طلائع بن رزیک
| وزیر فاطمیان • شاعر عرب | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| لقب | الملک الصالح ابوالغارات الارمنی |
| زادروز | ۱۹ ربیع‌الاول ۴۹۵ق |
| کشور تولد | عراق |
| تاریخ درگذشت | ۱۹ رمضان ۵۵۶ق |
| شهر درگذشت | قاهره |
| کشور درگذشت | مصر |
| خویشاوند سرشناس | رُزّیک بن طلائع بن رُزّیک وزیر عاضد فاطمی (فرزند) |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه امامیه |
طَلائِع بن رُزّیک (۴۹۵ - ۵۵۶ق) وزیر امامی حکومت فاطمیان و شاعر عرب بود. طلائع در زمان حکومت الظافر بأمر الله استاندار یکی از مناطق مصر بود و بعد از آغاز حکومتِ الفائز بنصر الله به مدت هفت سال وزیر فاطمیان شد. طلائع پس از به دست گرفتن وزارت در حکومت فاطمیان، شیعۀ دوازده امامی بودنش را آشکار ساخت و تغییراتی در نحوۀ حکومت فاطمیان ایجاد کرد. او حملاتی به صلیبیان انجام داد و آنها را تا بیروت عقب راند. بعد از مرگ الفائز، العاضد لدین الله به قدرت رسید و طلائع همچنان وزیر باقی ماند؛ اما در همان سال نخست وزارتش، در سال ۵۵۶ق با دسیسۀ درباریان به قتل رسید. جسد او در گورستان القَرافۀ قاهره دفن شده است.
طلائع، آثاری از خود به جای گذاشت و مسجد صالح طلائع در قاهره که به‌دستور او ساخته شد، یکی از این آثار است. این مسجد را آخرین مسجد بزرگ دوران فاطمیان می‌دانند. همچنین او کتابی به نام «الاعتماد فی الرد علی اهل العناد» تألیف کرد و دیوان شعری دارد که در آن اشعاری در مدح امامان شیعه آمده است.
معرفی
طَلائِع بن رُزّیک وزیر شیعه حکومت فاطمیان و شاعر عرب بود.[۱] طبق منایع تاریخی، او در سال ۴۹۵ق به دنیا آمد.[۲] به‌گفتۀ تاریخ‌نگاران، او به‌مدت هفت سال وزیر فاطمیان بود.[۳] کمک به شیعیانِ بیرون از مصر[۴] و حمله به صلیبیانِ اشغالگر فلسطین از جمله اقدامات او اوست.[۵] طلائع، آثار مکتوبی دربارۀ امامان شیعه نوشت.[۶]
برخی اصالتِ طلائع را ارمنی دانسته‌اند؛[۷] اما زرکلی، تاریخ‌نگار اهل سوریه، اصالتِ او را عراقی برشمرده است.[۸] ابوالعباس مقریزی، تاریخ‌نگار قرن ۹ق پدر او را «اسد رُزیک» از لشکریان بدرالجمالی (وزیر المستنصر بالله، متوفای ۴۸۷ق) دانسته است.[۹] فرزند او رُزّیک بن طلائع بن رُزّیک ملقب به عادل نیز در سال ۵۵۶ق از سوی عاضد فاطمی به وزارت انتخاب شد.[۱۰]
زندگی و دروان حکومت
به قدرت رسیدن
طبق اسناد تاریخی، در زمان الظافر بأمر الله (حاکم فاطمی، متوفای ۵۴۹ق)، طلائع بن زریک استاندار یکی از مناطق مصر به نام مَنیة[۱۱] یا أشمونین و بهنسا بود.[۱۲] در ۵۴۹ق، عباس صنهاجی، وزیر ظافر فاطمی، الظافر را به قتل رساند. خانوادۀ ظافر از طلائع خواستند تا انتقام ظافر را بگیرد؛[۱۳] اما صنهاجی از مصر گریخت و در نزدیکی عسقلانِ در فلسطین به قتل رسید.[۱۴] طلائع جسد ظافر را از خانه عباس صنهاجی نبش کرد و جنازه‌اش را به مقبره پدرانش انتقال داد.[۱۵] در این تاریخ الفائز بنصر الله (متوفای ۵۵۵ق) حاکم فاطمیان شد و طلائع بن رزیک حدود هفت سال وزیر فاطمیان گشت.[۱۶]
دوران حکومت بر مصر
