جشن تکلیف یا جشن عبادت، آیینی مذهبی برای بزرگداشت رسیدن نوجوانان به سن بلوغ شرعی است. گفته شده این آیین، اولین بار توسط ابن‌طاووس برگزار شد. خانواده‌های مذهبی در ایران و برخی کشورها، با رسیدن فرزندان خود به سن بلوغ، در منازل یا اماکن مذهبی برای آنان جشن می‌گیرند. در این مراسم، معمولاً به کسی که به سن تکلیف رسیده، هدایایی داده می‌شود. بیشتر علما با برگزاری این جشن موافقت کرده‌اند، ولی شیخ حرّ عاملی آن را بدعت دانسته است. موافقان این جشن را شُکرانه‌ای می‌دانند که چون به‌قصد استحباب نیست، اشکالی در آن وجود ندارد.

جشن تکلیف (آیین)
جشن تکلیف دختران استان قم در حرم حضرت معصومه(س)؛ ۱۳۹۶ش.
جشن تکلیف دختران استان قم در حرم حضرت معصومه(س)؛ ۱۳۹۶ش.
اطلاعات آیین
زمان‌برگزاریدر زمان رسیدن پسران و دختران به سن بلوغ
مکان برگزاریمساجد، مدارس، حرم‌های مقدس، اماکن مذهبی و....
گستره جغرافیاییایران و برخی کشورهای اسلامی
آیین‌های مهم
سینه‌زنیافطاریتشییع جنازهتعزیه خوانی
سایر آیین‌ها

معرفی و جایگاه

جشن تکلیف یا جشن عبادت، جشنی آیینی است که برای رسیدن دختران و پسران به سن تکلیف (بلوغ شرعی) برگزار می‌گردد.[۱] واژه تکلیف در لغت از واژه «کَلَف» به‌معنای مشقت برگرفته شده و مقصود از آن، امر کردن کسی به انجام کاری است که برایش مشقت دارد.[۲] به‌گفته برخی، سید ابن طاووس در جای‌جای رساله «التشریف بتعیین وقت التکلیف» به‌جای تکلیف، از واژه «تشریف» استفاده می‌کند که به نظر می‌رسد با هدف کاستن از بار معنایی «سختی و اجباری» باشد که در واژه تکلیف نهفته است.[۳] به نظر ابن‌طاووس، انسان قبل از رسیدن به تکلیف، در وضعیتی پَست به‌سر می‌برد و خداوند با تکلیف، قابلیت اطاعت و خدمت را به انسان عنایت می‌کند.[۴]
روز تکلیف به نام‌های عید، رسمی الهی،[۵] یوم‌الله و سنت حسنه نامیده شده و بزرگ‌شمردن این روز تعظیم شعائر الهی به‌شمار رفته است.[۶] محمدی ری‌شهری حدیث‌پژوه، معتقد است برپایی مراسم جشن تکلیف خاطره فراموش‌نشدنی شیرین و سازنده‌ در ذهن شخص ایجاد می‌کند که می‌تواند راهنمای او در زندگی عبادی‌اش شود.[۷]

برخی خانواده‌های دین‌دار در ایران برای فرزندانشان که به سن تکلیف می‌رسند، مراسمی با عنوان جشن تکلیف بر پا می‌کنند. در این جشن، هدیه‌هایی از سوی شرکت‌کنندگان به کسی که به سن تکلیف رسیده، اهدا می‌گردد.[۸] همچنین گاهی این مراسم به‌صورت عمومی در مدرسه‌ها، مساجد و حرم‌ها برگزار می‌شود.[۹]

این مراسم در بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله عراق،[۱۰] لبنان،[۱۱] نیجریه،[۱۲] هند،[۱۳] مالزی،[۱۴] تانزانیا[۱۵] و گینه[۱۶] و همچنین مراکز اسلامی کشورهایی مانند کنگو،[۱۷] انگلیس،[۱۸] هلند[۱۹] و آلمان[۲۰] نیز برگزار می‌شود.

 
برگزاری جشن تکلیف جمعی از دختران در مجمع اسلامی کشور گینه

پیشینه

محمدی ری‌شهری بر این باور است که سید ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق) نخستین کسی است که آیین جشن تکلیف را در میان مسلمانان بنیان نهاد و بقیه را به گرامی‌داشت آن تشویق کرد.[۲۱] برخی تأکید کرده‌اند که ابن‌طاووس رساله «التشریف بتعیین وقت التکلیف» را به‌مناسبت جشن تکلیف فرزندش نگاشت.[۲۲] او در این کتاب، روز و لحظه دقیق بلوغ فرزندش را به کمک منجمان مشخص کرده است.[۲۳] همچنین او در کتابی با عنوان کشف المحجة لثمرة المهجة به فرزندش سفارش کرده است که این روز را بزرگ بشمارد، تاریخ آن را ضبط کند و همه‌ساله مانند روزهای سرور و اعیاد، شکر و مدح خدا را به‌جای آورد و به مستمندان صدقه بدهد.[۲۴] برخی معتقدند از میان مسلمانان، تنها برخی از شیعیان امامی به این آئین پای‌بند هستند.[۲۵]

