سلسبیل
| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
سَلْسَبِیل چشمه‌ای در بهشت که در قرآن از آن یاد شده است. بر اساس آیات و روایات شراب بهشتی که آمیخته به زنجبیل است از این چشمه گرفته شده است. در منابع تفسیری اطعام فقرا، ترس از خدا و قیامت، صبر در راه خدا و اطاعت از او موجب بهره‌مندی و نوشیدن از چشمه سلسبیل می‌شود. در روایات اسلامی حوض کوثر به پیامبر(ص) و چشمه سلسبیل به امیرالمؤمنین(ع) اعطا شده است.
معنا و کاربرد قرآنی
وَ یسْقَوْنَ فِیهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنجَبِیلًا ﴿۱۷﴾ عَینًا فِیهَا تُسَمَّیٰ سَلْسَبِیلًا ﴿۱۸﴾ (و در آنجا از جامی كه آمیزه زنجبیل دارد به آنان می‌نوشانند. از چشمه‌ای در آنجا كه «سلسبیل» نامیده می‌شود.) انسان/۱۷ و ۱۸.
سلسبیل در لغت به معنای نوشيدنى گوارا و خوشمزه كه به راحتى در دهان و گلو جارى و چشیده مى‌شود.[۱] این واژه که تنها یک بار در قرآن آمده به چشمه‌ای در بهشت گفته شده است. بر اساس آیه ۱۸ سوره انسان آب این چشمه از شراب بهشتی آمیخته به زنجبیل تشکیل شده است.[۲] علاوه بر سوره انسان که به چشمه سلسبیل تصریح شده است در آیه ۵۰ سوره الرحمن عبارت فِيهِمَا عَيْنَانِ تَجْرِيَانِ (ترجمه: در آنها دو چشمه همیشه جاری است) به دو چشمه تسنیم و سلسبیل تفسیر شده است.[۳] اطعام به نیازمندان، خوف از خدا، خوف از روز قیامت، صبر و وفای به نذر در قرآن از عوامل آشامیدن ابرار از چشمه سلسبیل دانسته شده‌اند.[۴]
چشمه‌های بهشتی
در قرآن از سه چشمه بهشتی به نام‌های سلسبیل، تسنیم و کافور در کنار دیگر نعمت‌های بهشتی نام برده شده است. بر اساس روایات چشمه سلسبیل و کافور از زیر درختی در بهشت -که تنه آن در منزل پیامبر(ص) و شاخه‌های آن در همه منازل بهشت گسترده شده است- بیرون می‌آید.[۵] در گزارش‌های روایی دیگر آمده است محل جاری شدن سلسبیل از زیر عرش است و از آنجا روانه بهشت عدن (بالاترین مقام در بهشت) می‌شود و در ادامه وارد مناطق دیگر بهشت می‌شود.[۶]
امیرالمؤمنین مالک سلسبیل
بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، خداوند حوض کوثر را به پیامبر و چشمه سلسبیل را به علی(ع) داد.[۷]
پاداش مؤمنان
در منابع تفسیری اطعام فقرا، ترس از خدا و قیامت، اطاعت و صبر در راه او، وفای به نذر[۸] و خواندن سوره انعام[۹] و فتح موجب برخورداری از چشمه سلسبیل و نوشیدن آن می‌شود.[۱۰]
در فرهنگ و ادب فارسی
واژه سلسبیل کاربرد زیادی در شعر فارسی داشته است. به عنوان نمونه مطلع یکی از غزلیات حافظ شیرازی اینگونه آمده است:
| ای رخت چون خُلد و لَعلَت سلسبیل | سلسبیلت را دل و جانم سبیل[۱۱] |
مولوی نیز درباره ماجرای گفتگوی پیامبر(ص) با فرزندخوانده خود، زیدبن حارثه، سروده است:
نام‌گذاری برخی از مناطق یا مراکز به سلسبیل از کاربرد این واژه در فرهنگ عمومی اشاره دارد به عنوان نمونه محله‌ای در منطقه ۱۰ شهر تهران و یک انتشارات سلسبیل نامیده شده است.[۱۳]
پانویس
- ↑ ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۷۲، مركز فرهنگ و معارف قرآن، دایره المعارف قرآن كریم، ۱۳۸۲ش، ج۶، ص۳۸۲ و ۳۸۳؛ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۸۵.
- ↑ سوره انسان، آیه ۱۸.
- ↑ سیوطی، الاتقان، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۴۵۴؛ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۸، ص۲۷۳.
- ↑ مرکز فرهنگ ومعارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۶، ص۲۶۸.
- ↑ جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۷۸۸.
- ↑ جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۸ق، ج۱۰، ص۲۵۰.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۵، ص۲۴۷.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۳ش، ج۱۶، ص۲۶۹.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۲۴.
- ↑ بروجردی، تفسیر جامع، ۱۳۶۶ش، ج۶، ص۳۵۷؛مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۶۷.
- ↑ حافظ شیرازی، غزلیات حافظ، غزل شماره ۳۰۸، سایت گنجور.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش ۱۵۸، سایت گنجور.
- ↑ سایت محله سلسبیل، شهرداری منطقه ۱۰ تهران.
یادداشت
منابع
- ابن عربی، تفسیر ابن عربی،تحقيق و تصحیح: الشيخ عبد الوارث محمد علي، الناشر: دار الكتب العلمية، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مصحح: محمدمهدی ناصح / محمدجعفر یاحقی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- بروجردی، محمدابراهیم، تفسیر جامع، تهران، کتابخانه صدر، چاپ ششم، ۱۳۶۶ش.
- جرجانی، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تصحیح و تعلیق: جلالالدین محدث، با مقدمه عزیزالله عطاردی قوچانی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، مترجم: مهدی حائری قزوینی، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۸۰ش.
- کاشانی، فتح الله بن شکرالله، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۳۶ش.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایره المعارف قرآن کریم قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.