مذهب جعفری

مَذهَبِ جَعفَری مذهب شیعه اثنی عشری است که استحکام و گسترش آن بیشتر بر پایه معارف رسیده از امام جعفر صادق(ع) صورت گرفت. مذهب شیعه در زمان حیات امام صادق(ع) نیز مذهب جعفری خوانده می‌شده است.

همزمان با زوال حکومت مروانیان مردم آزادانه به امام صادق(ع) مراجعه و پاسخ سؤالات فقهی و غیرفقهی خود را دریافت می‌کردند؛ چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم قمری، گفته است که مردم آنچنان از علم او بهره بردند که آوازه‌اش به همه شهرها رسید.

گسترش مذهب شیعه

امام خمینی:
...و ما مفتخريم كه مذهب ما «جعفرى» است كه فقه ما كه درياى بى‌پايان است، يكى از آثار اوست.

مذهب شیعه از آن رو مذهب جعفری خوانده می‌شود که استحکام پایه‌ها، گسترش مکتب و همچنین رشد فقه شیعه، بیشتر در دوره امام جعفر صادق بوده است. با این حال، مذهب شیعه، در شکل‌گیری و تداوم خود، همواره وامدار پیامبر(ص) و دوازده امام، از امام علی(ع) تا امام زمان(عج) بوده است.

روایت‌های بسیار زیادی از امام صادق(ع) درباره مسائل مختلف فقهی و کلامی نقل شده است. چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم هجری قمری نوشته است، مردم آنچنان از علم او بهره برده‌اند که آوازه جعفر بن محمد به همه شهرها رسید. عالمان برجسته‌ای مانند یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبه و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.

به باور احمد پاکتچی، منتسب کردن مذهب شیعه به امام جعفر صادق(ع)، به دلیل شرایطی بوده است که وی در آن زندگی می‌کرده که مذاهب و مکاتب مختلف ظهور می‌کرده‌اند و متداول‌ترین شیوه برای متمایز کردن مذاهب از یکدیگر، انتساب آنها به کسانی بوده است که یا بنیانگذار آن بوده‌اند، یا در گسترش آن کوشیده‌اند. وی از شواهدی سخن گفته است که در زمان حیات امام صادق نیز عنوان مذهب جعفری برای مذهب شیعه به کار می‌رفته است.

و ما مفتخريم كه مذهب ما «جعفرى» است كه فقه ما كه درياى بى‌پايان است، يكى از آثار اوست.

وضعیت مناسب سیاسی

نامگذاری مذهب جعفری ، احترام به امام صادق(ع)

محمدرضا حکیمی:
تشيع، جريان اصلى اسلام است و خود همان اسلام پيدا شده از كوه «حرا» ست و اظهار شده به وسيلۀ محمد بن عبد اللّه. حتى اينكه مى‌گوييم «شيعۀ جعفرى»، يا «مذهب جعفرى»، از باب احترام است به امام جعفر صادق و سپاس و تقدير از مقام والاى آن امام، كه او و پدرش، حضرت امام محمد باقر، تا اندازۀ بسيارى فرصت يافتند تا تعاليم اسلام را به مردم بياموزند و معارف اسلامى محمدى علوى را كه از پيامبر اكرم - بى‌گسست - به على بن ابيطالب رسيده بود، و از على به امام حسن و امام حسين، و از اين دو امام به امام على بن الحسين زين العابدين، و از او به امام محمد باقر و امام جعفر صادق، در ميان جوامع نشر دهند. اين است معناى اين شهرت و نامگذارى...

دوران زندگی امام صادق(ع)، مصادف با ضعیف شدن و سپس درهم ریختن حکومت مروانیان بود و علاوه بر فراهم شدن دسترسی آزادانه‌تر مردم به امام صادق، گروه‌هایی علیه حاکمان به وجود آمد، قیام‌های دینی رخ داد و همچنین امکان بحث‌های علمی در شاخه‌های گوناگون فراهم شد. در پی همین تغییر وضعیت حکومت و ضعیف شدن آن، مردم توانستند با مراجعه به امام صادق، پاسخ مسائل فقهی و غیر فقهی خود را از وی بخواهند.

گشایش مذکور، تا حدودی در روزگار امام باقر(ع) نیز پدید آمده بود؛ با این حال، جعفر شهیدی، تاریخ‌نگار(۱۳۸۶ش.) دوران امامت امام صادق(ع)، از ۱۱۴ تا ۱۴۸ قمری را عصر انتشار فقه آل محمد یا به تعبیر دیگر، روزگار تعلیم و تدریس فقه جعفری دانسته است. به باور وی، در این سال‌ها مدینه چهره دیگری یافته بود.

به اعتقاد برخی محققان گام نخست در تثبیت مبانی شیعه پس از امیرالمؤمنین(ع) توسط امام حسین(ع) در قیام عاشورا برداشته شد و گام دوم را امام صادق(ع) برداشت و مکتب شیعه را در برابر مکاتب ساختگی امویان و عباسیان بنیان نهاد و تفسیری جامع ازخدا، رابطه مردم با او و انسانِ مورد نظر اسلام ارائه داد و به تبیین اعتقادات عقلانى، اصول اخلاقی و دستورالعمل هاى فردى واجتماعى (فقه) پرداخت و نتیجه اش چنین شد که تشیع داراى شناسنامه رسمى گردید و مذهب شیعه به نام ایشان مزین شد.

مطالعه بیشتر

• شهیدی، سیدجعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع) ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش.
• شیعه علوی، مذهب جعفری نوشته سید محمد ضیاء‌آبادی، نشر موسسه بنیاد خیریه الزهرا (س) ، تهران، ۱۳۹۸ش.
• صفیر هدایت، چرا عنوان مذهب ما جعفری است؟ نوشته سید محمد ضیاء آبادی، نشر موسسه بنیاد خیریه الزهرا (س) تهران، ۱۳۸۹ش.
• تهرانی در الذریعه کتاب‌هایی را به زبان‌های مختلف(فارسی، اردو ، عربی) در باره مذهب جعفری معرفی کرده است مانند:الصدرية که کتابی است به زبان فارسی در قالب مثنوی در باره اصول دین و اثبات مذهب حق جعفری. نوشه میرزا علی اکبر صدر الاسلام همدانی متخلص به دبیر. رساله در حقانیت مذهب جعفری کتابی بنام قسمت كلثوم‌ یا کلثوم کی به زبان گجراتی در اثبات مذهب جعفری در قالب رمان و داستان نوشته حاج غلام علی بهاونگری.