حسن بن زیاد عطار
| اصحاب خاص و راوی امام صادق(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | العَطَّار، الضَّبِّی و الطَّائی |
| محل زندگی | کوفه |
| خویشاوندان سرشناس | محمد بن حسن بن عطار (فرزند) |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام صادق(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) |
| روایت از | ابوبصیر |
| راویان از او | اَبان بن عُثمان، علی بن رِئاب، عبدالله بن بُکَیر، ثَعلَبَة بن مَیمُون و یونس بن عبدالرحمن |
| اعتبار | ثقه |
| موضوع روایات | اعتقادی، تفسیر و فقهی |
حسن بن زیاد عَطَّار از اصحاب خاص و از راویان امام صادق(ع) بوده و رجالیان شیعی چون نَجَّاشی، علامه حلی و سید ابوالقاسم خویی او را ثقه معرفی کردهاند. کَشِّی، رجالشناس شیعی، روایتی از عطار نقل کرده که نشان میدهد او دین و اعتقادات خود را بر امام صادق(ع) عرضه و امام نیز آنها را تأیید کرد.
نجاشی و شیخ طوسی برای حسن بن زیاد کتابی ذکر کردهاند که جعفر سبحانی آن را از اُصولِ اَربَعَمِائه شمرده است. او در اسناد روایات متعدد همچون ۱۷ روایت از کُتُب اَربَعه قرار دارد. عطار از راویانی چون ابوبصیر روایت کرده است. همچنین افرادی مانند اَبان بن عُثمان، علی بن رِئاب، عبدالله بن بُکَیر، ثَعلَبَة بن مَیمُون و یونس بن عبدالرحمن نیز از او روایت نقل کردهاند.
به گفته برخی از رجالیان شیعی، حسن بن زیاد عطار در منابع رجالی با القاب ضَبِّی، طایی و صَیقَل نیز ذکر شده است. به گفته نَجَّاشی، محمدتقی شوشتری و محمد بن علی اردبیلی، ضَبِّی، همان عطار است. خویی نیز عطار، ضَبِّی و طائی را یک فرد دانسته است.
شخصیتشناسی
حسن بن زیاد عطار یا حسن عطار (زنده بعد از ۱۴۸ق)[۱] از راویان امام صادق(ع) بود[۲] که در کوفه سکونت داشت.[۳] در منابع رجالی و حدیثی، با القاب دیگری همچون ضَبِّی،[۴] و طائی[۵] نیز آمده است. برخی از رجالشناسان شیعی مانند نجاشی،[۶] محمدتقی شوشتری[۷] و محمد بن علی اردبیلی،[۸] ضَبِّی را همان عطار دانستهاند.
سید ابوالقاسم خویی، رجالی شیعه، عطار، ضَبِّی و طایی را به یک فرد نسبت داده است.[۹] موسی عباسی زنجانی (درگذشته ۱۳۹۹ق)، نویسنده کتاب الجامع فی الرجال، لقب صَیقَل[۱۰] را نیز اضافه کرده و معتقد است که تمامی این القاب چهارگانه متعلق به یک نفر است.[۱۱]
محمدتقی مجلسی، نویسنده روضة المتقین، معتقد است که اگر حسن بن زیاد در روایات بدون هیچ قید یا لقبی ذکر شود، منظور همان حسن بن زیاد عطار است.[۱۲] اما عبدالله مامقانی این دیدگاه را نمیپذیرد.[۱۳] برخی نیز با استناد به روایت ابن ابی عمیر و ابان از حسن بن زیاد، معتقدند که حسن بن زیاد همان حسن بن زیاد عطار است.[۱۴]
جایگاه حدیثی
حسن بن زیاد عَطّار از اصحاب خاص امام صادق(ع) بود.[۱۵] نجاشی[۱۶] و شیخ طوسی،[۱۷] از رجالیان شیعی، اصل و کتابی را برای حسن بن زیاد ذکر کرده و طریق خودشان تا آن کتاب را نیز بیان کردهاند. جعفر سبحانی، رجالشناس، کتاب حسن بن زیاد را از اُصولِ اَربَعَمِائه دانسته است.[۱۸]
حسن بن زیاد عطار با عناوینی همچون حسن العَطَّار و حسن بن العطار، در اسناد روایات اعتقادی،[۱۹] تفسیری[۲۰] و فقهی[۲۱] ذکر شده است. به گفته سبحانی، نام او در سند ۱۷ روایت از کتب اربعه آمده است.[۲۲] به گفته عزیزالله عطاردی، در کتاب مسند الامام الصادق(ع)، روایات فقهی حسن بن زیاد عطار درباره نماز و حج و حدود و ازدواج است.[۲۳]
اعتبار و وثاقت
برخی از عالمان رجالی شیعی همچون نجاشی،[۲۴] علامه حلی،[۲۵] علامه مجلسی،[۲۶] خویی[۲۷] و سبحانی،[۲۸] حسن بن زیاد عطار را ثقه دانستهاند. ابنداود نیز او را مدح کرده است.[۲۹] شیخ مفید،[۳۰] فقیه قرن چهارم و پنجم قمری، روایتی نقل میکند که حسن بن زیاد، بعد از قیام زید بن علی، او را همراهی نکرد و به مدینه رفت و دینش را بر امام صادق(ع) عرضه و به یگانگی خداوند، رسالت پیامبر(ص) و ولایت امامان تا امام صادق(ع) و اطاعت از اهلبیت(ع) اقرار کرد. امام صادق(ع) نیز عقائد او را تایید کردند.[۳۱]
به گفته سید کاظم طباطبایی، حدیثشناس شیعه، حسن بن زید نسبت به قیام زید دچار شک و شبهه شد و به همین دلیل خدمت امام صادق(ع) رسید و دین خودش را عرضه کرد.[۳۲] کَشِّی، عالم رجالی، نیز این روایت را نقل کرده[۳۳] و عبدالله مامقانی، رجالشناس شیعه، معتقد است که ظاهر کلام کشی، بر مدح حسن بن زیاد دلالت میکند.[۳۴]
مشایخ و راویان
به گزارش کتابهای رجالی، حسن بن زیاد از امام صادق(ع)[۳۵] و راویانی مانند ابوبصیر[۳۶] سَعد بن طُریف،[۳۷] محمد بن نُعَیم صَحَّاف،[۳۸] احادیثی نقل کرده است. همچنین افرادی همچون ابن ابیعمیر،[۳۹] اَبان بن عُثمان،[۴۰] علی بن رِئاب، عبدالله بن بُکَیر،[۴۱] ثَعلَبَة بن مَیمُون،[۴۲] یونس بن عبدالرحمن،[۴۳] سعد بن ابیخلف[۴۴] و فرزندش محمد بن حسن بن عطار[۴۵] از او روایت نقل کردهاند.
پانویس
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲ ص۱۲۷.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۹۵.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۷.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۸۰، همچنین بنگرید به: نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۷؛ شیخ طوسى، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۴۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۷.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۲۴۵.
- ↑ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۰۱.
- ↑ خویی، معجم رجالالحدیث، ایران، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۲۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۷.
- ↑ عباسی زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۳، ص۱۵۵.
- ↑ مجلسى، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۱۴، ص۳۵۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱، ص۲۸۰.
- ↑ مقدس کاظمی، هدایة المحدثین، ۱۴۰۵ق، ص۱۸۸.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۸۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۷.
- ↑ شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعة، ۱۴۲۰ق، ص۱۲۷.
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲ ص۱۲۷.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۸۵
- ↑ برای نمونه بنگرید به: عیاشى، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۳۰ و ۲۵۸.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۲۶؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۳۷.
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲ ص۱۲۷.
- ↑ عطاردی قوچانی، مسند الامام الصادق(ع)، ۱۳۸۴ش، ج۲۲، ص۱۸۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۷.
- ↑ علامه حلى، خلاصة الأقوال، ۱۴۱۱ق، ص۴۱.
- ↑ مجلسی، الوجیزة، ۱۴۱۵ق، ص۱۸۷.
- ↑ خویی، معجم رجالالحدیث، ایران، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۲۴.
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲ ص۱۲۷.
- ↑ ابنداود حلّی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۱۰۷.
- ↑ شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۲.
- ↑ کشى، إختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۲۴.
- ↑ طباطبایی، «پيشينه عرض دين و حديث»، وبگاه حدیث نت.
- ↑ کشى، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۴۲۴.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱۹، ص۲۲۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۷؛ علامه حلى، خلاصة الأقوال، ۱۴۱۱ق، ص۴۱.
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲ ص۱۲۷.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۶۱۵.
- ↑ شیخ طوسى، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۲۹۶.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۵۶.
- ↑ خویی، معجم رجالالحدیث، ایران، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۲۴.
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲ ص۱۲۷.
- ↑ عدهاى از علماء، الأصول الستة عشر، ۱۳۸۱ش، ص۳۳۹.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۶۱۵.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۲.
منابع
- ابن شهرآشوب، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابنداود حلّی، حسن بن علی بن داود، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجالالحدیث و تفصیل رواة الحدیث، ایران، بینا، ۱۳۷۲ش.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن على، الأمالی، تهران، کتابچى، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تصحح جواد قیومی اصفهانی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماءالمصنّفین و أصحاب الأصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبائی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالی، تحقیق استاد حسین ولى و على اکبر غفارى، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ع)، تحقیق محسن بن عباسعلی کوچه باغی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید کاظم، «پيشينه عرض دين و حديث»، وبگاه حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۴۰۴ش.
- عباسی زنجانی، موسی، الجامع فی الرجال، قم، موسسة ولی العصر(ع) للدراسات الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۳۶ق.
- عدهاى از علماء، الأصول الستة عشر، تحقیق ضیاء الدین محمودى، نعمت الله جلیلى و مهدی غلامعلى، قم، مؤسسة دار الحدیث الثقافیة، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- عطاردی قوچانی، عزیزالله، مسند الامام الصادق(ع)، تهران، عطارد، ۱۳۸۴ش.
- علامه حلى، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، نجف، دارالذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق سیدهاشم رسولى محلاتى، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- کشى، محمد بن عمر، إختیار معرفة الرجال، تصحیح محمد بن الحسن طوسى و حسن مصطفوى، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، بینا، بیتا.
- مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق: موسوى کرمانى، حسین و اشتهاردى على پناه، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، الوجیزة فی علم الرجال، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- مقدس کاظمی، محمد امین، هدایة المحدثین إلى طریقة المحمدین: مشترکات الکاظمی، قم، مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی، ۱۴۰۵ق، ص۱۸۸.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، قم، موسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
پیوند به بیرون
- «گونه شناسی روایات حسن بن زیاد العطار»، محمد جهان بخش مهدی آبادی.