ویکی شیعه:منابع معتبر
 | این صفحه یکی از سیاست‌ها و رهنمودهای ویکی‌شیعه است. کاربران بر محتوای این صفحه تفاهم دارند و همهٔ کاربران ملزم به پیروی از آن هستند. قبل از انجام هرگونه تغییری در این صفحه باید بر روی آن اجماع شده باشد. |
محتواهای ویکی‌شیعه باید بر مبنای اطلاعاتی نوشته شوند که توسط مراجع معتبر (انتشارات یا نویسندگان) منتشر شده‌اند. واژهٔ «منبع» در ویکی‌شیعه سه معنای مختلف دارد: خود اثری که منبع قرار می‌گیرد (نظیر یک نوشته، مقاله، جریده یا کتاب)، خالق اثر (مثلاً نویسنده) و ناشر اثر (نظیر وبلاگ و خبرگزاری). هر سهٔ این موارد روی اعتبار منبع اثر می‌گذارند. اعتبار منبع بستگی به موضوع دارد. (برای مثال روزنامه‌ها در زمینه اخبار روز می‌توانند منابع معتبری باشند اما در زمینه موضوعات علمی چنین جایگاهی ندارند و بایستی از منابع دیگر مثلا کتاب‌های علمی استفاده شود).
هر منبع باید به دقت سنجیده شود تا برای گزاره‌ای که بیان کرده معتبر باشد و بهترین منبع در آن زمینه باشد. لازم است منبع به صراحت از اطلاعاتی که در مقاله می‌آید پشتیبانی کند و باید به شکل مناسبی ادعا را طرح کرده باشد. (از توضیحات کافی برخوردار باشد).
مطابق ویکی‌شیعه:اثبات‌پذیری، هر مطلبی که مورد اختلاف نظر باشد، یا احتمال برود که بعداً ایجاد چالش کند، باید منبع مناسب برایش ذکر شود، حتی اگر یک نقل قول باشد؛ مسئولیت اضافه کردن منبع هم به عهدهٔ کسی است که آن جمله‌ها را می‌نویسد یا برمی‌گرداند. مطالبی که منبع نداشته باشند، ممکن است در هر زمان مورد بحث قرار بگیرند و حذف شوند. در برخی شرایط بهتر است که هیچ اطلاعاتی ارائه نشود، تا این که مطالبی بدون منبع ذکر شود.
منبع معتبر چیست؟
منابع معتبر، آن دسته از منابع هستند که از طریق یک روال قابل اعتماد منتشر شده‌اند؛ نویسندگان این منابع یا افراد معتبری در آن حوزه هستند یا به طور کلی افراد قابل اعتمادی دانسته می‌شوند.
اعتبار یک منبع به موضوع مقاله نیز بر می‌گردد؛ منبعی که در یک موضوع معتبر دانسته می‌شود، ممکن است در یک موضوع دیگر از اعتبار کافی برخوردار نباشد. به عنوان نمونه، منبعی که توسط یک جامعه‌شناس برجسته نوشته و منتشر شده، ممکن است شامل مطالبی در حوزه فقه باشد اما در این باره منبع معتبری دانسته نشود. یا اگر به صحابی بودن فردی اشاره می‌کنیم باید به منابع صحابه‌نگاری آدرس بدهیم، یا اگر گزاره‌ای تاریخی را می‌آوریم باید به منابع تاریخی ارجاع بدهیم همچنین در مباحث فقهی و کلامی به منابع مربوطه استناددهی کنیم. در حالت کلی باید یک مقاله بر مبنای منابع در دسترس نوشته شود.
نکته: ارجاع به منابع دست اول و معتبر با سیاست ممنوعیت تحقیق دست اول در ویکی شیعه منافاتی ندارد.
دلیل استفاده از منابع معتبر
منابع به دو منظور استفاده می‌شوند:
- برای تایید یک ادعای مطرح شده در مقاله. در این حالت در ذکر منبع باید به طور دقیق قسمتی که آن ادعا را تایید می‌کند مورد اشاره قرار بگیرد.
- برای پیشگیری از وقوع نقض حق تکثیر یا دستبرد فکری.
نکته: ذکر منابع دقیق به خواننده این اعتماد را می‌دهد که مقاله از استانداردهای مربوط به اثبات‌پذیری و تحقیق دست اول تبعیت می‌کند. ارجاع دقیق به منابع باعث می‌شود که خواننده بتواند به آن منابع مراجعه کند.
نکته: اگر تمام منابع موجود در مورد یک محتوا، از اعتبار کمی برخوردار باشند، باید از الگوی منبع بهتر برای آن استفاده گردد. هرچند توصیه بر آن است که تمام محتوای ویکی شیعه بر مبنای منابع معتبر نوشته شوند.
عدم انقضاء اعتبار منابع
کتاب‌های مرجع اصلی در هر رشته معتبرترین منابعند و انقضائی ندارند. ممکن است بعضی منابع دانشورانه، منبعی قدیمی بوده و مطالب آن بعدها با تحقیقات جدیدتر و بیشتر رد شده باشند؛ در این حالت، علاوه بر اعتبار منابع قدیمی، باید منابع مشتمل بر نظرات جدید نیز در مقاله منعکس شوند. تصمیم در مورد اعتبار منابع بسته به موضوع دارد.
نکته: در صورتی که منابع با همدیگر در تضاد باشند، باید اختلاف و تضاد با ذکر منبع نشان داده شود.
نکته: ارجاع‌دهی در مقالات باید به شکل ارجاع درون متن انجام شود. همچنین باید از تمام استانداردهای شیوه ارجاع پیروی کند.
معیارهای اعتبار منابع
- مقالات ویکی‌شیعه برپایه معتبرترین منابع موجود نگاشته می‌شوند با این حال نباید تحقیقات دست اول محسوب شوند.
- احتیاط ویژه‌ای در مورد ژورنال‌هایی که صرفا در جهت اشاعه دیدگاه خاصی چاپ می‌شوند باید به خرج داد. ژورنالی که تنها توسط طیف محدود و خاصی از جامعه علمی بررسی می‌شود معتبر شمرده نمی‌شود و تنها می‌تواند نماینده دیدگاه گروهی که آن ژورنال نمایندگی‌شان را می‌کند باشد. در صورت گزارش نظراتی خاص یک گروه، می‌توان به منابع معتبر نزد آنان استناد کرد.
- مطالبی مانند مقاله، کتاب یا رساله که به تایید جامعه علمی رسیده باشد معتبر شمرده می‌شوند. اگر مطلب در یک ژورنال شناخته شده دارای فرایند ویراستاری علمی توسط یک فرایند آکادمیک صحیح باشد باید حداقل توسط یک یا چند دانش‌پژوه دیگر مورد بررسی اولیه قرار گرفته باشد.
- رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دکترا معتبر هستند.
ادعاهای ویژه، نیازمند دقت بیشتری در منابع دارند
در مواردی، کاربران باید توجه بیشتری به خرج بدهند و منبع ذکر شده را مورد بازبینی قرار دهند:
- ادعاهای تعجب‌آور و یا در ظاهر مهم که چندان شناخته شده نیستند.
- گزارش‌های تعجب‌آور و یا در ظاهر مهم از اتفاقات اخیر که پوشش خبری مناسبی نداشته‌اند.
- گزارش و بیانیه اشخاص به گونه‌ای که بحث‌برانگیز و یا مغایر با شخصیت و علایق پیشین آنها باشد.
- گزارش نظرات غیر شیعی یا در تعارض با قرائت رسمی شیعی
- ادعاهای پشتیبانی نشده و یا به طور گسترده‌تر تکذیب شده از طرف جامعه علمی.
- ادعاهای استثنایی یا شاذ، همچون ادعاهای بزرگ در وصف خود
اولویت با منابع مکتوب است
در ویکی‌شیعه سیاست بر این است که منابع مکتوب بر منابع اینترنتی مقدم باشد؛ این به معنای عدم استفاده از نسخه‌های دیجیتال منابع مکتوب نیست. به عنوان نمونه در صورتی که مطلبی در نشریه‌ای منتشر شده است و هر دو نسخه مکتوب و مجازی مجله نیز موجود است نباید فقط به نسخه مجازی آن ارجاع داد؛ بلکه باید شماره صفحه و دیگر اطلاعات آن شماره فصلنامه نیز ذکر شود. همچنین هنگام استفاده از کتابخانه‌های مجازی مانند کتابخانه دیجیتال نور و کتابخانه مدرسه فقاهت باید شماره جلد و صفحه و نیز اطلاعات نسخه ذکر شود.
نکته: استفاده از منابع آنلاین، به صورت موقت، تا زمان دسترسی به منابع مکتوب بلامانع است.
منابع آنلاین
منابع آنلاین در ویکی‌شیعه با شرایطی معتبرند؛ البته به طور معمول نباید از مطالب موجود در ویکی‌ها، بولتن بوردها، تالارهای گفتگو (فوروم)، وبلاگ‌ها و قسمت نظرات موجود در صفحات اینترنتی، به‌عنوان منبع استفاده کنیم. معمولاً روی مطالب این رسانه‌ها نظارت کافی وجود نداشته یا محتوای آنها تغییرپذیرند.
- بعضی وب‌گاه‌ها در واقع نسخه برخط یک مرجع معتبر می‌باشد و مؤسسه انتشاردهنده مرجع مذکور نسخهٔ برخط آن مرجع را نیز در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد، مانند نسخهٔ برخط دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. این مراجع معتبر می‌باشند و استفاده از چنین مراجعی بلامانع می‌باشد.
- بر مطالب منتشر شدهٔ بعضی وب‌سایت‌ها فرایند حقیقت‌سنجی و ویراستاری فنی کافی صورت می‌پذیرد. چنین وبسایتهایی حکم منابع آنلاین نامعتبر را ندارند و می‌توان از آنان در ویکی شیعه استفاده نمود.
- وبسایتهای تخصصی که مرجعیت آن مورد پذیرش متخصصین بوده و در رشته خود و مراجع حوزوی و دانشگاهی، وبگاهی شناخته شده می‌باشند را می‌توان به عنوان مرجع استفاده نمود.
پلتفرم‌های انتشار محتوا
بیشتر ویدیوهای موجود در یوتیوب و آپارات و دیگر سرویس‌های اشتراک فیلم، جزو مطالب خودانتشاریافته محسوب می‌شوند و منبع معتبری محسوب نمی‌شوند. هر چند در بعضی موارد می‌توان از یوتیوب یا سایر وبسایتهای اشتراک فایل‌های تصویری استفاده نمود. مثلاً اگر مرجع معتبری به‌طور رسمی کانالی در آپارات یا امثال آن داشته باشد یا بتوان ویدیوی منتشر شده را تا منبع اصلی آن ردیابی نمود. مثلاً مصاحبه یک فرد با یک خبرگزاری. در این حالت ویدیوی مذکور حکم منبعی اولیه خواهد داشت و بسته به اعتبار منبع اصلی می‌توان از آن استفاده نمود. هرچند در استفاده از اینگونه مراجع باید احتیاط نمود.
استفاده از محتواهای شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام، تلگرام و ایتا هرچند مستند به یک منبع رسمی باشد، توصیه نمی‌شود. دسترسی به این پلتفرم‌ها بعضا نیاز به نصب نرم‌افزار داشته و از این رو مخاطبان ویکی شیعه را در تایید محتواها دچار سختی می‌کند. همچنین اعتبار کلی محتواهای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی، چندان قابل تایید نیست. ضمن آنکه بیشتر منابع رسمی در این شبکه‌ها، محتوای خود را بر روی سایت‌های رسمی خود نیز منتشر می‌کنند که منبعی معتبرتر به شمار می‌روند.
نکاتی درباره نشریات
- نشریاتی که از منابع نامعتبری به‌عنوان منبع استفاده می‌کنند، منبع نامعتبر تلقی می‌شوند.
- نشریات بنگاه‌هایی هستند که باید به جهت سودآوری خوانندگان بیشتری جذب نمایند. مقالات روزنامه‌نگاری (ژورنالیستی) و بزرگ نشان دادن غیرعادلانه بعضی از مطالب به قصد جذاب نمودن مقاله از اعتبار چنین مقالاتی به‌عنوان منبع در مقایسه با ژورنال‌های تخصصی (Peer Reviewed) و کتاب‌های منتشر شده توسط ناشران معتبر می‌کاهد.
- در بسیاری از اوقات به خاطر سریع بودن فرایند روزنامه‌نگاری و رقابت بین نشریات در اولین بودن در انتشار یک خبر فرایند کنترل حقایق به درستی انجام نمی‌شود و کیفیت فدای سرعت‌العمل می‌شود؛ مثلاً ممکن است یک روزنامه خبر مرگ یک فرد را قبل از آنکه بستگانش آن را تأیید کنند، به صرف یک شایعه منتشر کنند. در چنین مواقعی استفاده از خبرهایی که تحت عنوان خبرهای داغ منتشر می‌شوند باید احتیاط نمود.
- مقالات در مورد موضوعات تخصصی در نشریات غیرتخصصی، توسط نویسنده‌ای که حسن شهرتی به عنوان متخصص و صاحب نظر در زمینهٔ موضوع ندارند، معتبر نیستند. مقالاتی که در یک نشریه تخصصی در موضوعی که خارج از حیطه تخصصی نشریه می‌شود نیز شامل این بند می‌شوند.
- در بسیاری مواقع نشریات از تیترهایی جنجالی و روزنامه‌نگاری برای جذب خوانندگان استفاده می‌کنند. استفاده از این مطالب توصیه نمی‌شود.
- باید از استفاده از مطالب جنجالی و مطالب نشریات زرد (نشریاتی که اصول حرفه‌ای و اخلاقی روزنامه‌نگاری را رعایت نمی‌کنند) اجتناب کرد.