ویلیام مونتگمری وات
 | مقالات ویکیشیعه با رویکرد «ارتباط با مکتب اهلبیت» نوشته میشوند. برای آگاهی از دیگر ابعاد موضوع، منابع دیگر را جویا شوید. |
| اسلامشناس و پیامبرشناس مسیحی | |
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مذهب | مسیحی |
| زادروز | ۱۹۰۹م |
| زادگاه | اسکاتلند |
| محل زندگی | اسکاتلند |
| وفات | ۲۰۰۶م/۱۳۸۵ش |
| اطلاعات علمی | |
| تحصیلات | فلسفه، مطالعات عربی و اسلامی |
| محل تحصیل | دانشگاه ادینبورگ • دانشگاه آکسفورد |
| آثار | محمد در مکه، محمد در مدینه، محمد پیامبر و سیاستمدار، تاریخ اسلام، فلسفه و کلام اسلامی، تأثیر اسلام بر اروپای قرون وسطی، برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| تخصص | اسلامشناسی، سیره و تاریخ پیامبر اکرم(ص) |
| زمینه فعالیت | اسلام، قرآن، سیره و شخصیت پیامبر(ص)، فلسفه اسلامی |
| اطلاعات دیگر | |
| جوایز | برگزیده ششمین همایش جهانی چهرههای ماندگار ایران |
ویلِیام مونتگُمِری وات (۱۹۰۹-۲۰۰۶م)، اسلامشناس و خاورشناس مسیحی، متخصص در سیره و شخصیت پیامبر اکرم(ص) و از مفسرانِ غیرمسلمانِ اسلام در غرب. شهرت او در جهان اسلام بهسبب تألیف کتابهایی درباره سیره پیامبر اکرم(ص) از جمله کتاب محمد در مکه و محمد در مدینه و محمد، پیامبر و سیاستمدار است.
حوزههای پژوهشی و مطالعاتی او درباره اسلام، قرآن، سیره و شخصیت پیامبر(ص) و فلسفه اسلامی بود. بیش از ۳۰ کتاب و دهها مقاله در این حوزهها از او منتشر شده، که برخی به زبانهای مختلف از جمله فارسی نیز ترجمه شده است.
وات را در پژوهش و آثارش منصف و دارای نگاه خیرخواهانه به اسلام و پیامبر(ص) دانستهاند؛ با این حال برخی از دیدگاههایش بهویژه درباره وحی و سیره نبوی مورد نقد عالمان مسلمان قرار گرفته است. برخی منتقدان سرچشمه استنباطها و دیدگاههای نادرست وات درباره اسلام را مطالعه اسلام از منظر مسیحیت و خاستگاه غربی او میدانند.
جایگاه
ویلیام مونتگمری وات (به انگلیسی: William Montgomery Watt)، اسلامشناس و خاورشناس مسیحی و استاد زبان عربی و مطالعات اسلامی دانشگاه ادینبورگ بود.[۱] وی رئیس بخش مطالعات عربی و اسلامی دانشگاه ادینبورگ نیز بود.[۲] او را از پیامبرشناسان برجسته و معروف قرن بیستم[۳] و از برجستهترین مفسران غیرمسلمان اسلام در غرب برشمردهاند.[۴] گفته شده که شهرت وات در جهان اسلام، بهدلیل تألیف ۵ کتاب درباره سیره پیامبر اکرم(ص)، از جمله کتاب «محمد در مکه» و «محمد در مدینه» است.[۵] این دو کتاب جزو بهترین کتابها درباره پیامبر(ص) تلقی شده است.[۶]
حوزههای پژوهشی و مطالعاتی وات عبارتند از: اسلام، قرآن، شخصیت و سیره و پیامبر(ص)، و فلسفه اسلامی.[۷] گفته شده که آثار او درباره تاریخ اسلام و سیره پیامبر، دارای جایگاهی ویژه در میان اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان است.[۸] و او زندگیاش را برای ترویج گفتگو میان مسیحیان و مسلمانان وقف کرده بود.[۹]
اصلاحیه و شرح وات بر کتاب «درآمدی بر قرآن»، اثر ریچارْد بِلْ، تحولی بزرگ در مطالعات قرآن به شمار آمده است.[۱۰] مهمترین تحول او، تأکید بر ملاحظه عقاید مسلمانان درباره الهی بودن قرآن و نزول وحی بر حضرت محمد(ص) بیان شده است.[۱۱] گفته شده شرقشناسان پیش از او از جمله ریچارد بل، قرآن را حاصل اندیشه حضرت محمد(ص) میپنداشتند، نه وحی الهی.[۱۲]
از نظر برخی محققان، خطمشی فکری روشن و انصاف و نگاه خیرخواهانه مونتگمری وات به تاریخ و سیره پیامبر(ص)، سبب شده نام او در میان اندیشمندان و پژوهشگران مسلمان به نیکی یاد شود و آثارش مورد توجه مسلمانان قرار بگیرد.[۱۳] ترجمه آثار وی به فارسی و عربی و چاپهای متعدد برخی از آنها، نمونهای از توجه و اقبال مسلمانان به وات تلقی شده است.[۱۴]
وات لقب افتخاری «آخرین شرقشناس» را از جامعه ایونا (Iona Community) دریافت کرد و در سال ۲۰۰۶م در فهرست برگزیدگان ششمین همایش جهانی چهرههای ماندگار ایران قرار گرفت.[۱۵]
گفته میشود عبدالکریم سروش در تأثیرپذیری قرآن و پیامبر از فرهنگ زمانه و تشبیه پیامبر به شاعر،[۱۶] و سلمان رشدی درباره افسانه غرانیق در کتاب آیات شیطانیاش[۱۷] متأثر از وات بودهاند.
