سِدانَت کعبه به معنای خدمت و تولیت امور کعبه که مواردی مانند کلیدداری، باز و بسته کردن در کعبه، استقبال از زائران، تمیز کردن و تعویض پرده کعبه را شامل می‌شود. کلیدداری کعبه پیش از اسلام، در اختیار بنی‌شیبه بود. پیامبر اسلام پس از فتح مکه کلید کعبه را در اختیار عثمان بن طلحه، کلیددار وقت باقی گذارد و به‌دستور پیامبر، این مسئولیت در دست این خاندان باقی ماند.
براساس منابع، عباس عموی پیامبر، خود را به جهت مسئولیت سقایة الحاج برتر از دیگران دانست. شیبه که سدانت کعبه را برعهده داشت نیز خود را برتر خواند. اما امام علی(ع) خود را به جهت ایمان آوردن پیش از دیگران و سپس هجرت و جهاد، برتر از آنان دانست. به گفته پژوهشگران اسلامی، پس از این ماجرا، آیه ۱۹ سوره توبه نازل شد و ایمان و جهاد در راه خدا را برتر از مسئولیت‌های در مورد کعبه دانست. به گفته طبری مفسر اهل‌سنت، خداوند در قرآن، افرادی که به سقایت حاجیان و سدانت کعبه فخر می‌فروختند را توبیخ کرده و ایمان و جهاد را برتر از مسئولیت‌های کعبه دانسته است.
معرفی
سدانت کعبه را به معنای خدمت به کعبه[۱] و تولیت امور آن، از جمله باز و بسته کردن درِ کعبه،[۲] استقبال از زائران، شستن، تمیز کردن، پوشاندن و تعویض پرده کعبه دانسته‌اند.[۳]
کلیدداری کعبه نیز بر عهده افرادی است که مسئولیت سدانت کعبه را برعهده دارند.[۴] پیشینه مسئولیت سدانت و تولیت کعبه را از قدیم دانسته‌اند و حتی برخی آن‌را به دوران حضرت اسماعیل برگشت داده‌اند.[۵] پس از فتح مکه، حضرت محمد(ص) تنها دو مسئولیت را تأیید کرد و آن‌ها را باقی گذارد؛ یکی سدانت کعبه و دیگری سقایت حاجیان.[۶]
کلیداری کعبه مسئولیتی در خاندان بنی‌شیبه
کلیدداری کعبه پیش از اسلام، در دست بنی‌شَيْبَه بود.[۷] پیامبر اسلام پس از فتح مکه کلید کعبه را از عثمان بن طلحه، کلیددار وقت کعبه گرفت و وارد کعبه شد. سپس کلید را به او بازگرداند و گفت کلید کعبه در دست این خاندان باقی بماند و جز افراد ظالم، کلید را از اینان نمی‌گیرد.[۸] به همین جهت مسئولیت پس از آن نیز کلیدداری کعبه در دست افرادی از این خاندان بوده است.[۹]
در برخی نقل‌ها آمده که پیامبر پس از آنکه کلید را از عثمان بن طلحه گرفت خواست آن‌را به عمویش عباس بدهد که آیه «خدا به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانشان بازگردانید[۱۰]» نازل شد و پیامبر کلید را به عثمان بن طلحه بازگرداند.[۱۱]
در سال ۱۳۹۲ش، افرادی از بنی‌شیبه، به حکومت سعودی اعتراض کرده و اعلان داشتند از بسیاری مزایایی که در طول تاریخ به جهت پرده‌داری کعبه برای این خاندان بوده، محروم گشته‌اند.[۱۲]
ایمان و جهاد برتر از مسئولیت‌های کعبه
به گفته طبری مفسر اهل‌سنت، خداوند در قرآن، افرادی که به سقایت حاجیان و سدانت کعبه فخر می‌فروختند را توبیخ کرده و ایمان و جهاد را برتر از مسئولیت‌های کعبه دانسته است.[۱۳]
بنابر نقل منابع، روزی عباس عموی پیامبر، خود را به جهت مسئولیت سقایة الحاج برتر از دیگران دانست. شیبة که حجابت کعبه (سدانت کعبه[۱۴]) را برعهده داشت، خود را برتر دانست. حمزه خود را به جهت مسئولیت عمارت کعبه برتر دانست و علی(ع) نیز خود را به جهت ایمان آوردن پیش از دیگران و سپس هجرت و جهاد، برتر از آنان دانست. آیه سقایة الحاج «آیا سیراب کردن حجاج، و آباد ساختن مسجد الحرام را، همانند (عمل) کسی قرار دادید که به خدا و روز قیامت ایمان آورده، و در راه او جهاد کرده است؟! (این دو،) نزد خدا مساوی نیستند! و خداوند گروه ظالمان را هدایت نمی‌کند![۱۵]» نازل شد[۱۶] و ایمان و جهاد در راه خدا را برتر از مسئولیت‌های در مورد کعبه دانست.[۱۷]
در برخی نقل‌ها علی(ع)، حمزه و جعفر برادر امام علی(ع) از افرادی دانسته شده‌اند که ایمان و جهادشان را برتر از مسئولیت‌های مرتبط با کعبه دانسته‌اند.[۱۸]
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۳، ص۲۰۷.
- ↑ واسطی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۸، ص۲۷۶.
- ↑ شوابکه، «ما هی سدانة الکعبة»، سایت موضوع.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ شوابکه، «ما هی سدانة الکعبة»، سایت موضوع.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۸۳.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۹۴.
- ↑ شوابکه، «ما هی سدانة الکعبة»، سایت موضوع.
- ↑ سوره نساء، آیه۵۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۳، ص۹۷.
- ↑ اعتراض قبیله پرده‌دار کعبه به ظلم رژیم آل‌سعود خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ طبری، جامع البيان، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۶۷.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۵۸۰.
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۲۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۰۴.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: میر دامادی، جمال الدین، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفی السقا، ابراهیم الأبیاری، عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، بی‌تا.
- «اعتراض قبیله پرده‌دار کعبه به ظلم رژیم آل‌سعود»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۱ش.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- شوابکه، مراد، «ما هی سدانة الکعبة»، سایت موضوع، تاریخ درج مطلب: ۱۷ نوامبر ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۱ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البيان فى تفسير القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: سید طیب، موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مقریزی، تقی الدین، امتاع الأسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- واسطی زبیدی، سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: علی شیری، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.