لباس روحانیت
لباس روحانیت، پوشش رسمی روحانیان شیعه است. عَمّامه، عَبا، قَبا یا لَبّاده اجزای اصلی این لباس هستند. این لباس پس از دوران صفویه (حک ۹۰۷ -۱۱۳۵ق به عنوان نماد روحانیت شیعه تبدیل شده است. البته پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) نیز از عمامه و عبا استفاده می‌کردند. شیعیان برای این لباس، به جهت انتسابش به بزرگان دین قداست و احترام قائلند.
برخی بر این باورند که لباس روحانیت نوعی لباس شُهرت است و باید این نوع پوشش تغییر کند. در مقابل، پاسخ داده‌اند که این لباس، مانند لباس نیروهای مسلح، نمادی از یک نهاد است و نمی‌توان آن را لباس شهرت نامید.
معرفی
لباس روحانیت، پوششی است که غالباً دانش‌آموختگان علوم دینی، پس از یک دوره فراگیری عمومی معارف دین در حوزه‌های علمیه شیعه، آن را می‌پوشند.[۱] این لباس را معرّف جایگاه و نقش اجتماعی روحانیت دانسته و از آن به عنوان لباس سازمانی روحانیانِ شیعه یاد می‌شود.[۲] بعضی عالمان شیعه، این لباس را دارای جایگاهی ویژه و لباس خدمت به دین و امام زمان(ع) توصیف نموده‌اند.[۳]
شیعیان به دلیل انتساب این لباس به بزرگان دین، برای آن نوعی قداست قائلند. برخی نیز پوشیدن آن را مستحب می‌دانند.[۴]
اجزای لباس روحانیت
عمامه، عبا، قبا یا لبّاده اجزای اصلی لباس روحانیت هستند.[۵] برخی روحانیان از دشداشه و نَعلین نیز استفاده می‌کنند.[۶]
- عمامه: قطعه پارچه‌ای است که چندین‌بار آن را به دور سر می‌بندند[۷] و رنگ آن سفید یا سیاه است؛ عمامه سیاه را سادات و سفید را غیر سادات استفاده می‌کنند.[۸] استفاده از عمامه در سیره پیامبر[۹] و امامان شیعه گزارش شده است.[۱۰]
- عبا: پوششی گشاد و بلند است که روی لباس‌های دیگر به دوش می‌اندازند.[۱۱] در حدیث کساء آمده است که پیامبر(ص) عبایی داشت.[۱۲]
- قبا و لبّاده: پوشش بلندی است که عبا روی آن قرار می‌گیرد و بر روی پیراهن می‌پوشند. یقه لباده کاملاً بسته است.[۱۳]
- دشداشه: پیراهن بلندی است با یقه‌ای که به یقه آخوندی مشهور است و آن را زیر قبا و یا بدون قبا می‌پوشند.[۱۴]
- نعلین: کفشی است مانند دمپاییِ جلو بسته. البته روحانیان در سال‌های اخیر کمتر از آن استفاده می‌کنند.[۱۵]
پیشینه
به گفته مهدی مسائلی در کتاب «جامه پیامبر»، پیشینه لباس روحانیت (مجموع عمامه، عبا و قبا) به قرن‌های اخیر برمی‌گردد و در این دوره، این لباس نمادی برای روحانیت شد. هر چند پیش از آن، روحانیت و مردم از قبا و عمامه استفاده می‌کردند.[۱۶] برخی نیز طراحی فرم لباس روحانیت را مربوط به دوره صفویه (حک ۹۰۷ -۱۱۳۵ق) و در مدرسه طالبیه تبریز می‌دانند.[۱۷] از نظر اینان روحانیان در این دوره مناصب و مشاغلی به دست گرفتند و متناسب با آن، برای آنها لباس ویژه‌ای طراحی شد.[۱۸]
در دوره رضاخان در پی قانون الزام مردم به داشتن لباس متحدالشکل،[۱۹] پوشیدن لباس روحانیت جز برای افراد خاصی همچون علمای بزرگ، ممنوع شد.[۲۰]
به گفته مرتضی مطهری، در زمان هارون عباسی برای آن که تمایزی بین قضات و دیگران ایجاد شود، لباس خاصی برای آنها انتخاب کردند. از آن زمان لباس روحانیت (فقها و قضات) از لباس دیگران جدا شد.[۲۱]
جواز تلبس
در ایران از سال ۱۳۷۹ش، مسئولیت امور مربوط به پوشیدن لباس روحانیت، بر عهده واحد تلبّس معاونت تهذیب در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه است.[۲۲] این مرکز برای پوشیدن لباس روحانیت و دریافت جواز تلبس آیین‌نامه‌ای تعریف کرده است.[۲۳] هر سال در اعیاد مذهبی مراسم عمامه‌گذاری برگزار می‌شود.[۲۴] در این مراسم معمولا مراجع تقلید عمامه طلاب را بر سر آنان می‌نهند.[۲۵]
دیدگاه‌ها درباره تغییر لباس روحانیت
برخی گفته‌اند لباس روحانیت باعث تمایز بین روحانیان و سایر مردم می‌شود از این رو استفاده از این لباس سدی در مسیر ارتباط و تبلیغ دین است.[۲۶] آنها در این‌باره به بعضی روایات و گزارش‌های تاریخی مبنی بر عدم تفاوت لباس پیامبر و امامان با سایر مردم استناد کرده‌اند.[۲۷] برخی هم لباس روحانیت را نوعی لباس شُهرت - که چنین پوششی شرعاً جایز نیست - شمرده‌اند.[۲۸]
در مقابل گفته‌اند، اینکه روحانیان باید مانند رسول خدا(ص) از مردم بوده و تمایز اساسی با آنها نداشته باشند قابل پذیرش است، ولی اینکه این عدم تمایز، باید در نوع پوشش - که مربوط به سبک زندگی و فرهنگ جوامع است - هم باشد، قابل اثبات نیست.[۲۹] همچنین لباس روحانیت نمادی از یک نهاد است و با معرفی این لباس به عنوان لباس علمای دین، نمی‌توان آن‌را لباس شهرت دانست، همان‌گونه که لباس نیروهای مسلح، لباس شهرت محسوب نمی‌شود.[۳۰]
پانویس
- ↑ اسلامی‌تنها، لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۰.
- ↑ اسلامی‌تنها، لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۰.
- ↑ «لباس روحانیت، لباس سربازان دین خداست»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ بیاتی، «تحلیل فقهی لباس روحانیت»، ص۱۲.
- ↑ «نگاهی به پیشینه لباس روحانیت»، اسلام کوئست.
- ↑ «اجزای لباس روحانیون»، سایت اشراق.
- ↑ اسلامی‌تنها، لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۴.
- ↑ اسلامی‌تنها، لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۴.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۱۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۷؛ الخصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۵۷؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۷۸.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژهٔ عبا.
- ↑ طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱.
- ↑ «اجزای لباس روحانیون»، سایت اشراق.
- ↑ «اجزای لباس روحانیون»، سایت اشراق.
- ↑ «اجزای لباس روحانیون»، سایت اشراق.
- ↑ «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «لباس روحانیت در دوران صفویه طراحی شد»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «لباس طلبگی در آیینه تاریخ/ بررسی تاریخی شکل‌گیری لباس رسمی روحانیون»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «روایتی از اهانت رضاخان به روحانیون»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ نوری، «لباس روحانیت، چراها و بایدها»، ص۱۳.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، صدرا، ج۲۱، ص۱۲۶.
- ↑ «شرایط عمامه گذاری طلاب اعلام شد»، خبر آنلاین.
- ↑ «شرایط عمامه گذاری طلاب اعلام شد»، خبر آنلاین.
- ↑ «شرایط و مقررات عمامه گذاری چیست»، عصر ایران.
- ↑ «شرایط و مقررات عمامه گذاری چیست»، عصر ایران.
- ↑ بیاتی و دیگران، «تحلیل فقهی لباس روحانیت»، ص۳.
- ↑ بیاتی و دیگران، «تحلیل فقهی لباس روحانیت»، ص۶-۷.
- ↑ بیاتی و دیگران، «تحلیل فقهی لباس روحانیت»، ص۹.
- ↑ بیاتی، محمدحسین و دیگران، «تحلیل فقهی لباس روحانیت»، ص۱۰.
- ↑ «نگاهی به پیشینه لباس روحانیت»، اسلام کوئست.
منابع
- ابن‌بطریق، یحیی بن حسن، عمدة عیون صحاح الاخبار، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۷ق.
- ابی‌داوود، سلیمان بن الأشعث، سنن أبی‌داوود، دار الرسالة العالمیة، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
- «اجزای لباس روحانیون»، سایت اشراق، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۲ش.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
- اسلامی‌تنها، اصغر، «لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر»، در نشریه علوم سیاسی، شماره ۶۰، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، ۱۳۹۱ش.
- بیاتی، محمدحسین و دیگران، «تحلیل فقهی لباس روحانیت»، در فصلنامه بلاغ مبین، شمارهٔ ۶۰ و ۶۱، تابستان و پاییز ۱۴۰۱ش.
- حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- الخصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بی‌جا، نشر البلاغ، ۱۴۱۱ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- «روایتی از اهانت رضاخان به روحانیون»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ نشر: ۵ دی ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۲ش.
- «شرایط عمامه گذاری طلاب اعلام شد»، خبر آنلاین، تاریخ نشر: ۲۲ دی ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، محقق قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، قم، موسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
- کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الإمام أمیرالمؤمنین(ع)، تحقیق: محمودی، محمدباقر، قم، مجمع إحیای فرهنگ اسلامی، ۱۴۱۲ق.
- «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ نشر: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۲ش.
- «لباس روحانیت، لباس سربازان دین خداست»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ نشر: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۲ش.
- محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، قم، مؤسسه علمی فرهنگی‌دار الحدیث. ۱۳۸۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، بی‌تا.
- «نگاهی به پیشینه لباس روحانیت»، اسلام کوئست، تاریخ نشر: ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۲ش.
- نوری، محمد، «لباس روحانیت، چراها و بایدها»، در مجله پگاه حوزه شماره ۱۵، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، دی ۱۳۸۲ش.