زندگینامه علمی
ویلیام مونتگمری وات (William Montgomery Watt)، در ۱۴ مارس ۱۹۰۹م در روستای کِرِس در اسکاتلند به دنیا آمد.[۱۸] تحصیلات دانشگاهیاش را در دهه ۱۹۳۰م در رشته ادبیات یونانی در دانشگاه ادینبورگ (ادینبورو) آغاز کرد و سپس در رشته فلسفه اخلاق ادامه داد.[۱۹] وی در کالج جرج واتسون و دانشگاه آکسفورد و شهر ینا در آلمان نیز تحصیل کرده،[۲۰] و در ۱۹۴۶م از رساله دکترای فلسفه[۲۱] خود با عنوان «اراده آزاد و قضا و قدر در صدر اسلام»،[۲۲] با راهنمایی ریچارد بل[۲۳] دفاع کرد که در ۱۹۴۸م در انگلیس چاپ شد.[۲۴]
وات در سال ۱۹۴۰م کشیش شد،[۲۵] از سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۴۶م متخصص زبان عربی نزد اسقف اَنْگَلیکَن (وابسته به کلیسای پروتستان انگلیس) در بیتالمقدس بود و در ۱۹۶۰م به عضویت جامعه کلیسایی جهانی آیونا در اسکاتلند درآمد.[۲۶]
برای ارتباط خوب با مسلمانان لازم است کاملاً به مدیون بودن خودمان به فرهنگ اسلامی اعتراف کنیم... پنهان ساختن آن نشانهٔ غرور و مباهات بیجا و غلط است... من مسلمانان را... نمایندگان تمدنی با دستاوردهای بزرگ میدانم... وظیفه ما اروپاییان... این است که ... به وامدار بودن عمیق خویش به عرب و جهان اسلام اعتراف کنیم.[۲۷]
مونتگمری وات، از ۱۹۴۶م به تدریس ادبیات عرب در دانشگاه ادینبورگ پرداخت و در ۱۹۶۴م به درجه استادی رسید[۲۸] و صاحب کرسیِ عربی و مطالعات اسلامی در همان دانشگاه شد.[۲۹] در ۱۹۴۷م به ریاست بخش مطالعات عربی و اسلامی آن دانشگاه منصوب شد و در ۱۹۷۹م از این دانشگاه بازنشسته شد.[۳۰] او استاد مدعو دانشگاه تورنْتو، جورجتاون و کالج فرانسه بود.[۳۱]
وی در ۱۹۷۷م از دانشگاه هریوت وات در اسکاتلند[۳۲] و در سال ۱۹۸۸م از دانشگاه کراچی پاکستان دکترای افتخاری[۳۳] دریافت کرد.