طبق نقل تاریخ‌دانان، طلائع در همان ابتدای وزارت خود مذهبِ امامیش را آشکار کرد.[۱۷] همچنین برای هر ولایت کارگزاری تعیین کرد که فقط به مدت شش ماه در این منصب می‌ماند.[۱۸] او همچنین برای الفائز بنصر الله، حاکم نوجوان فاطمیان، برنامه‌ای تربیتی تنظیم کرد که در هر شب شاعران نزد او حاضر شوند.[۱۹] همچنین گفته شده که در طول مدتِ صدارتش، مبالغی را برای کمک به شیعیان بیرون از مصر ارسال می‌کرده است.[۲۰] به‌گفتۀ تاریخ‌پژوهان، او طی سال‌های بعد از ۵۵۲ق حملاتی به صلیبیان که فلسطین را تصرف کرده بودند صورت داد و آنها را تا بیروت عقب راند.[۲۱]
قتل
طبق نقل تاریخ‌نگاران، پس از مرگ الفائز بنصر الله در سال۵۵۵ق، العاضد لدین الله (متوفای ۵۶۶ق) جانشین او شد و طلائع بن رزیک همچنان وزیر حکومت باقی ماند.[۲۲] او دختر خود را در سال ۵۵۶ق به عقدِ عاضد درآورد.[۲۳] به‌گفتۀ مقریزی، عمۀ العاضد لدین الله به دلیل سختگیری‌هایی که طلائع بر اهالی قصر إعمال می‌کرد، نقشۀ قتل او را کشید.[۲۴] او در نوزدهم[۲۵] یا بیستم رمضان[۲۶] سال ۵۵۶ق کشته شد. او ابتدا در قاهره دفن شد و سپس جسدش به گورستان القرافة الکبری در نزدیکی قاهره منتقل شد.[۲۷]
آثار
نقل شده که طلائع بن رزیک در سال ۵۵۵ق و پس از انتقال سر امام حسین(ع) از رأس الحسین عسقلان به قاهره، مسجدی در منطقۀ «باب زُویله» برای دفن سر ساخت.[۲۸] اما هیچگاه سر امام حسین(ع) به این مسجد منتقل نشد.این مسجد امروزه به نام «مسجد صالح طلائع» شناخته شده است.[۲۹] گفته شده که این آخرین مسجد بزرگی است که در دوران فاطمیان ساخته شد.[۳۰]
همچنین نقل شده که او کتابی به نام «الاعتماد فی الرد علی اهل العناد» تألیف کرده است.[۳۱] گفته شده که این کتاب دربردارندۀ احادیثی دربارۀ امامت امام علی(ع) است.[۳۲]
همچنین از وی دیوان شعری برجا مانده که حاوی اشعاری در مدح امامان شیعه است.[۳۳] این دیوان در سال ۱۹۵۸م با تحقیق احمد احمد بدوی در قاهره و در سال ۱۹۶۴م با تحقیق محمدهادی امینی در نجف چاپ شده است.[۳۴]
نمونه شعر
| متن | ترجمه |
| أنا من شیعة الإمام علی | من از شیعیان امام علی هستم |
| حرب أعدائه وسلم الولی | دشمن دشمنانش و دوست‌دارِ دوست‌دارانش |
| أنا من شیعة الإمام الذی ما | من از شیعیان امامی هستم که |
| مال فی عمره لفعل دنی | در طول عمرش به کارهای پست میل نکرد |
| أنا عبد لصاحب الحوض ساقی | من بندۀ ساقی حوض [کوثر] هستم |
| من توالی فیه بکأس روی | که کسی که در آن به او ملحق شود، از جامی می‌نوشد |
| أنا عبد لمن أبان لنا المشکل | من بندۀ کسی هستم که برای ما مشکلات را آسان ساخت |
| فارتاض کل صعب أبی | و بر هر سختی مقاوم و شجاع بود |
| والذی کبرت ملائکة الله له | کسی که فرشتگان تعظیمش کردند |
| عند صرعة العامری | زمانی که ضربتی بر عامری وارد ساخت |
| الإمام الذی تخیره الله | امامی که خدا او را برگزید |
| بلا مریة أخا للنبی | بدون شک به عنوان برادر پیامبر |
| قسما ما وقاه بالنفس | قسم به خدا، او خود را فدای پیامبر کرد |
| لما بات فی الفرش عنه غیر علی | وقتی که کسی جز علی در بستر او نخوابید |
| ولعمری إذ حل فی یوم (خم) | و به راستی، هنگامی که در روز غدیر قرار گرفت |
| لم یکن موصیا لغیر الوصی[۳۵] | به غیر از او، کسی را وصی نگرداند |
پانویس
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۲۰.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۴۸.
- ↑ غنیم، تاریخ الحرب الصلیبیة، ۱۹۹۶م، ص۶۳.
- ↑ امینی، الشعر و الشعراء، ۱۴۳۱ق، ص۲۳۲.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱.
- ↑ غنیم، تاریخ الحروب الصلیبیة، ۱۹۹۶م، ص۶۳.
