یوم البیعة
یَومُ البِیْعَة یا روز بیعت، عنوانی که در کتب تفسیری، روایی و تاریخی درباره تعدادی از رویدادهای تاریخی صدر اسلام به کار برده شده است. از جمله این موارد می‌توان به بیعت مردان و زنان بعد از فتح مکه با پیامبر(ص) روی کوه صفا، واقعه غدیر، بیعت گرفتن از امام علی(ع) برای خلیفه اول، بیعت با عثمان در روز شورا و بیعت مردم با امام علی(ع) پس از ماجرای کشته شدن عثمان اشاره کرد.
بیعت مسلمانان با پیامبر پس از فتح مکه
در سال هشتم هجری، پیامبر(ص) پس از فتح مکه، روزی بر روی کوه صفا از مردان و زنان برای احترام به احکام دین اسلام و عدم نقض آن و همچنین دوری از شرک به خدا و گناه، بیعت گرفت.[۱] این روز در برخی از منابع یوم‌البیعه نامیده شده است.[۲]
واقعه غدیر
در تعدادی از کتاب‌های تفسیری و روایی، از روز غدیر (روز معرفی شدن امام علی(ع) برای خلافت توسط پیامبر اکرم(ص)) به‌عنوان یوم البیعه نام برده شده است. فرات کوفی در تفسیرش، در حاشیه نقل روایتی از اباذر غفاری، روز غدیر را یوم البیعه خوانده است.[۳] در کتاب‌های مرآة العقول[۴] اثر مجلسی اول و بیان السعادة فی مقامات العبادة[۵] تألیف سلطان محمد گنابادی، نیز از اصطلاح یوم البیعه برای اشاره به روز غدیر استفاده شده است.
بیعت گرفتن از امام علی(ع) برای خلیفه اول
شهرستانی صاحب کتاب الملل و النحل به نقل از ابراهیم بن سیار بن هانی، معروف به نَظّام، از بزرگان معتزله، واژه یوم البیعه را درباره روزی به کار برده که عمر بن خطاب با همراهی عده‌ای از مسلمانان و به دستور خلیفه اول خانه امام علی(ع) را محاصره و تهدید به آتش زدن خانه کردند.[۶] [یادداشت ۱] صفدی از دیگر علمای اهل سنت نیز در کتاب الوافی بالوفیات به نقل از نَظّام آورده است که عمر آنچنان فاطمه علیهاالسلام را در روز بیعت زد که محسن را سقط نمود.[۷]
بیعت با عثمان در روز شورا
عبارت یوم البیعه درباره روز به خلافت رسیدن عثمان در شورای شش نفره نیز به کار رفته است. شیخ حر عاملی در کتاب الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة،[۸] و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه[۹] از این عبارت استفاده کرده‌اند.
بیعت با امام علی(ع)
در برخی منابع روایی و تاریخی، عبارت یوم البیعه برای توصیف روز بیعت مردم با امام علی(ع) بعد از کشته شدن عثمان به کار رفته است. ابن ابی الحدید در شرح نهج‌البلاغه خود در شرح وقایع روز دوم پس از بیعتِ مردم با امام علی(ع) و خطبه خواندن حضرت برای مردم، از واژه یوم البیعه برای روز بیعت استفاده کرده است.[۱۰] ابن اثیر از مورخان اهل سنت نیز در کتاب الکامل فی التاریخ در شرح وقایع روز جمعه که مردم با امام علی(ع) بیعت کردند، عبارت یوم البیعه را به کار برده است.[۱۱]
پانویس
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۶۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۳.
- ↑ فروتن و مرادی، واژه‌نامه فقه سیاسی، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۷.
- ↑ کوفی، تفسیر الفرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۱۶.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۸۳.
- ↑ سلطان علی شاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۲۵.
- ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۷۱.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۵.
- ↑ حر عاملی، الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة، ۱۳۸۰ش، ص۵۸۳.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۵۶.
- ↑ ابن ابی الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۳۶.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۱۹۳.
یادداشت
- ↑ فقال: إن عمر ضرب بطن فاطمة یوم البیعة حتى ألقت الجنین من بطنها. و کان یصیح: احرقوا دارها بمن فیها، و ما کان فی الدار غیر علیّ و فاطمة و الحسن و الحسین.
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌اثیر، ابوالحسن على بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر و دار بیروت، ۱۳۸۵ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة، تهران، انتشارات دهقان، ۱۳۸۰ش.
- سلطان علىشاه، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۰ق.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، قم، الشریف الرضی، ۱۳۶۴ش.
- صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- فروتن، اباصلت، و علی‌اصغر مرادی، واژه‌نامه فقه سیاسی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۸۹ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، ۱۳۶۳ش.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۰ق.
- مجلسی، محمدتقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، مصصح هاشم رسولی محلاتی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۴ق.