این پیامبرشناسِ مسیحی در ۲۴ اکتبر ۲۰۰۶م (دوم آبان ۱۳۸۵ش)، در ۹۷ سالگی از دنیا رفت.[۳۴]
آشنایی با اسلام
آغاز آشنایی وات با اسلام به آشنایی او با مستأجری مسلمان اهل پاکستان در سال ۱۹۳۷م بازمیگردد. به گفته خودش، پیش از آن درباره اسلام ناآگاه بود.[۳۵] آشنایی او با اسلام، موجب مکاتبه با اسقف انگلیکن در بیتالمقدس و درخواست راهنمایی از او شد.[۳۶] وات در سال ۱۹۳۹م به پیشنهاد و دعوت اسقف انگلیکن، برای آشنایی با اسلام به بیتالمقدس سفر کرد و تا سال ۱۹۴۶م در آنجا اقامت کرد.[۳۷]
آثار
مونتگمری وات بیش از ۳۰ کتاب و دهها مقاله پیرامون اسلام، حضرت محمد(ص) و رابطه مسلمانان و مسیحیان تألیف کرده است.[۳۸] برخی از آثار وی عبارتند از:
- محمد در مکه (سال تألیف: ۱۹۵۳م)[۳۹] و محمد در مدینه (سال تألیف: ۱۹۵۶م):[۴۰] دو کتاب مهم وات که بهتفصیل به زندگانی پیامبر(ص) در مکه و مدینه و رویدادهای صدر اسلام میپردازد.[۴۱]
- کتاب محمد پیامبر و سیاستمدار (سال تألیف: ۱۹۶۱م).[۴۲] این کتاب خلاصه دو کتاب محمد در مکه و محمد در مدینه است.[۴۳] نویسنده در این کتاب که دارای ۹ فصل است، علتهای توفیق پیامبر(ص) در راه و هدف مقدسش را تجزیه و تحلیل کرده و تدابیر او برای تأسیس جامعه اسلامی را تبیین کرده است.[۴۴] این کتاب، ضمن معرفی شخصیت پیامبر(ص)، دفاعی از پیامبر(ص) در برابر محققان غیرمسلمان و شبهات آنان درباره محمد(ص) و نبوت او دانسته شده است.[۴۵] کتاب به زبانهایی مانند فارسی، عربی، ترکی و ژاپنی ترجمه شده است.[۴۶]
- «راهنمای قرآن» که جمعآوری تأملات نویسنده درباره آیات قرآن و کتاب مقدس است.[۴۷]
- «برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان؛ تفاهمات و سوءتفاهمها» (سال تألیف: ۱۹۹۱م)، که با روش تحلیلی و تاریخی به شرح برخورد آرای مذهبی مسلمانان و مسیحیان از ظهور اسلام تا عصر حاضر میپردازد. .[۴۸]
دیگر کتابهای وات عبارتند از: «تاریخ اسلام»، «مسیحیان و صلحطلبی»، «فلسفه و کلام اسلامی» (ترجمه ابوالفضل عزتی)، «دوره شکلگیری تفکر اسلامی»، «تاریخ اسپانیای اسلامی»، «امام محمد غزالی، متفکر بزرگ مسلمان» (ترجمه محمود اصفهانیزاده)، «تأثیر اسلام بر اروپای قرون وسطی»، «اسلام و مسیحیت در عصر حاضر» (ترجمه خلیل قنبری)، «شکوهی که اسلام داشت: جهان اسلام در سالهای ۶۶۱-۱۱۰۰م» و «ایمان یک مسیحی در جهان معاصر» (سال تألیف و چاپ ۲۰۰۲م/ آخرین کتاب وات).[۴۹]
وات مقالات متعددی نیز درباره تاریخ اسلام و آموزههای اسلامی در مجلات جهان اسلام و دایرةالمعارفهای گوناگون، از جمله دایرةالمعارف اسلام منتشر کرده است.[۵۰]
نقدها
با اینکه گفته شده وات در پژوهش و آثارش انصاف را رعایت کرده، اما برخی از آثارش مورد نقد اندیشمندان و محققان مسلمان قرار گرفته است؛[۵۱] از جمله ابوالحسن شعرانی، تعلیقاتی بر کتاب «محمد، پیامبر و سیاستمدار»، سید جعفر شهیدی تعلیقاتی بر کتاب «فلسفه و کلام اسلامی» و سید محمد ثقفی نیز نقدی بر کتابهای «محمد در مکه» و «محمد در مدینه» نگاشتهاند.[۵۲] سید مصطفی حسینی طباطبایی در کتاب «نقد آثار خاورشناسان» و محسن الویری در کتاب «مطالعات اسلامی در غرب» برخی دیدگاههای وات در باب پیامبر(ص) و وحی، و عمادالدین خلیل در کتاب «مناهج المستشرقین» و «المستشرقون والسیرة النبویة»، و محمد مُهار علی در کتاب «سیرة النبی و مستشرقان» نیز برخی اندیشههای وات درباره سیره پیامبر(ص) را بررسی و نقد کردهاند.[۵۳]
سید محمد موسویمقدم در کتاب «جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات»، پس از تبیین روششناسی، مبانی و منابع وات در سیرهپژوهی پیامبر(ص)، برخی از دیدگاههای او درباره نبوت، سیره نبوی و وحی را نقد کرده است.[۵۴]
گفته شده که گرچه وات قلم معتدل و منصفی دارد، اما از منظر مسیحیت و خاستگاه غربی به قضاوت درباره اسلام پرداخته، و همین امر، سرچشمه استنباطها و دیدگاههای نادرست او درباره اسلام است.[۵۵]
دیدگاهها
برخی از دیدگاههای خاص مونتگمری وات درباره اسلام و قرآن و پیامبر(ص) از این قرار است:
قرآن و وحی
وات در مصاحبهای بهصراحت قرآن را وحی الهی و از جانب خدا میداند، ولی معتقد است که مسلمانان باید در این باره به فهمی جدید دست یابند.[۵۶] از نظر او، قرآن و کتاب مقدس حاوی دستورات خدا هستند، ولی دستوراتی که برای جوامع و مردم زمان خودشان معتبرند، و اگر بپذیریم که جوامع در حال تغییر و تحولاند، در این صورت برخی از این دستورات در همه جا و همه زمانها معتبرند، اما برخی دیگر در جوامع فعلی اعتبار و کاربرد ندارند.[۵۷] با این حال، وی در کتاب «محمد، پیامبر و سیاستمدار» از وحی بهعنوان «تخیل خلاق» سخن گفته است.[۵۸] او براین باور است که پیامبران از جمله حضرت محمد دارای تخیل خلاق بودهاند، و ایدههایی که از تخیل خلاق به دست میآیند، معمولاً درستاند، اما تبدیل تخیل خلاق به منبعی واقعی و حقیقی، اغراق و نادرست است.[۵۹] وات در پاسخ به این سؤال که آیا محمد(ص) پیامبر بود یا نه، مینویسد که او مردی با تخیل خلاق بود که ایدههایی مرتبط با سؤالات بنیادین انسانها تولید میکرد که نهتنها در عصر خود، بلکه برای قرنهای بعدی نیز جذابیت گستردهای داشت، اما همه ایدههای او صحیح نبود.[۶۰]
ویژگیهای پیامبر
وات معتقد است که گسترش و رشد اسلام مدیون سه ویژگی حضرت محمد(ص) بود: ۱. موهبت و استعداد محمد(ص) بهعنوان پیامبر و غیبگو، ۲. حکمت و خرد او بهعنوان یک دولتمرد، و ۳. مهارت و تدبیر او بهعنوان یک مدیر، و حکمت و خردورزیاش در انتخاب کارگزاران. به نظر مونتگمری وات، اگر استعدادهای او بهعنوان پیامبر، دولتمرد و مدیر، و در کنار همه اینها توکل به خدا و اعتقاد راسخ به اینکه او فرستاده خداست نبود، اسلام تا این حد رشد و گسترش پیدا نمیکرد.[۶۱]
وات، امیبودن و درسنخواندهبودن پیامبر اسلام(ص) را انکار کرده و معتقد است که نمیتوان پذیرفت تاجر جوانی مانند محمد(ص) درس نخوانده باشد.[۶۲] از نظر او، محمد(ص) در طول رسالتش از یک مصلح مذهبی ناشناس در زادگاهش مکه، به حکمران مذهبی و سیاسی مدینه، و سپس پیامبری در سراسر شبهجزیره عربستان و بعدها در سراسر جهان تبدیل شد.[۶۳]
تفسیر متفاوت از تثلیث
وات با تأکید بر توحید در اسلام، در آموزۀ تثلیث مسیحی و تجسد خدا در سه اُقْنوم (پدر، پسر و روحالقدس) تردید کرده و بر این باور است که اسلام میتواند درباره یکتایی خدا به مسیحیت کمک کند تا تفسیر بهتری از آن ارائه شود. وی با ملاحظه صفات و اسمهای متعدد خدا در اسلام، میگوید تثلیث را میتوان به نقشهای مختلف خدا تفسیر کرد.[۶۴]
جایگاه زن در اسلام
از نظر وات، اسلام در زمانی ظهور کرد که وضعیت زنان وحشتناک بود؛ آنها حقی بر ثروت و دارایی خود نداشتند و خودشان نیز جزو داراییهای مرد به حساب میآمدند. اگر مردی میمرد، همه چیز به پسرانش میرسید. محمد(ص) تا حد بسیار زیادی اوضاع را بهبود بخشید. او حقِ مالکیت، ارث، آموزش و طلاق را بنیان نهاد و از زنان محافظت کرد.[۶۵] به باور او، بسیاری از غربیها درباره دیدگاه اسلام نسبت به زنان اشتباه میکنند؛ زیرا آنان موارد نادر و بخش کوچکی از جهان اسلام را ملاک قضاوت خود قرار میدهند.[۶۶]
پانویس
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۸.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۸.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۷.
