الحکمة المشرقیة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابن سینا (درگذشت ۴۲۸ق) |
| زبان | عربی |
الحکمة المشرقیة، نام مجموعه‌ای فلسفی از ابن سینا به زبان عربی است. بر اساس شواهد و قرائن، محتوای این کتاب با کتاب‌های دیگر ابن سینا متفاوت است و در زمینه فلسفه اشراقی و تصوف بوده است. از این اثر فقط بخش منطق آن در دست است که با عنوان منطق المشرقیین چاپ شده و بخش‌های دیگر آن در دسترس نیست.
نویسنده
مولف این کتاب شیخ الرئیس ابن سینا، فیلسوف شیعی قرن ۴ و ۵ قمری است.
صحت انتساب
از آنجا که ابن سینا در برخی آثارش از این کتاب یاد کرده است، می‌توان آن را منسوب به وی دانست؛ از جمله در شفا[۱] و شرح کتاب اثولوجیا،[۲] از این کتاب نام‌برده و در برخی مباحث، خواننده را بدان ارجاع داده است. همچنین در تعلیقات بر حواشی کتاب نفس ارسطو،[۳] برخی مطالب را از زبان مشرقیون و کتاب‌های مشرقیین مطرح کرده است.
تاریخچه
بنابر گزارش برخی منابع، متن کامل حکمةالمشرقیة که در کتابخانه غزنه نگهداری می‌شده، بر اثر به آتش کشیده شدن این کتابخانه در سال ۵۴۶ق از دست رفته است.[۴]
بخش‌هایی از این کتاب اینک در کتابخانه ایاصوفیه و کتابخانه نورعثمانی و همچنین در کتابخانه بودلیانِ دانشگاه آکسفورد به‌خط عبری موجود است. البته برخی در اینکه تمام این نوشته‌ها متعلق به حکمة المشرقیة باشد تردید کرده‌اند.[۵]
وجه نام‌گذاری
ابن سینا در برخی آثار خود،[۶] به علومی غیر از علوم یونانی اشاره کرده و خودش این کتاب را متفاوت با دیگر آثار مشائی خود دانسته است.[۷] به نظر می‌رسد که این کتاب، در تصوف نگاشته شده است.[۸] همچنین اظهارات ابن طفیل[۹] که این کتاب را منشأ پیدایش نظریه اشراقی می‌داند، موید این نظریه است.
محتوا
از آنجا که متن کامل این کتاب، تاکنون در دست نبوده، نمی‌توان درباره محتوای آن و تفاوت آن با مطالب کتاب شفا و امثال آن اظهار نظر دقیقی داشت. هرچند بر اساس برخی شواهد، بعید نیست که نوعی اندیشه اشراقی و شرقی که با مکتب ارسطویی متفاوت بوده است، در این کتاب باشد.
انگیزه نگارش
برخی محققان[۱۰] برآن است که ابن‌سینا در مواردی که اختلاف نظر زیادی با ارسطو دارد، برای جلوگیری از هجمه طرفداران متعصب ارسطو، سخنان خود را در قالب حکمت اهل مشرق بیان کرده است. ازاین‌رو، حکمةالمشرقیة ابن‌سینا اولین گام برای رهایی از قیدهای فلسفه ارسطویی به شمار می‌آید.
وضعیت نشر
بخشی از این کتاب با عنوان منطق‌المشرقیین در ۱۳۲۸ق/ ۱۹۱۰م در قاهره و همچنین در تهران چاپ و به فارسی نیز ترجمه شده است.[۱۱]
بررسی
از چند جهت بر این کتاب ایراد وارد شده است.
- ابن سینا در هیچ‌یک از آثار خود و حتی مقدمه کتابش، عنوان حکمة المشرقیة را به کار نبرده است.
- این کتاب برخلاف دیدگاه مشهور، بر دیگر آثار منطقی ابن سینا (مانند منطق اشارات، شفا، نجات، عیون الحکمة و دانشنامه علایی) مزیتی ندارد و حتی از نظر چینش مطالب، تفاوتی با آنها ندارد.
پانویس
- ↑ رجوع کنید به: المنطق، ج۱، فن۱، ص۱۰
- ↑ ص۴۳، ۵۳، ۵۸، ۷۲
- ↑ ص۷۵ـ۷۷، ۷۹، ۸۳ـ۸۴
- ↑ رجوع کنید به بیهقی، ص۵۶؛ ابن‌اثیر، ج۹، ص۴۳۶
- ↑ رجوع کنید به قنواتی، ص۲۷؛ مهدوی، ص۲۷۰ـ۲۷۱
- ↑ مقدمه منطق‌المشرقیین، ص۳ـ۴
- ↑ نیز رجوع کنید به غنی، ص۴۷
- ↑ عفیفی، ص۴۴۰
- ↑ ص۱۶
- ↑ رجوع کنید به بالی، ص۸۱؛ عفیفی، ص۴۴۴
- ↑ کدیور و نوری، ج۱، ص۱۲۷، ۱۴۴
منابع
- ابن سینا، حسین، الشفاء، المنطق، ج ۱، الفن الاول: المدخل، چاپ ابراهیم مدکور و دیگران، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲، چاپ افست قم ۱۴۰۵ق؛
- ابن سینا، حسین، شرح کتاب اثولوجیا المنسوب الی ارسطو، درارسطو عندالعرب: دراسة و نصوص غیر منشورة، چاپ عبدالرحمان بدوی، کویت: وکالة المطبوعات، ۱۹۷۸م؛
- ابن سینا، حسین، منطق‌المشرقیین، قاهره[۱۳۲۸/ ۱۹۱۰]، چاپ افست تهران، بی‌تا؛
- ابن‌سینا، التعلیقات علی حواشی کتاب النفس لأرسطو، در ارسطو عندالعرب: دراسة و نصوص غیر منشورة، چاپ عبدالرحمان بدوی، کویت: وکالة المطبوعات، ۱۹۷۸م؛
- ابن‌طفیل، حی بن یقظان، چاپ ألبیر نصری نادر، بیروت ۱۹۸۶؛
- بالی، مرفت عزت، الاتجاه الاشراقی فی فلسفة ابن سینا، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴؛
- بیهقی، علی‌بن زید، کتاب تتمة صوان‌الحکمة، لاهور ۱۳۵۱ق؛
- عفیفی، ابوالعلاء، «الناحیة الصوفیة فی فلسفة ابن‌سینا»، در الکتاب الذّهبی للمهرجان الألفی لذکری ابن‌سینا، بغداد من ۲۰ الی ۲۸ مارس ۱۹۵۲، قاهره: جامعة الدّول العربیة، الادارةالثقافیة، ۱۹۵۲؛
- غنی، قاسم، ابن سینا، ۱۳۱۵؛
- قنواتی، جورج شحاته، مهرجان ابن‌سینا: مؤلفات ابن‌سینا، قاهره ۱۹۵۰؛
- کدیور، محسن و نوری، محمد، مأخذشناسی علوم عقلی: منابع چاپی علوم عقلی از ابتداء تا ۱۳۷۵، تهران ۱۳۷۹ش؛
- مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنّفات ابن‌سینا، تهران ۱۳۳۳ش؛
پودند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- دایرة المعارف بزرگ اسلامی