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۲۰.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۵۱.
- ↑ ابو الفداء، تاریخ أبی الفداء، ۱۴۱۷ق، ج ۲، ص۱۱۲؛ ذهبی تاریخ الإسلام، ۱۴۰۹ق، ج ۳۸، ص۱۹۶.
- ↑ ابو الفداء، تاریخ أبی الفداء، ۱۴۱۷ق، ج ۲، ص۹۹.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۱۵.
- ↑ ابو الفداء، تاریخ أبی الفداء، ۱۴۱۷ق، ج ۲، ص۹۹.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، ج۳۷، ص۱۵۲؛ ابو الفداء، تاریخ أبی الفداء، ۱۴۱۷ق، ج ۲، ص۹۹.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۳۷، ص۱۵۲؛ ابو الفداء، تاریخ أبی الفداء، ۱۴۱۷ق، ج ۲، ص۹۹.
- ↑ غنیم، تاریخ الحرب الصلیبیة، ۱۹۹۶م، ص۶۳.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۲۲.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۲۲.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۲۲، ۲۳۳.
- ↑ امینی، الشعر و الشعراء، ۱۴۳۱ق، ص۲۳۲.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان، بی‌تا، ج۲، ص۵۲۸.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۴۶.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۴۶.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان، بی‌تا، ج۲، ص۵۳۰.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۴۸.
- ↑ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۴۸.
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۰؛ ماجد، الدولة الأیوبیة، ۱۴۱۸ق، صص۶۶ٰ؛ جمع نویسندگان، موسوعة الحرف التقلیدیة، ۲۰۰۵م، ج۲، ص۶۷.
- ↑ رشدی، مسجد«الصالح طلائع»، اولین مسجد معلق در مصر، خبرگزاری شبستان.
- ↑ جمع نویسندگان، موسوعة الحرف التقلیدیة، ۲۰۰۵م، ج۲، ص۶۷.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۱، ص۹۳؛ مقریزی، اتعاظ الحنفاء، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۵۳.
- ↑ مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱.
- ↑ مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱.
- ↑ مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱.
- ↑ مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۱.
منابع
- ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- ابو الفداء، اسماعیل بن علی، تاریخ أبی الفداء، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.
- امینی، عبدالحسین، الشعر و الشعراء، گردآوری و تحقیق: شفیعی، محمدحسن، قم، مؤسسة میراث النبوة، ۱۴۳۱ق.
- جمع نویسندگان، موسوعة الحرف التقلیدیة بمدینة القاهرة التاریخیة، قاهره، جمعیة الاصالة الرعایة الفنون التراثیة و المعاصرة، ۲۰۰۵م.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
- رشدی، محمود، مسجد «الصالح طلائع»، اولین مسجد معلق در مصر، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۳ش.
- زرکلی، خیر الدین، الأعلام، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.
- غنیم، اسمت، تاریخ الحروب الصلیبیة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۹۹۶م.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی و احمد خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق (معرفی زیارتگاه‌های مشهور در کشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت: حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارات، بی‌تا.
- ماجد، عبدالمنعم، الدولة الأیوبیة فی تاریخ مصر الإسلامیة: التاریخ السیاسی، قاهره، دار الفکر العربی، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
- مختاری، قاسم، میراث ماندگار ادب شیعی تاریخ و تحلیل اشعار شاعران برجستۀ شیعه، اراک، دانشگاه اراک، ۱۳۸۴ش.
- مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفا بأخبار الائمة الفاطمیین الخلفا، قاهره، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة، لجنة احیاء التراث الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
تشیع در آفریقا | ||
|---|---|---|
| کشورها | آفریقای جنوبی • آفریقای مرکزی • آنگولا • اتیوپی • اریتره • الجزایر • اوگاندا • بروندی • بنین • بتسوانا • بورکینافاسو • تانزانیا • توگو • تونس • جیبوتی • حبشه • چاد • زامبیا • زیمبابوه • ساحل عاج • سنگال • سوازیلند • سودان • سومالی • سیرالئون • صحرای غربی • غنا • کامرون • کنگو برازاویل • کنگو کینشازا • کنیا • گامبیا • گابن • گینه بیسائو • گینه کوناکری • لیبریا • لیبی • ماداگاسکار • مالی • مالاوی • مراکش • مصر • موزامبیک • موریتانی • موریس • نامیبیا • نیجریه • نیجر |  |
| شهرها و مناطق | ||
| شخصیت‌های تأثیرگذار | ||
| مؤسسات | ||
| امامزادگان | ||
| سلسله‌ها و خاندان‌ها | ||
| فِرَق و گروه‌ها | ||
| بناها | ||
| مرتبط | ||