شیخ محمّدتقی آملی (۱۳۰۴-۱۳۹۱ق/۱۸۸۷-۱۹۷۱م)، فقیه امامی و از فیلسوفان شیعه در قرن ۱۴ شمسی. در نجف از محضر استادانی چون میرزای نایینی، و آقا ضیاء عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی علم آموخت و به تهران بازگشت و به تحقیق و تدریس مشغول شد. آملی را فقیه، فیلسوف و روی‌گردان از دنیا دانسته‌اند.
| فقیه و فیلسوف شیعه | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۲ ذی‌القعده سال ۱۳۰۴ق |
| زادگاه | تهران |
| محل دفن | حرم امام رضا(ع)(مقبره فقیه سبزواری) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | آقا ضیاء الدین عراقی • میرزای نائینی • آقا ضیاء عراقی • سید ابوالحسن اصفهانی • میرزا علی آقا قاضی و ... |
| شاگردان | حسن حسن‌زاده آملی • عبدالله جوادی آملی • سید رضی شیرازی • سید محمود طالقانی و ... |
| محل تحصیل | تهران • نجف |
| اجازه روایت از | ابوتراب خوانساری • اسدالله زنجانی |
| تألیفات | درر الفوائد یا غرر الفرائد • حاشیه بر الاشارات ابن سینا • کتاب الصّلوة و ... |
| سایر | تالیف، تدریس، اقامه جماعت |
حاشیه بر شرح منظومه حکیم سبزواری، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی و حیات جاوید از آثار اوست.
زندگی‌نامه و تحصیلات
محمد تقی آملی فرزند مُلّامحمد آملی، در ۱۲ ذی‌القعده سال ۱۳۰۴ق در تهران متولد شد. تحصیل را در مدرسه خازن الملک تهران آغاز کرد. ده ساله بود که برخی کتاب‌های مهم ادبیات عرب چون سیوطی و جامی را تمام را کرد. سپس به تکمیل اندوخته‌های فقهی و اصولی پرداخت و به علوم ریاضی و نیز فلسفه و حکمت روی آورد و به سال ۱۳۴۰ش به نجف اشرف عزیمت نمود.
بازگشت به تهران
آملی در سال ۱۳۵۳ق از نجف به تهران بازگشت و به تدریس و تربیت نفوس پرداخت.[۱] او در تهران علاوه بر تالیف و تدریس، اقامه جماعت در مسجد مجدالدوله[۲] را نیز برعهده گرفت. وی فقیهی گوشه نشین بود. از پذیرفتن مسئولیت و ریاست گریزان بود و تا پایان زندگی نیز از نوشتن رساله فتوایی خودداری کرد. جمعی از فقهای فاضل از محضرش بهره می‌بردند و بسیار گرامی‌اش می‌داشتند. وی در تهران درگذشت[۳] و در مشهد در حرم امام رضا(ع) (مقبره فقیه سبزواری) دفن شد.[۴]
جایگاه علمی
برخی از اندیشوران درباره مقام فقهی و فلسفی محمد تقی آملی، اظهار نظر کرده و او را ستوده‌اند. مرتضی مطهری، آملی را مدرّس منقول و معقول در تهران شمرده و افزوده است: مهمترین اثر عقلی او حاشیه بر شرح منظومه حکیم سبزواری و مهمترین اثر نقلی‌اش شرحی است استدلالی بر عروة الوثقی.[۵] علامه شعرانی شاگردان خود را برای تقلید به وی ارجاع می‌داد.[۶] سبحانی می‌گوید او فقیه، عالمی کبیر، متضلّع در فلسفه و روی‌گردان از دنیا و زخارفش بود.[۷]
اساتید
- شیخ محمد هادی طالقانی؛ نزد او علم معانی و نیز کتاب اللمعة الدمشقیه را آموخت.[۸]
- سید جلیل طارمی[۹]؛ نزد وی درس مطول را فرا گرفت. آملی او را خلاق معانی بیان توصیف کرده است.[۱۰]
- شیخ عبدالحسین هزار جریبی؛ استاد دروس ریاضی و هیئت بود.[۱۱]
- شیخ رضا نوری مازندرانی؛ آملی علم فقه و اصول چون کتاب الرسائل و المکاسب شیخ انصاری را نزد وی خوانده است.[۱۲]
- آقاشیخ محمد آملی (۱۲۶۳-۱۳۳۶)؛ آملی قسمتی از دروس معقول و منقول را نزد پدرش که خود از فیلسوفان به شمار می‌رفت، تحصیل کرد.
