احجار کریمه
احجار کریمه (به‌فارسی: سنگ‌های گرانبها) سنگ‌هایی هسند که در احادیث اهل‌بیت(ع) مورد توجه بوده و آثار دنیوی و معنوی درباره آنها گفته شده است. از مهم‌ترین این سنگ‌ها، عقیق، فیروزه، یاقوت و زمرد است. در احادیث، برای عقیق خاصیت‌هایی مانند حفاظت از بلاها، و برای فیروزه، به آثاری مانند سعهٔ صدر، و برای یاقوت نیز به خاصیت برطرف کردن فقر اشاره شده است. از دیگر سنگ‌هایی که در احادیث به آنها سفارش شده، زُمُرُّد، بُلُور، جَزَع یمانی است.
به گزارش منابع گوناگون، اهل‌بیت(ع) و به پیروی از آنان، عالمان شیعه به استفاده از احجار کریمه در انگشتر اهتمام داشته‌اند. در موارد متعددی، برای توصیف بهشتیان و خانه‌های بهشتی از سنگ‌های قیمتی در متون دینی استفاده شده است.
در دانش فقه، احجار کریمه جزو معادن دانسته شده و احکام خاصی برای آن یاد شده است؛ از جمله اینکه تیمم و سجده بر آنها صحیح نیست، استفاده از آنها در رمی جَمرات در حج جایز نیست اما استفاده از ظروف ساخته‌شده از این سنگ‌ها جایز است.
جایگاه و اهمیت
احجار کریمه به سنگ‌های گرانبها از قبیل عقیق، فیروزه، یاقوت و مانند آنها گفته می‌شود.[۱] در روایاتی که از اهل‌بیت(ع) نقل شده است به خواص و آثار متعددی برای این سنگ‌ها و سفارش به داشتنشان اشاره شده است.[۲] همچنین بنا بر روایات، اهل‌بیت(ع) به احجار کریمه در انگشتر خود اهتمام داشته‌اند[۳] عالمان شیعه نیز به این امر عنایت نشان داده‌اند.[۴]
همچنین در متون دینی، زیبایی خانه‌های بهشتی و خود بهشتیان با سنگ‌های گرانبها توصیف شده است. برای نمونه، در حدیثی، پیامبر(ص) فرموده‌اند که خانه‌های بهشتی خانه‌هایی است که خداوند برای اولیایش با درّ و یاقوت و زبرجد ساخته و سقف‌های آنها از طلاست.[۵] در حدیثی دیگر نقل شده که در روز قیامت، امام علی(ع) و فرزندانشان بر روی اسب‌هایی اَبْلَق [یادداشت ۱] و با تاج‌هایی از دُرّ و یاقوت خواهند بود و به امر خداوند روانه بهشت می‌شوند.[۶]
در علم فقه، در باب‌هایی مانند طهارت، نماز، خمس و حج، به احکام احجار کریمه پرداخته شده است.[۷]
انواع احجار کریمه و خواص آنها
در روایتی آمده که یاقوت فقر را برطرف می‌سازد.[۸] و بنا بر روایت[۹] دیگری پوشیدن انگشتر یاقوت مستحب است.[۱۰]
در حدیثی نیز به انگشتر جَزَع یمانی سفارش شده؛ به این دلیل که این سنگ نیرنگ شیطان‌های رانده‌شده را دفع می‌کند.[۱۱]
در روایتی از امام صادق(ع) آمده که بلور[یادداشت ۲] چه نگین خوبی است![۱۲]
دربارهٔ زُمُرّد نیز روایت شده که این سنگ، آسانی‌ای به همراه می‌آورد که هیچ سختی‌ای با آن همراه نیست.[۱۳]
دربارهٔ حدید صینی نیز روایت شده که امام صادق(ع) در دست کردنِ آن را دوست نداشته است؛ اما بد ندانسته‌اند که هنگام دیدار با اهل شرّ در دست باشد تا شر آنها خنثی شود[۱۴] البته امام صادق(ع) نگهداری این سنگ را (بدون در دست کردنِ آن) دوست داشته‌اند؛ چرا که جنیان و انسیان رانده‌شده را دور می‌سازد.[۱۵]
عقیق
در احادیث، خاصیت‌ها و فوائدی برای عقیق شمرده شده است،[یادداشت ۳] از جمله:
- برطرف‌کنندهٔ فقر[۱۶]
- برطرف‌کنندهٔ غم و اندوه[۱۷]
- برطرف‌کنندهٔ نفاق[۱۸]
- برطرف‌کنندهٔ بلاها،[۱۹] به ویژه در سفر[۲۰]
- مقدّر شدن بهترین قضا و سرنوشت[۲۱]
- برآورده شدن حوائج[۲۲]
- آوردن برکت الهی برای انسان[۲۳]
- افزایش رزق[۲۴]
- از گروه مقربان شدن(توصیه پیامبر(ص) به امام علی(ع) برای استفاده از عقیق سرخ‌رنگ وقرار گرفتن در گروه مقربان که منظور جبرئیل و میکائیل‌اند.[۲۵]
در برخی احادیث، به داشتن عقیق در دست هنگام دعا نمودن سفارش شده است.[۲۶] همچنین در میان رنگ‌های گوناگون عقیق، تأکید بیش‌تری برای رنگ سرخ آن وجود دارد.[۲۷]
فیروزه
