ابطح
اَبْطَح یا مُحَصَّب ناحیهای میان مکه و منا در مسیر مدینه است. طبق روایات اسلامی، حضرت آدم در این مکان شیطان را با سنگ رانده است. عبدالمطلب، جدّ پیامبر اکرم(ص)، به دلیل سکونت در این منطقه به «ابوالبطحاء» و «سیدالبطحاء» شناخته میشود.
ابطح محل زندگی حضرت محمد(ص)، محل تجمع قریش بهدست قصی بن کلاب و محل پیوستن یزید بن ثبیط عبدی و فرزندانش به امام حسین(ع) بوده است. در ایام حج، استراحت کوتاهمدت در ابطح برای حاجیان مستحب است.
موقعیت
ابطح، ناحیهای میان مکه و منا، در مسیر مدینه و در فاصلهای حدود یک فرسخ از شهر مکه است. این منطقه از یکسو به کوه حُجون و بطن وادی و از سوی دیگر به مسجد سلسبیل محدود میشود[۱] و منزلگاه (خَیف) بنیکنانه بوده است.[۲]
این ناحیه هموار و بستر سیلاب بوده و در منابع تاریخی به صورت «اَباطِح» و «بَطحاء» و همچنین به عنوان «محصّب»، به دلیل فراوانی سنگریزه و شن، شناخته شده است.[۳]
انتساب عبدالمطلب به ابطح
طبق روایات، در این مکان حضرت آدم به دستور جبرئیل، شیطان را با سنگریزه زد.[۴] عبدالمطّلب، جدّ پیامبر(ص)، که به «ابوالبطحاء» و «سیدالبطحاء» معروف بود، به دلیل انتساب به قصّی و سکونت در بطحاء بدین نام خوانده شد.[۵] پیامبر اسلام نیز به دلیل انتساب به عبدالمطلب و سکونت در بطحاء «ابطحی» نامیده شده است.[۶]
سابقه تاریخی
ابطح محل پرورش پیامبر اکرم بود[۷] و نخستین آشکارسازی دعوت او نیز در این منطقه صورت گرفت.[۸] پیامبر در ابطح پس از صلح حدیبیه برای عمره مفرده و در فتح مکه اقامت کرد و در آنجا با او بیعت شد[۹] و با قبیله هوازن نبرد کرد.[۱۰]
در دوره جاهلیت، قُصی بن کلاب خاندان پراکنده قریش را در ابطح گرد آورد و برای ریاست بر کعبه و مکه با قبایل خزاعه و بنیبکر جنگ کرد. پس از داوری یعمر بن کعب بن لیث، سیادت مکه به قصّی واگذار شد و قبایل خزاعه و بنیبکر از مکه کوچ کردند.[۱۱] قصّی خاندان قریش را به دو دسته تقسیم کرد: دستهای در ابطح که به «قریش بِطاح» مشهور شدند، شامل تیرههای عدی، جُمَح، تَیم، سَهم، مخزوم، اسد، زُهره، عبدمناف، عبدالدار، عبدالعزی، امیه و هاشم بودند و دستهای در ظَهر مکه که به «قریش ظواهر» معروف شدند.[۱۲]
همچنین در جریان واقعه کربلا، برخی از شهدای کربلا همچون یزید بن ثبیط عبدی به همراه دو فرزندش در این مکان به کاروان امام حسین(ع) پیوستند.[۱۳]
احکام منطقه ابطح در حج
بیشنتر فقها، در روز سیزدهم ذیالحجه از ایام حج، استراحت کوتاهمدت برای حاجیان در ابطح را مستحب میدانند.[۱۴] برای کسی که در مکه محرمشده، مستحب است هنگام رسیدن به ابطح، صدای خود را با تلبیه بلند کند.[۱۵]
پانویس
- ↑ ابوالفداء، تقویم البلدان، ۱۳۸۶ش، ص۸۵-۸۶.
- ↑ ازرقی، اخبار مکه، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۳۰؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۷۴.
- ↑ ابوالفداء، تقویم البلدان، ۱۳۸۶ش، ص۸۵-۸۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارالصادر، ج۱، ص۶.
- ↑ نویری، نهايه الارب في فنون الادب، وزاره الثقافه و الارشاد القومی، ج۱۶، ص۴۰-۴۲؛ حمیری، الروض المعطار فی خبر الاقطار، ۱۳۶۳ش، ص۷.
- ↑ حمیری، الروض المعطار فی خبر الاقطار، ۱۳۶۳ش، ص۷.
- ↑ ابنسعد، طبقات الکبری، بیروت، ج۱، ص۷۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار الصادر، ج۲، ص۲۴.
- ↑ ابنسعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۱۲۲؛ ج۸، ص۲۳۶.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۰۹.
- ↑ رفیعی، «ابطح»، دانشنامه بزرگ اسلامی.
- ↑ دمشقی، ص۴۲۷؛ عبدالمؤمن، ج۱، ص۲۰۳؛ حمیری، الروض المعطار، ۱۳۶۳ش، ص۷؛ ابنسعد، طبقات الکبری، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۵۸.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۵، ص۳۵۳-۳۵۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۲۶۲ش، ج۲۰، ص۵۷.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۲۶۲ش، ج۱۸، ص۲۸۲.
منابع
- ابنسعد، محمد، طبقات الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت.
- ابوالفداء، اسماعیل بن علی، تقویم البلدان، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۳۸۶ش.
- ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دارالصادر، ۱۹۵۵م.
- حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المعطار فی خبر الاقطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۶۳ش/۱۹۸۴م.
- رفیعی، علی، «ابطح»، دانشنامه بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۷ دی ۱۴۰۴ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، بینا، بیتا.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ هفتم، ۱۲۶۲ش.
- نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهايه الارب في فنون الادب، قاهره، وزاره الثقافه و الارشاد القومی، بیتا.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، بیروت، موسسه الاعلمی المطبوعات، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارالصادر، بیتا.