- ↑ قائمی و امین، کلام شیعه در پژوهشهای غربی، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۱۵.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۷.
- ↑ قائمی و امین، کلام شیعه در پژوهشهای غربی، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۱۵.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۸-۱۶۹.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۹.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ «مونتگمری وات؛ پژوهشگری دورانساز در مطالعات قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «مونتگمری وات؛ پژوهشگری دورانساز در مطالعات قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «مونتگمری وات؛ پژوهشگری دورانساز در مطالعات قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۹.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۰.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۸۰؛ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۷.
- ↑ اسکندرلو، «تأثیرپذیری عبدالکریم سروش از مستشرقان»، ص۱۴۵.
- ↑ میرزایی، «افسانه غرانیق و آیات شیطانی»، سایت روزنامه کیهان.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian؛ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۸.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۴.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ حسینی طباطبایی، نقد آثار خاورشناسان، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۸.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ «مونتگمری وات؛ پژوهشگری دورانساز در مطالعات قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۹؛ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۴.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۸.
- ↑ قائمی و امین، کلام شیعه در پژوهشهای غربی، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۱۵.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۳، به نقل از مونتگمری وات، تأثیر اسلام بر اروپای قرون وسطی، (ترجمه حسین عبدالمحمدی)، ص۱۴۳.
- ↑ «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۹.
- ↑ «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ قائمی و امین، کلام شیعه در پژوهشهای غربی، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۱۶.
- ↑ قائمی و امین، کلام شیعه در پژوهشهای غربی، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۱۶.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۸۰؛ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۷.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۷و۲۸۰؛ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian؛ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۸.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۷؛ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۹و ۱۷۸.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۵-۱۸۶.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian.
- ↑ والیزاده، «مقدمه»، ص د.
- ↑ والیزاده، «مقدمه»، ص د-و.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۹.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۹.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۸۰.
- ↑ Holloway, "William Montgomery Watt", the Guardian؛ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۸-۱۸۰؛ حسینی طباطبایی، نقد آثار خاورشناسان، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۹.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۰-۱۸۵.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۷۷؛ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۰-۱۷۲.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۰.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۶.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۲۰۲.
- ↑ «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فرمانیان، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، ص۲۸۲.
- ↑ Watt, Muhammad, Prophet and Statesman, 1961, p239.
- ↑ Watt, Muhammad, Prophet and Statesman, 1961, p240.
- ↑ Watt, Muhammad, Prophet and Statesman, 1961, p236-237.
- ↑ موسوی مقدم، جریانشناسی سیره پژوهشی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، ۱۳۹۲ش، ص۱۷۰.
- ↑ «مونتگمری وات؛ پژوهشگری دورانساز در مطالعات قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
منابع
- اسکندرلو، محمدجواد، «تأثیرپذیری عبدالکریم سروش از مستشرقان»، در مجله قرآنپژوهی خاورشناسان، شماره ۴، بهار و تابستان ۱۳۸۷ش.
- حسینی طباطبایی، سید مصطفی، نقد آثار خاورشناسان، تهران، انتشارات چاپخش، ۱۳۷۵ش.
- فرمانیان، مهدی، «مونْتگُمرى وات؛ کشیش پیامبرشناس»، دوفصلنامه هفت آسمان، شماره ۳۲، اسفند ۱۳۸۵ش.
- قائمی، رضا، و محمدرضا امین، کلام شیعه در پژوهشهای غربی، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۹ش.
- موسوی مقدم، سید محمد، جریانشناسی سیرهپژوهی در غرب با تأکید بر دیدگاه ویلیام مونتگمری وات، قم، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- «مونتگمری وات؛ پژوهشگری دورانساز در مطالعات قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۹ آذر ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۲۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
- میرزایی، مصطفی، «افسانه غرانیق و آیات شیطانی»، سایت روزنامه کیهان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۶ شهریور ۱۴۰۴ش.
- «همدلی از همزبانی خوشتر است: در گفتوگو با ویلیام مونتگُمری وات»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
- والیزاده، اسماعیل، «مقدمه»، در کتاب محمد، پیامبر و سیاستمدار، تألیف ویلیام مونتگمری وات، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۴۴ش.
- Holloway, Richard, "William Montgomery Watt", the Guardian, Published: 14 November 2006, Accessed: 14 September 2025.
- Watt, William Montgomery, Muhammad, Prophet and Statesman, Oxford University Press, 1961.