طبق روایتی، فیروزه از بهشت بوده که جبرئیل آن را به پیامبر(ص) و آن حضرت آن را به امام علی(ع) هدیه داده‌اند.[۲۸] برخی از آثار و خواصی که در روایات برای فیروزه شمرده شده، به شرح زیر است:
در روایتی، به نقش «الله الملک» بر روی فیروزه تأکید شده است.[۳۴]
احکام شرعی
در کتاب‌های فقهی چند حکم برای احجار کریمه ذکر شده است؛ ازجمله:
- بنا به نظر مشهور در میان فقهاء،[۳۵] سجده بر احجار کریمه صحیح نیست.[۳۶]
- مشهور فقها[۳۷] همچنین در رَمی جَمرات در حج، استفاده از سنگ‌های قیمتی را صحیح نمی‌دانند.[۳۸]
- استفاده از ظرف‌های ساخته‌شده از سنگ‌های قیمتی جایز دانسته شده است.[۳۹]
- برپایهٔ نظر مشهور،[۴۰] تیمم بر روی سنگ‌های قیمتی صحیح نیست.[۴۱]
- در علم فقه، احجار کریمه جزو معادن شمرده[۴۲] و احکام آن را دارد، از جمله اینکه بنا به نظر مشهور فقیهان،[۴۳] خمس بر سنگ‌های قیمتی (با شرایطی) واجب است.[۴۴]
پانویس
- ↑ غدیری، القاموس الجامع للمصطلحات الفقهیة، ۱۴۱۸ق، ص۱۲۱؛ مرعی، القاموس الفقهی، ۱۴۱۳ق، ص۷۰.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید: حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۸۵-۹۷؛ نوری، مستدرک وسائل الشیعه، ج۳، ۱۴۰۸ق، ص۲۸۵-۳۰۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۹۹
- ↑ نگاه کنید به: قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۳۲۴؛ «انگشتر عقیق امام خمینی (ره) یادگار چه کسی بود؟»، ۱۳۹۴ش؛ «اهداء انگشتر عقیق رهبر»، ایلنا، ۱۲ آبان ۱۳۹۵ش.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۳۰.
- ↑ نگاه کنید به:مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۸۹؛ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۶.
- ↑ شبیری‌زنجانی، نرم‌افزار درایة النور، ذیل سند حدیث.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۹۰.
- ↑ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۵.
- ↑ قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۶۴؛ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۶.
- ↑ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۶.
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۷.
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۸۶، ۸۸.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۸۶.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید: صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۴؛ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۸۷؛ سید بن طاووس، الأمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۸۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۸۷.
- ↑ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۳.
- ↑ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۶۱.
- ↑ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۴.
- ↑ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۵؛ ابن‌فهد حلی، عدة الداعی، ۱۴۰۷ق، ص۱۳۰.
- ↑ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۵.
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۷؛ ابن‌طاووس، فرحة الغری، منشورات الرضی، ص۸۷
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۷؛ ابن‌طاووس، فرحة الغری، منشورات الرضی، ص۸۷
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۷؛ ابن‌طاووس، فرحة الغری، منشورات الرضی، ص۸۷
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۷؛ ابن‌طاووس، فرحة الغری، منشورات الرضی، ص۸۷
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۸۷؛ ابن‌فهد حلی، عدة الداعی، ۱۴۰۷ق، ص۱۳۰.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به: شهید اول، الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۴۱۲.
- ↑ نگاه کنید به : عاملی ترحینی، الزبدة الفقهیة، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۶۷.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به: علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۱۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۹، ص۹۳. همچنین برای نمونه‌ای از کسانی که استفاده از سنگ‌های قیمتی را در رمی جمرات جایز می‌دانند، نگاه کنید به: طوسی، الخلاف، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به:علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۳۳۰؛ یزدی و عالمان دیگر، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۳۰۲.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به: یزدی و شماری از عالمان، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۹۴؛ امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۶۹؛ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۹.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۵۰۶.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به: طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۳۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۳.
یادداشت
- ↑ اسب که دو رنگ دارد یکی سپید و دیگر هر رنگ که باشد. دهخدا، ذیل ابلق
- ↑ زبیدی (لغوی قرن دوازده هجری) می‌گوید: بلور، سنگی شناخته‌شده و به رنگ سفید و شفاف است و گفته شده که گونه‌ای از شیشه به‌شمار می‌رود (زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۱۱۴).
- ↑ در برخی از روایات قیدی برای عقیق آمده مانند: «عقیق رومی». کلینی، کافی، ج۶، ص۴۷۰؛ العقیق الاحمر(عقیق سرخ‌رنگ) مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۶۱.
- ↑ در حدیثی آمده که کسی از این که فرزندی برایش به دنیا نمی‌آید، خدمت امام رضا(ع) شکایت برد. ایشان به او فرمودند که انگشتر فیروزه‌ای بگیر و بر روی آن بنویس: «رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیرُ الْوارِثِین» (سوره انبیاء، آیه ۸۹). وی نیز آن را انجام داد و پیش از آن که یک سال بگذرد، فرزند پسری برایش به دنیا آمد(طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۸).
منابع
- ابن‌بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، مکتبة داوری، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌طاووس، عبد الکریم بن احمد، فرحة الغری فی تعیین قبر امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع) فی النجف، قم، منشورات الرضی، بی‌تا.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، تحقیق: احمد موحدی قمی، قم، دار الکتب الإسلامی، ۱۴۰۷ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- خمینی، روح اللّٰه موسوی، کتاب الطهارة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۴۲۱ق.
- خمینی، سید روح اللّٰه، تحریر الوسیلة، قم، دار العلم، بی‌تا.
- زبیدی، محمدمرتضی بن عبدالرزاق، تاج العروس، تحقیق: علی الهلالی و علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- شبیری‌زنجانی، سید محمد جواد، نرم‌افزار درایة النور، قم، سازمان تحقیقات کامپیوتری نور، بی‌تا.
- شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی، ۱۴۰۶ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق: علیاکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، تحقیق: علی خراسانی و سید جواد شهرستانی و مهدی طه نجف و مجتبی عراقی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تحقیق: محمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ق.
- عاملی، محمدحسین ترحینی، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم، دار الفقه، ۱۴۲۷ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۴۱۲ق.
- غدیری، عبدالله عیسی ابراهیم، القاموس الجامع للمصطلحات الفقهیة، بیروت، دار الرسول الأکرم(ص)، ۱۴۱۸ق.
- قاضی نعمان، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، تحقیق: آصف فیضی، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۲۷ق.
- قمی، عباس، سفینة البحار، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
- مرعی، حسین عبدالله، القاموس الفقهی، بیروت، دار المجتبی، ۱۴۱۳ق.
- مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات الفقه و معظم عناوینه الموضوعیة، قم، نشر الهادی، ۱۴۱۹ق.
- نجفی (صاحب جواهر)، محمد حسن، جواهر الکلام، تحقیق: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ۱۴۲۶ق.
- یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، تحقیق: احمد محسنی سبزواری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.
- «انگشتر عقیق امام خمینی (ره) یادگار چه کسی بود؟»، سایت عقیق، ۱۴ خرداد ۱۳۹۴.
- «اهداء انگشتر عقیق رهبر انقلاب به معاون استاندار کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری ایلنا، ۱۲ آبان ۱۳۹۵ش.