خمس ارباح مکاسب
خُمس اَرباح مَکاسب، خمس سودها، منافع و درآمدهای به‌دست‌آمده از کسب و کار است. فقیهان شیعه معتقدند به ارباح مکاسب خمس تعلق می‌گیرد؛ ولی فقهای اهل‌سنت معتقدند ارباح مکاسب، خمس ندارد.
معنا
ارباح مَکاسب، به معنای سودهای به‌دست‌آمده از کسب و کار است.[۱] بر پایه فقه شیعه واجب است یک پنجم درآمدهای حاصل از کسب و کار، پس از کم کردن مخارج و هزینه‌های سالانه،[۲] به عنوان خمس پرداخت شود.[۳]
فقهای شیعه، «ارباح مکاسب» را شامل انواع درآمدهای حاصل از تجارت، کشاورزی، صنعت، نویسندگی، خیاطی، اجاره اموال و دیگر کسب‌ها می‌دانند.[۴] در اینکه آیا مهریه، جایزه، هدیه و ارث نیز از موارد ارباح مکاسب هست، اختلاف‌‌نظر وجود دارد.[۵]
دیدگاه‌ها
فقهای اهل سنت معتقدند ارباح مکاسب خمس ندارد؛[۶] ولی شیعیان معتقدند خمس دارد.[۷] علمای شیعه برای اثبات نظریه خود، به روایاتی از اهل بیت (ع) استناد می‌کنند.[۸] آنان همچنین با استدلال به آیه وجوب خمس غنائم [یادداشت ۱] می‌گویند غنیمت در این آیه، معنی وسیعی دارد و شامل هر گونه درآمد، سود و منفعت می‌شود.[۹]
در منابع تاریخی، گزارشی از پرداخت خمس ارباح مکاسب در زمان پیامبر(ص) و امام علی(ع) وجود ندارد.[۱۰] شیعیان معتقدند خمس ارباح مکاسب از ابتدا واجب بوده و تنها به دلیل فقیر بودن مسلمانان، پرداخت عملی آن به تاخیر افتاده است.[۱۱] آنان همچنین می‌گویند اگر فقیران بنی‌هاشم از خمس ارباح مکاسب محروم شوند، با توجه به اختصاص یافتن زکات به غیر بنی‌هاشم، راهی برای تأمین زندگی آن‌ها وجود نخواهد داشت.[۱۲]
زمان پرداخت خمس
بنا بر نظر فقیهان، هنگامی که از آغاز سال خمسی یک سال گذشت، باید خمس ارباح مکاسب پرداخت شود.[۱۳] آغاز سال خمسی هر فرد، اولین درآمد یا اولین مالی که به دستش می‌رسد و یا اولین روز آغاز کار اوست.[۱۴] شیوه محاسبه خمس ارباح مکاسب در رساله‌های عملیه ذکر شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۶۴.
- ↑ مراجع تقلید مراد از مخارج زندگی را، مجموع نیازمندی‌های طبیعی و عرفی هر شخص، طبق موقعیت وشأن خانوادگی او می‌دانند.
- ↑ قمی، الغایةالقصوی فی شرح العروةالوثقی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۲۵۸.
- ↑ حسن‌پور، «متعلق خمس ازارباح مکاسب تا مطلق فایده» ص۵۶؛ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش،ص۷-۱۲۵؛ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۴۶۸- ۴۹۸.
- ↑ ر.ک. توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش،ص۷-۱۲۵؛ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۴۶۸- ۴۹۸.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۸، ص۱.
- ↑ مکارم شیرازی، انوارالفقاهه، کتاب الخمس و الانفال، ص۲۹۰.
- ↑ منتظری نجف‌آبادی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه صلاتی و شکوری، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۹۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۶۸؛ موسوی گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۹۰.
- ↑ منتظری نجف‌آبادی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه صلاتی و شکوری، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، انوارالفقاهه، کتاب الخمس و الانفال، ص۲۹۱.
- ↑ بروجردی، المستند فی شرح عروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ص۲۰۰.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۴۶۸- ۴۹۸.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۵.
- ↑ ر.ک. توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش،ص۷-۱۲۵؛ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۴۶۸- ۴۹۸.
یادداشت
- ↑ وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ)؛ و بدانید که هر غنیمتی به دست شما رسید یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است...؛ سوره انفال، آیه۴۱.
منابع
- بروجردی، مرتضی، المستند فی شرح عروة الوثقی، در موسوعة امام خوئی، ج۲۵، قم، موسسه احیاء آثار امام خوئی، ۱۴۲۱ق.
- توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- حسن‌پور، داود، «متعلق خمس از ارباح مکاسب تا مطلق فایده»، در مجله پژوهش دینی، شماره ۳۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش.
- رساله توضیح المسائل مراجع، قم، انتشارات تفکر، ۱۳۷۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمی، شیخ عباس، الغایةالقصوی فی شرح العروةالوثقی، قم، صبح پیروزی، ۱۴۲۳ش.
- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، قم، دارالقرآن الکریم، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه کتاب الخمس و الانفال، قم، مدرسة الامام علی بن ابیطالب، ۱۴۱۶ق.
- منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، قم، موسسه کیهان، ۱۴۰۹ق.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.