]
در سال ۱۳۴۱ش آیت الله مرعشی نجفی از این سرداب دیدن کرده است. وی نیز از مشاهده بیش از یکصد تابوت خبر می دهد که روی یکدیگر گذاشته شده است که قسمتی از تخته‌های سرِ چند تابوت شکسته است و درون هر تابوت جسدی در لباس زندگی، صورت باز و موهای ژولیده نمودار است که با مختصر چیزی که به آنها اصابت کند، مانند پودر بر روی هم فرو می‌ریزد و متلاشی می‌شود، در عقب سرداب زیر دارالحفاظ لوحه‌ای از سنگ نصب و روی آن نام سید رکن الدین مسعود و تاریخ ۹۵۴ حجاری شده است.[۳۵]
فیض قمی نویسنده کتاب گنجینه آثار قم این اجساد را مربوط به جنگی می‌داند که بین حاکم وقت کاشان و سربازان فتحعلی‌شاه قاجار در سال ۱۲۱۳ق رخ داده است.[۳۶]
برگزاری کنگره
همزمان با سالروز شهادت امامزاده سلطانعلی، نخستین «کنگره بین‌المللی حضرت علی‌بن محمد باقر(ع)» در ۲۰ دی سال ۱۴۰۲ش در مشهد اردهال کاشان برگزار شد. در این کنگره که در عظمت شخصیت امامزاده علی بن محمدباقر(ع) و با حضور مهمانان داخلی و خارجی برگزار گردید، پیام آیت‌الله نوری همدانی قرائت شد.[۳۷]
منابع مطالعاتی
- شهید اردهال: شرح حال حضرت سلطان علی بن امام محمد باقر (ع)، زهرا ارونی
- نور باقر: سید علی محسنی
- شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر: عبدالرسول مدنی کاشانی
پانویس
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ص۳۹۴.
- ↑ زبیری، نسب قریش، به نقل از حسینی زرباطی، بغیة الحائر، ص۱۴۸؛ کمونه حسینی، المشاهد العتره الطاهره، ص۲۷۰.
- ↑ حسینی زرباطی، بغیة الحائر، ص۱۴۶؛ مجموعه تاریخی مذهبی مشهد اردهال، ص۳۶.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۱۷.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۱۷.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۱۶.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۱۶.
- ↑ قزوینی رازی، النقض، ۱۳۹۱ش، ص۶۴۸.
- ↑ نراقی، تاریخ اجتماعی کاشان، ۱۳۴۵ش، ص۴۶.
- ↑ مدنی کاشانی، شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی، ۱۳۷۸ش، ص۵.
- ↑ فرخ‌یار، مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال، ص۳۷.
- ↑ محسنی، نور باقر، ص۵۴.
- ↑ محسنی، نور باقر، ص۵۷.
- ↑ توفیق، شهید اردهال، ص۴۰.
- ↑ مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال، ص۵۷.
- ↑ توفیق، شهید اردهال، ص۳۷-۴۴.
- ↑ مدنی کاشانی، شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی، ۱۳۷۸ش، ص۲۲.
- ↑ مدنی کاشانی، شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی، ۱۳۷۸ش، ص۲۱.
- ↑ مدنی کاشانی، شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی، ۱۳۷۸ش، ص۲۱.
- ↑ بلوکباشی، قالی شویان، ۱۳۷۹ش، ص۷۵.
- ↑ بلوکباشی، قالی شویان، ۱۳۷۹ش، ص۷۷.
- ↑ رستمی‌زاده، «شهادت سلطان علی بن محمد».
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۳۳۰؛ فیض قمی، انجم فروزان، ص۱۷۲.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۵۲.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۵۲.
- ↑ قزوینی، نقض، ص۱۹۹؛ شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ص۱۳۳۰.
- ↑ قزوینی، نقض، ص۱۹۹.
- ↑ مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال، ص۱۶۶.
- ↑ دیوان السید الامام فضل‌الله راوندی، صص۵۲-۵۳، به نقل از تاریخ تشیع، رسول جعفریان، ص۲۱۵.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۵۲.
- ↑ فیض قمی، انجم فروزان، ص۱۷۲.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۷۶.
- ↑ کشف پیکر سالم صد شهید پس از هزار سال در نزدیکی کاشان ، مشرق نیوز.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۷۶.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۷۷.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۷۷.
- ↑ آغاز افتتاحیه نخستین کنگره بین‌المللی حضرت علی‌بن محمد باقر(ع)، خبرگزاری تسنیم.
منابع
- آغاز افتتاحیه نخستین کنگره بین‌المللی حضرت علی‌بن محمد باقر(ع)، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار خبر: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، مطبعه خیام، قم، ۱۴۰۱ق.
- بلوکباشی، علی، قالی‌شویان: مراسم نمادین قالی‌شویی در اردهال، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹ش.
- توفیق، سید محمد مهدی، شهید اردهال، پیام مهدی۴، قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- حسینی زرباطی، حسین، بغیة الحائر فی احوال اولاد الامام باقر(ع)، مکتبة آیة الله العظمی مرعشی النجفی، قم، الاولی.
- رستمی‌زاده، محمدرضا، «شهادت سلطانی علی بن محمد(ع)»، سایت پژوهه. مرور پایگاه: ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ش.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، قم، الناشر سعید بن حبیر، الاولی، ۱۴۲۸ق.
- فیض قمی، عباس، انجم فروزان.
- فیض قمی، عباس، گنجینه آثار قم،چاپ مهر استوار قم، ۱۳۵۰ش.
- فرّخ‌یار، حسین، مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال، هیئت امناء سلطان علی بن محمد باقر(ع)، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
- قزوینی، عبدالجلیل، نقض، سلسله انتشارات آثار ملی، تهران، ۱۳۵۸ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، انتشارات دلیل ما، قم،اول، ۱۳۷۹ش (دو جلد در یک مجلد).
- کشف پیکر سالم صد شهید پس از هزار سال در نزدیکی کاشان، مشرق نیوز، ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ش.
- محسنی، سید علی، نور باقر، انتشارات مشهور، ۱۳۸۳ش، چاپ اول.
- مدنی کاشانی، عبدالرسول، شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی، انتشارات مرسل، کاشان، ۱۳۷۸ش.
- کمونه حسینی، عبدالرزاق، المشاهد العتره الطاهره، مؤسسه البلاغ، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- آستانه سلطان علی بن محمد
| بستگان | امام سجاد(ع) (پدر) • فاطمه دختر امام حسن(ع) (مادر) • امام صادق(ع) (فرزند) • علی بن محمد باقر(ع) (فرزند) • ام فروه (همسر) |  |
|---|---|---|
| القاب و کنیه‌ها | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| روایات | ||
| کتاب‌شناسی | ||
| مناظرات | ||
| وابسته | ||