- میرزا حسن کرمانشاهی
- شیخ عبدالنبی نوری؛ آملی از وی اجازه اجتهاد گرفت.[۱۳]
در نجف از محضر استادانی زیر علم آموخت:
- آقا ضیاء الدین عراقی؛
- میرزای نائینی؛
- آقا ضیاء عراقی؛
- سید ابوالحسن اصفهانی؛
- میرزا علی آقا قاضی؛ آملی در اخلاق در محضر این استاد گرانقدر حاضر گشت.[۱۴]
- محمدطاهر بن عبد اللّه راضی؛[۱۵]
آملی از سید ابوتراب خوانساری و اسدالله زنجانی، اجازه روایت دریافت کرده است.[۱۶]
شاگردان
- حسن حسن‌زاده آملی[۱۷]
- عبدالله جوادی آملی
- سید رضی شیرازی
- سید محمود طالقانی
- سید حسن سعادت مصطفوی
- یحیی عابدی
- مصطفی مسجد جامعی
- محی‌الدین انواری
- مهدی محقق[۱۸]
- میرزا جوادآقا تهرانی[۱۹]
- محمدطاهر آل راضی[۲۰]
تالیفات
- درر الفوائد یا غرر الفرائد؛[۲۱]حاشیه بر منظومه ملا هادی سبزواری[۲۲]
- حاشیه بر الاشارات ابن سینا
- کتاب الصّلوة؛ (تقریرات درس میرزای نائینی)در سه جلد.
- رساله‌ای در رضاع؛[۲۳]
- اثبات صانع از ماتریالیسم تا اید‌ه‌آلیسم؛ که در سال ۱۳۷۱ق (۱۳۳۱ش) منتشر شده است.
- حیات جاوید؛ در اخلاق دو جلد. این کتاب تلخیص مباحث اخلاقی آملی است که توسط اسماعیل سراجیان تنظیم شده است.[۲۴]
- خداشناسی؛
- مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی؛ که در دوازده جلد منتشر شده است.
- تعلیقه بر المکاسب؛
- رسالة فی قاعدة لا ضرر؛[۲۵]
- منتهی الوصول إلی غوامض کفایة الاصول؛ از دروس سید ابوالحسن اصفهانی.
- المکاسب و البیع؛ مطبوع سال ۱۳۷۳ق از دروس میرزای نائینی.[۲۶]در حکم حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری است.[۲۷]
- قاعدة التجاوز؛[۲۸]
- رسالة فی الرهن؛
- رسالة فی الوصیة؛
- رسالة فی أصالة الصحة فی الید؛[۲۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۲ -۲۱۰
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۴ قسم دوم، ص۶۳۷.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۲۱۵.
- ↑ https://khorasan.iqna.ir/fa/news/1389904/آشنایی-با-مشاهیر-مدفون-در-حرم-مطهر-امام-رضاع
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۴ ص۵۳۸۔۵۳۹.
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۶
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۴ قسم دوم، ص۶۳۷.
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۴
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۴ قسم دوم، ص۶۳۷.
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۴
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۴
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۸
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۰
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۱۴، ص۵۳۸؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۲۱۵.
- ↑ غروی، مع علماء النجف الأشرف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۴۳۳
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۶-۲۱۳
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش، ص۲۲۲
- ↑ روایت مهدی محقق از زمانی که در تهران ۱۵ استاد درجه یک فلسفه وجود داشت، پایگاه الکترونیکی خبر آنلاین، کدخبر۴۳۲۲۶۷
- ↑ موسوعة مجمع الفکر الإسلامی، مؤلفی الامامیة، ۱۴۲۸ ق، ج۸، ص۵۶۳
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۴ قسم دوم، ص۶۳۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۹۰
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۳۵
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۳، ص۲۶۸
- ↑ موسوعة مجمع الفکر الإسلامی، مؤلفی الامامیة، ۱۴۲۸ ق، ج۴، ص۱۹۸
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۵۹ (۶مورداخیر).
- ↑ رفاعی، معجم المطبوعات العربیة فی إیران، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۲و۵۴۷
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۴ قسم دوم، ص۶۳۷.
- ↑ غروی، مع علماء النجف الأشرف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۰۷
- ↑ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۴ قسم دوم، ص۶۳۷.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدحسن،الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، چ۳، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ۱، ۱۴۳۰ق.
- سازمان اوقاف، «مختصری از شرح احوال و آثار استاد محمدتقی آملی»، معارف اسلامی، س ۱، شم ۲، اسفند ۱۳۴۵، ص۵۴.
- عابدی، یحیی، زندگی نامه مرحوم آیت الله شیخ محمد تقی آملی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۰ش
- مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، ۱۳۵۴، ۲/۶۱۸.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (۱۴): خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا، ۱۳۷۷ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران و قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش
- حسن زاده آملی، حسن، در آسمان معرفت، قم، تشیع، ۱۳۷۶ش.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چ۱، ۱۴۰۳ق.
- امین، حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چ۱، ۱۴۰۸ق.
- رفاعی، عبد الجبار، معجم المطبوعات العربیة فی إیران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چ۱، ۱۴۱۴ق.
- غروی، محمد، مع علماء النجف الأشرف، بیروت، دار الثقلین، چ۱، ۱۴۲۰ق.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، چ اول، ۱۴۱۸ق.
- مجمع الفکر الإسلامی. قسم الموسوعة، موسوعة مؤلفی الامامیة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چ۱، ۱۴۲۸ق.
- محقق، مهدی، روایت مهدی محقق از زمانی که در تهران ۱۵ استاد درجه یک فلسفه وجود داشت (مصاحبه)، پایگاه الکترونیکی خبر آنلاین، ۱۱تیر۱۳۹۴ش، کدخبر۴۳۲۲۶۷، تاریخ بازدید: ۲۶ اسفند۱۳۹۹.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی