ویکی شیعه:قواعد نام‌گذاری
 | این صفحه یکی از سیاستها و رهنمودهای ویکی‌شیعه است. کاربران بر محتوای این صفحه تفاهم دارند و همهٔ کاربران ملزم به پیروی از آن هستند. قبل از انجام هرگونه تغییری در این صفحه باید بر روی آن اجماع شده باشد. |
| این صفحه در یک نگاه:
|
عنوان یک نوشتار، سرصفحه‌ای درشت است که در بالای متن نوشتار نمایش داده می‌شود و مبنای نام صفحهٔ نوشتار و نشانی وبِ آن است. عنوان نوشتار به ما می‌گوید که نوشتار دربارهٔ چه چیزی‌ست و آن را از نوشتارهای دیگر متمایز می‌سازد.
عنوان نوشتار ممکن است نام موضوع نوشتار باشد (مانند: کربلا)، یا اینکه توضیحی دربارهٔ موضوع باشد (مانند: فهرست نامه‌های نهج‌البلاغه). چون هیچ دو نوشتاری نمی‌توانند عنوان یکسان داشته باشند، گاه لازم است اطلاعات متمایزکننده‌ای را به عنوان بیافزاییم، که اغلب به‌صورت توضیحی داخل پرانتز و پس از عنوان می‌آید (مانند: انسان ۲۵۰ ساله (کتاب) و انسان ۲۵۰ ساله (نظریه)). معمولاً عنوان نوشتار بر مبنای آنچه که موضوع مربوط در منابع معتبر خوانده می‌شود انتخاب می‌شود. در صورتی که بیش از یک امکان وجود داشته باشد، ویرایشگران یکی از آن عناوین را با توجه به این اصول انتخاب می‌کنند: عنوان ایده‌آل با عنوان نوشتارهای مشابه مشابهت دارد، موضوع را به وضوح می‌شناساند، و کوتاه، معمولی، قابل تمایز و قابل شناختن است.
در این صفحه قواعد نام‌گذاری مقاله‌ها توضیح داده می‌شود (تنها مقاله‌ها، نه فضاهای نام دیگر مانند رده‌ها). قواعد تکمیلی و تفضیلی در رهنمودهای تخصصی آمده‌است که باید به همراه سیاست‌های دیگر در نظر گرفته شود، خصوصاً سه سیاست اصلی ویکی‌شیعه:دیدگاه بی‌طرف، ویکی‌شیعه:تأییدپذیری و ویکی‌شیعه:تحقیق دست‌اول ممنوع.
تصمیم‌گیری در مورد نام نوشتار
عنوان نوشتارها بر پایهٔ آنچه در منابع معتبر فارسی برای اشاره به موضوع مقاله استفاده شده‌است گزیده می‌شوند. اغلب دو یا چند عنوان وجود دارد که می‌توان برای نوشتار برگزید؛ گزینش یکی از این عنوان‌ها بر پایهٔ شهرت خواهد بود. یک عنوان خوب در ویکی‌شیعه پنج ویژگی زیر را داراست:
- آشنا: نام یا توضیحی که احتمال بیشتری می‌رود توسط خوانندگان آشنا با موضوع (با این وجود نه لزوماً متخصصان) قابل بازشناسی باشد.
- امروزی: نامی که احتمال بیشتری می‌رود که خوانندگان به دنبال آن بگردند یا کاربران به صورت عادی برای پیوند دادن به مقاله به کار می‌گیرند. این نام معمولاً همان نامی‌ست که در زبان فارسی برای اشاره به موضوع بکار می‌رود.
- دقیق: نامی که موضوع نوشتار را بدون ابهام مشخص می‌کند و آن را از موضوعات دیگر متمایز می‌کند.
- کوتاه: نامی که طولانی‌تر از آنچه برای مشخص کردن موضوع و تمایز آن از موضوعات دیگر لازم است نباشد.
- هماهنگ: نامی که هماهنگ با نوشتارهای مشابه باشد و شیوه‌ای مشابه را دنبال نماید.
این معیارها را باید به عنوان هدف دید و نه قانون. برای بیشتر نوشتارها می‌توان در نگاه اول نامی ساده و مشخص یافت که تمام شرایط بالا را ارضا نماید. در این صورت آن را مستقیماً به عنوان نام برگزینید. با این وجود، گاه ممکن است این انتخاب روشن و آسان نباشد. ممکن است نیاز باشد به یک یا بیش از یکی از اهداف بالا وزن بیشتری داد.
برای نوشتارهایی که با احتمال معقولی تحت عنوانی دیگر جستجو می‌شوند یا ممکن است به دو یا بیشتر از دو نام شناخته شوند (از قبیل نگارش‌های متفاوت یک نام یا عنوان‌های قدیمی) باید از تغییرمسیر استفاده کرد. مانند تغییرمسیر داود به داوود یا آمنه صدر به بنت الهدی صدر. از سوی دیگر اگر یک نام می‌تواند به چند نوشتار اطلاق شود باید ابهام‌زدایی شود.
از اسمی که از همه راحت‌تر تشخیص داده می‌شود استفاده کنید
در ویکی‌شیعه عنوان یک نوشتار کلمه یا اصطلاحی است که به موضوع نوشتار اشاره می‌کند. از اینرو عنوان نوشتار معمولاً نام شخص یا مکان یا هر چیزی‌ست که موضوع نوشتار است. با این وجود برخی موضوعات چند نام دارند و این ممکن است منشأ سردرگمی در این شود که کدامیک باید برای عنوان نوشتار استفاده شود. در ویکی‌شیعه غالباً ترجیح بر نام‌هایی‌ست که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، آنهم از رهگذر رواج در اغلب منابع مستقل و معتبر فارسی. در این صورت است که معمولاً نام نوشتار بیشترین تطابق را با معیارهای پیش‌گفته پیدا می‌کند. وقتی نامی منفرد و روشن وجود ندارد که آشکارا پربسامدترین نام استفاده شده از سوی منابع باشد، ویرایشگران باید در مورد اینکه کدام نام با معیارها همخوانی بیشتری دارد به اجماع برسند.
ویکی‌شیعه لزوماً از نام «رسمی» موضوع برای نوشتار استفاده نمی‌کند. معمولاً ترجیح بر این است که از نامی استفاده شود که غالباً از سوی منابع معتبر فارسی‌زبان (همچنین منابع استفاده شده در خود نوشتار) بکار می‌رود. نباید از نامهای مبهم یا غیردقیق استفاده کرد، حتی اگر در منابع معتبر به کار رفته باشند. بی‌طرفی را نیز باید در نظر گرفت. عنوان مقالات نباید زننده (مگر ناگزیر) یا از طرف دیگر فاخر (قلمبه‌سلمبه) باشد. وقتی نامهای متعددی برای یک موضوع وجود دارد که همه نسبتاً رایج هستند و رایج‌ترین‌شان مشکلاتی دارد، منطقی است که یکی از موارد دیگر را انتخاب کنیم.
با وجود اینکه نامهای رسمی، علمی، اصلی یا علایم تجاری معمولاً برای نوشتارها استفاده می‌شوند، عنوانی که غالباً از سوی منابع معتبر استفاده می‌شوند ترجیح دارد. دانشنامه‌های دیگر جزو منابعی محسوب می‌شوند که می‌توانند در تصمیم‌گیری اینکه کدام نام‌ها دانشنامه‌ای هستند یا رواج بیشتری دارند کمک باشند.
تغییر نام
گاهی سوژهٔ مقاله دچار تغییر نام می‌شود. در این صورت قاعده کلی «رواج» همچنان معتبر است، ولی به منابعی که پس از اعلام تغییر نام نوشته شده باشند وزن اضافه اختصاص می‌دهیم. اگر منابع نوشته شده پس از تغییر به‌طور معمول از نام جدید استفاده کنند، ویکی‌شیعه باید از آن رویه پیروی کرده و عناوین مرتبط را تغییر دهد تا با نام جدید جور باشند. از طرف دیگر، اگر منابع نوشته شده پس از تغییر نام همچنان از نام قبلی استفاده کنند، ویکی‌شیعه نیز طبق قاعده رواج باید همچنان، چنان کند.
ویکی‌شیعه گوی بلورین نیست. ما نمی‌دانیم در آینده چه الفاظ یا کلماتی استفاده خواهند شد، و تنها از چیزی مطلعیم که مورد استفاده قرار گرفته و می‌گیرد، و بدین ترتیب برای خوانندگانمان آشناست. به هر روی، می‌توان از عقل سلیم استفاده کرد- اگر سوژهٔ مقاله‌ای نامش را عوض می‌کند، منطقی‌ست از زمان عوض شدن استفاده از نام جدید را بر اساس منابع معتبر در نظر گرفت. این مسئله برای نام‌هایی که به عنوان بخشی از عناوین توصیفی مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز صدق می‌کند.
دیدگاه بی‌طرف در نام‌گذاری
گاه بر سر تطابق عنوان یک نوشتار با سیاست دیدگاه بی‌طرف ویکی‌شیعه اختلاف نظر پیش می‌آید. به نتیجه رسیدن این موضوع بستگی به این پیدا می‌کند که عنوان نوشتار نامی برآمده از منابع معتبر باشد یا عنوانی تشریحی که توسط کاربران ویکی‌شیعه ساخته شده‌است.
نام غیربی‌طرف، اما رایج
وقتی موضوع یک نوشتار در منابع معتبر فارسی غالباً با یک عنوان رایج منفرد مورد اشاره قرار گیرد، ویکی‌شیعه معمولاً بر اساس منابع عمل می‌کند و این نام را به‌عنوان عنوانِ نوشتار برمی‌گزیند (و خب البته با رعایت دیگر معیارهای نام‌گذاری). گاه این نام رایج شامل کلمات غیربی‌طرفی می‌شود که به‌طور معمول در ویکی‌شیعه از آن اجتناب می‌شود. (مانند: حرم حضرت معصومه سلام الله علیها) در اینگونه موارد رواج آن نام یا اینکه یک توضیح به شکل مؤثری تبدیل به نامی مناسب شده‌است (و آن نام مناسب تبدیل به عبارتی معمول برای آن موضوع شده‌است)، عموماً بر این نگرانی که ویکی‌شیعه جانب یک طرف را گرفته‌است غلبه می‌کند.
شرایط مهمی که ویکی‌شیعه تحت آن غالباً از انتخاب یک نام رایج به دلیل عدم بی‌طرفی خودداری می‌کند از این قرار است:
- تکیه‌کلام‌های روز نامهای خودمانی که بعید به نظر می‌رسد که سال‌ها بعد همچنان به موضوع مربوط باشند یا بدین صورت به یاد آورده شود.
- اصطلاح‌هایی که جایگزین‌های دانشنامه‌ای‌شان بسیار به ذهن نزدیک‌تر است.
عنوان نوشتارها و تغییرمسیرها باید آن چیزی باشند که خوانندگان به عنوان اولین انتخاب تایپ می‌کنند، البته در توازن با آنچه خوانندگان انتظار دارند به آن برسند.
عنوان‌های توضیحی بی‌قضاوت
در برخی شرایط یک عنوان تشریحی (مانند وقایع ماه رمضان) بهترین گزینه برای عنوان نوشتار است. این عناوین مشخصاً برای نوشتارها ساخته می‌شوند و باید نمایانگر دیدگاه بی‌طرف باشند، نه دیدگاه ویرایشگران. از انتخاب عنوان‌های قضاوت‌آمیز و غیربی‌طرف اجتناب کنید. مثلاً اتهام بار منفی دارد و نباید در یک عنوان تشریحی استفاده شود (استثنا: نوشتارهایی که موضوعش یک اتهام واقعی بر مبنای قانون است که در منابع به همین شکل مورد بحث قرار گرفته، حتی اگر هنوز در دادگاه به اثبات نرسیده‌است. چنین مواردی را می‌شود اتهام نامید).
با این وجود، عنوان‌های غیربی‌طرف اما رایج می‌توانند در یک عنوان تشریحی استفاده شوند. حتی عنوان‌های تشریحی باید بر مبنای منابع باشند، و در نتیجه کلمات یا عباراتی را بکار می‌گیرند که معمولاً در منابع استفاده می‌شوند.
دقت و ابهام‌زدایی
دقت
معمولاً عنوان نوشتار باید به اندازهٔ کافی دقیق باشد تا بتواند موضوع نوشتار را بدون هیچ ابهامی مشخص کند، اما نه بیش از حد لزوم دقیق. مثلاً «حسین خرازی فرمانده لشکر ۱۴ امام حسین(ع)» بیش از حد لزوم دقیق است، چرا که حسین خرازی به اندازه‌ای که به همان موضوع اشاره کند دقیق است. از سوی دیگر خیابانی برای اشاره به شیخ محمد خیابانی دقت کافی ندارد.
ابهام‌زدایی
- این بخش باید در کنار ویکی‌شیعه:ابهام‌زدایی مورد توجه قرار گیرد.
این امکان همیشه وجود ندارد که دقیقاً از عنوانی که می‌خواهیم برای یک نوشتار استفاده کنیم، چرا که آن عنوان ممکن است معانی دیگری داشته باشد و در نتیجه پیشتر برای نوشتار دیگری استفاده شده باشد. بر اساس معیار دقت که این بالا به آن اشاره شد، وقتی عنوان جزئی‌تری برای تمایز یک نوشتار از دیگر نوشتارها مورد نیاز است، تنها در حد نیاز از جزئیات اضافه استفاده کنید. به عنوان یک قاعدهٔ کلی وقتی عنوان مطلوب یک نوشتار بتواند به موضوعات دارای نوشتار دیگری در ویکی‌شیعه نیز اشاره کند:
- اگر موضوعِ نوشتار کاربردِ اصلیِ عنوانِ دارایِ ابهام است، آنگاه این عنوان می‌تواند بی هیچ تغییری به این موضوع تعلق گیرد.
- اگر موضوعِ نوشتار کاربردِ اصلیِ عنوانِ دارایِ ابهام نیست، آنگاه این عنوان نمی‌تواند به این موضوع تعلق گیرد و باید ابهام‌زدایی شود.
هنگام تصمیم‌گیری برای اینکه از کدام روش (های) ابهام‌زدایی استفاده می‌کنیم، معیارهای نام‌گذاری بدین ترتیب اهمیت پیدا می‌کنند:
- ابهام‌زدایی طبیعی: استفاده از نام جایگزینی که به‌طور رایج در فارسی منابع معتبر استفاده می‌شود، گرچه نه به اندازهٔ عنوانِ رایجِ دارایِ ابهام. با این نامهای عجیب‌وغریب یا اختراعی استفاده نکنید.
- مثال: واژهٔ «انگلیسی» معمولاً هم به افراد انگلیسی هم به زبان انگلیسی و هم به هر چیز مربوط به انگلستان (مانند یک شرکت) اطلاق می‌شود. به دلیل این ابهام، از عنوان‌هایِ جایگزین اما همچنان رایجِ زبان انگلیسی و مردم انگلستان استفاده می‌کنیم که به‌طور طبیعی ابهام‌زدایی شده‌اند. گاه این کار مستلزم استفاده از واژه‌های مترادفِ همچنان رایج است. مثلاً چون «دام» علاوه بر وسیلهٔ شکار می‌تواند به دسته‌ای از حیوانات اهلی اشاره داشته باشد، برای وسیلهٔ شکار از عنوان تله استفاده شده‌است.
- ابهام‌زدایی با پرانتز یا به عبارت دیگر افزودن عبارت ابهام‌زدا توی پرانتز به انتهای عنوان دارای ابهام: روش استاندارد ابهام‌زدایی وقتی ابهام‌زدایی طبیعی میسر نباشد.
- مثال: برای اشاره به دسته‌ای از حیوانات اهلی از دام (حیوان) استفاده شده‌است.
- عنوان‌های تشریحی: وقتی عنوان مشخص قابل قبولی برای موضوعی وجود نداشته باشد و مجبور باشیم خود نامی انتخاب کنیم، استفاده از عنوان‌های طولانی‌تر برای ساخت عنوانی تشریحی و منحصر به فرد مجاز است.
- مثال: فهرست آثار درباره صادق هدایت یا جنگ‌های ایلام و آشور
پرانتز تنها نویسه‌ای است که می‌شود از آن برای جداسازی عبارت ابهام‌زدا استفاده کرد.
ایجاز
منظور از ایجاز ایجاد توازن بین کوتاهی عنوان و کافی بودن اطلاعات برای تشخیص موضوع نوشتار برای شخصی آشنا به موضوع است. مثلاً جمهوری خلق چین نام رسمی چین است. هر دو عنوان دقیق و بدون ابهام هستند، با این وجود چین عنوان موجز برای موضوع نوشتار است.
نوشتارهای زندگی‌نامه‌ای از این قاعده مستثنی هستند: معمولاً نه نام و نه نام خانوادگی به منظور ایجاز از عنوان نوشتار حذف نمی‌شود.
نامهای جایگزین
در ویکی‌شیعه هر نوشتار فقط می‌تواند یک عنوان داشته باشد. در صورتی که عنوان نوشتار یک نام باشد، نامهای جایگزین عنوان معمولاً باید در سطر یا پاراگراف اول نوشتار بیایند. در صورتی که حداقل سه نام جایگزین وجود داشته باشد یا نکته‌ای قابل توجه در مورد خود نام‌ها وجود داشته باشد، ساخت بخشی جداگانه برای پرداختن به این نام‌ها توصیه می‌شود که می‌تواند شامل املاهای مختلف، صورت‌های کوتاه‌تر یا بلندتر عنوان، نامهای تاریخی و از این دست باشد. همچنین دلیلی وجود ندارد که نامهای جایگزین در جایی که با زمینهٔ متن مطابقت بیشتری دارند در متن نوشتار استفاده نشوند.
همهٔ عنوان‌های جایگزین، نام‌ها یا شکل‌هایی از نگارش عنوان که برای یک عنوان بکار می‌رود قاعدتاً باید به نوشتار مربوط تغییرمسیر داده شوند. در صورتی که نامی دارای ابهام است، باید اطمینان حاصل کرد که می‌شود از طریق یک صفحهٔ ابهام‌زداییِ حاویِ عنوانِ جایگزین به نوشتار رسید.
ساختار واژه‌ها
نکات زیر برای مواردی استفاده می‌شوند که توسط پنج معیار اصلی پوشش داده نمی‌شوند. رعایت این راهنماها مانع ساخت نوشتارهای تکراری می‌شود.
ارجحیت واژه‌های مفرد
قرارداد: به‌طور کلی نام مقاله‌های خود را به شکل مفرد انتخاب کرده و از شکل جمع آن بپرهیزید، مگر اینکه آن نام همیشه در زبان فارسی به شکل جمع استفاده شود، یا به خانواده‌ای از موضوعات اشاره داشته باشد مانندبلاد کبیره، عتبات عالیات
استفاده از نام به‌جای صفت
قرارداد: تمام صفت‌ها باید به نام مربوطشان تغییرمسیر داده شوند. برای مثال، ایرانی باید به ایران تغییرمسیر داده شود.
استفاده از نام کامل به جای نام اختصاری
قرارداد: از نامیدن مقاله‌ها به نام اختصاری بپرهیزید مگر اینکه نام اختصاری به‌طور تقریباً انحصاری فقط و فقط به شکل اختصاری‌اش شناخته شده باشد و در آن فرم همه جا به این نام خوانده شود.
عدم استفاده از حرف تعریف نامعین (یک، ی)
قرارداد: هیچ‌گاه از حرف تعریف نامعین در نام مقاله‌های خود استفاده نکنید، مگر اینکه نام مقاله بر اسم خاص دلالت کند؛ مثلاً معرف نام یک اثر هنری (فیلم، کتاب) باشد و حرف تعریف در خود نام موجود باشد؛ مانند نامهای برای تو.
عدم ساخت یک مقاله در زیرصفحه‌ای از مقالهٔ دیگر
یک نوشتار را به‌صورت زیرصفحه‌ای از نوشتار دیگر نسازید. حتی اگر هم موضوع نوشتار در واقع شاخه‌ای از یک نوشتار محسوب می‌شود، نام‌گذاری‌اش باید مستقل باشد. مثلاً به دلیل آنکه مقالهٔ ضریح امام رضا مرتبط با مقالهٔ حرم امام رضا به نظر می‌رسد، آن را در عنوانی چون حرم امام رضا/ضریح نسازید.
نویسه‌های ویژه
برای استفاده از برخی نویسه‌ها در عنوان نوشتارها محدودیت فنی وجود دارد. استفاده از نویسه‌های # < > [ ] | { } _ غیرممکن است.
نیز محدودیت‌هایی برای عنوان‌های دارای دونقطه، نقطه و برخی دیگر نویسه‌ها وجود دارد که در نوشتارهای مربوط توسط الگوی {{عنوان صحیح}} مشخص می‌شوند. از نظر فنی تمام نویسه‌های یونی‌کد دیگر می‌توانند در عنوان صفحه استفاده شوند، گرچه استفاده از برخی ممکن است نیازمند توجه ویژه یا نامناسب باشد.
از استفاده از نمادها برای عنوان خودداری کنید. نمادهایی مانند «♥» که گاه در تبلیغات یا لوگوها دیده می‌شوند هرگز نباید در عنوان نوشتار استفاده شوند.
عدم استفاده از نشانهٔ نقل‌قول
برای نوشتارهایی که عنوانشان گفتاورد است از علامت گفتاورد یا نقل‌قول در عنوان استفاده نکنید.
نویسه‌های مجاز
اعداد، تنوین (ـًــٍــٌ) (درصورتی‌که تلفظ شود)
نویسه‌های غیرمجاز
فتحه، کسره، ضمه، «سرِ یِ» (همزه‌گونهٔ روی «ه»)، همزه‌گونهٔ روی خط زمینه
مورّب‌نویسی و صورت‌بندی‌های دیگر
در صورتی از الگوی عنوان مورب استفاده کنید که در متن هم آن عنوان به‌صورت مورّب بیاید. مثلاً عنوان فیلم‌ها، کتاب‌ها و دیگر آثار خلاقانه و عبارات خارجی هم در متن و هم در عنوان باید به‌صورت مورب بیایند. صورتبندی مورب نمی‌تواند بخشی از عنوان ذخیره‌شدهٔ صفحه باشد. برای مورب کردن یک عبارت در متن از نشانهٔ گفتاورد ''متن مورب'' استفاده می‌کنیم. اما افزودن نشانهٔ گفتاورد به عنوان صفحه باعث می‌شود نشانهٔ گفتاورد به نشانیِ URL افزوده شود، نه اینکه عنوان صفحه را مورب کند. برای مورب کردن عنوان یا بخشی از عنوان از الگوی {{عنوان مورب}} استفاده می‌کنیم. علاوه بر آن، برخی الگوها مانند {{Infobox book}} و {{جعبه اطلاعات فیلم}} عنوان صفحه‌ای را که در آن قرار گرفته‌اند به‌طور پیش‌فرض مورب می‌کنند.
عنوان‌های دارای حرف ربط «و»
گاه دو یا چند مفهوم نزدیک یا مکمل بهتر است در یک نوشتار آورده شوند. در صورت امکان از عنوانی استفاده کنید که همه را در بر بگیرد. (مانند: خیر و شر یا جبر و اختیار) در صورتی که نشود واژه‌ای دربرگیرندهٔ مناسبی یافت، می‌شود عنوانی را با استفاده از «و» ساخت.
نکته: عنوان‌های دارای «و» معمولاً نشان این هستند که نوشتار مشکل دیدگاه بی‌طرف یا تحقیق دست اول دارد. از حرف ربط «و» برای جانبداری، تعصب و تبعیض استفاده نکنید. برای مثال، به جای مقالهٔ صهیونیسم و تروریسم از تروریست‌های تندروی صهیونیست استفاده کنید. از «و» برای یکجا آوردن مفاهیمی که معمولاً در کنار هم نمی‌آیند خودداری کنید.
قواعد ویژه
ترکیب‌های زمانی و مکانی
آنجا که زمان جزئی از اسم رویداد است (مثل «حمله آمریکا به گروه‌های مقاومت در عراق و سوریه (۲۰۲۴)») این اسم را پیوسته بیاورید و مکان را جدا («حمله آمریکا به گروه‌های مقاومت در عراق و سوریه (۲۰۲۴)» بهتر است از «حمله ۲۰۰۴ آمریکا به گروه‌های مقاومت در عراق و سوریه»). آنجایی که زمان جزئی از اسم رویداد نیست و مکان سهم بیشتری در شناخت رویداد دارد زمان را بعد از ترکیب مکانی بیاورید. توصیه می‌شود موارد زمانی و مکانی را در پرانتز و در آخر نام بیاورید.