البته برخی معتقدند در بسیاری از جوامع، آغاز سن بلوغ، یعنی دورانی که در آن پسرها و دخترها از لحاظ جسمانی و بعضاً فکری، تحولات عظیمی می‌یابند، جشن گرفته می‌شود.[۲۶] همچنان‌که گفته شده در آیین یهود، مراسمی با نام «بَرْ میتسوا و بَتْ میتسوا» برگزار می‌شود، که طی آن پسران ۱۳ ساله و دختران ۱۲ ساله آغاز بلوغ خود را پاس می‌دارند. در آیین مسیح مراسمی با عنوان «تثبیت» و در زرتشت مناسکی با نام «سدره‌پوشی و کُستی‌‌بستن»[یادداشت ۱] برگزار می‌شود، که می‌توان آنها را جشن ورود کودکان و نوجوانان به جامعه متدینان نامید.[۲۷]

مشروعیت و اعتبار

در مورد مشروعیت برگزاری جشن تکلیف نظرات متفاوتی ارائه شده است. گفته شده اکثر فقها در مورد این جشن سکوت کرده‌اند که شاید بتوان سکوت آنها را موافقت اجمالی و ضمنی با این مراسم قلمداد کرد؛[۲۸] اما برخی به‌صراحت با آن موافقت کرده‌اند،[۲۹] تا جایی که این جشن در سال‌های ۱۳۹۵ش و ۱۴۰۱ش در حضور آیت‌الله خامنه‌ای از مراجع تقلید نیز برگزار شد.[۳۰]

 
برگزاری مراسم جشن تکلیف دختران در حضور آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران (۱۴ بهمن ۱۴۰۱ش)[۳۱]

در مقابل شیخ حر عاملی (درگذشته ۱۱۰۴ق) اولین مخالف از میان شیعیان است که با استناد به ادله روایی و کلامی با این جشن مخالفت کرده و آن را بدعت می‌داند.[۳۲] او در پانوشت رساله ابن‌طاووس، نقدهای خود را در پنج دسته بیان می‌کند، که مهمترین این نقدها، آن است که چون اعیاد مسلمانان در نصوص دینی مشخص شده و چنین جشنی در آثار معصومین(ع) و فرزندان یا اصحاب ایشان دیده نمی‌شود، برگزاری این جشن، بدعت و مبتنی بر قیاس است.[۳۳]

گفته شده کسی در مقام پاسخ تفصیلی به نقدهای شیخ حر عاملی برنیامده؛ اما شبهه بدعت توسط آیت‌الله جوادی آملی از مراجع تقلید و مفسر قرآن _ بدون اشاره به شیخ حر عاملی _ پاسخ داده شده است.[۳۴] جوادی آملی معتقد است از آنجا که این جشن به شکرانه این نعمت که شخص، مورد خطاب الهی قرار گرفته، برگزار می‌گردد و به قصد ورود (استحباب وارد شده از طرف خداوند) نیست، اشکالی ندارد و این نوآوری ابن‌طاووس ذیل اطلاقات «شکر هر نعمت الهی» قرار می‌گیرد.[۳۵]

پانویس

  1. محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژه پسران، ۱۳۸۵ش، ص۱۳.
  2. ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه «کلف».
  3. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی
  4. شهیدی، ترجمه التشریف بتعیین وقت التکلیف، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۲_۳۱۴.
  5. شهیدی، ترجمه التشریف بتعیین وقت التکلیف، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۲_۳۱۴.
  6. محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژه پسران، ۱۳۸۵ش، ص۱۳و۲۹-۳۰.
  7. محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژه پسران، ۱۳۸۵ش، ص۳۴.
  8. محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژه پسران، ۱۳۸۵ش، ص۶۳.
  9. محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژه پسران، ۱۳۸۵ش، ص۱۳.
  10. «برگزاری جشن تکلیف برای دانش‌آموزان دختر مدارس عراق...»، شبکه جهانی الکفیل.
  11. «جشن تکلیف دختران لبنانی برگزار شد»، خبرگزاری حوزه.
  12. «مراسم جشن تکلیف نوجوانان مسلمان در نیجریه برگزار شد»، خبرگزاری ایکنا.
  13. «برگزاری جشن تکلیف در کارگیل هند»، خبرگزاری ایکنا.
  14. «برگزاری جشن تکلیف دختران در مالزی»، خبرگزاری ایکنا.
  15. «مراسم جشن تکلیف دختران شیعه و سنی در تانزانیا برگزار شد»، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع).
  16. «برگزاری جشن تکلیف جمعی از دختران در مجمع اسلامی کشور گینه»، خبرگزاری حوزه.
  17. «برای نخستین بار در کشور آفریقایی کنگو، جشن تکلیف دختران شیعه برگزار شد»، سایت فردا.
  18. «جشن تکلیف دختران در انگلیس، مشرق نیوز.
  19. «دختران شیعه در هلند جشن تکلیف می‌گیرند»، خبرگزاری حوزه.
  20. «مراسم جشن تکلیف دختران در مرکز اسلامی برلین»، مجمع جهانی شیعه‌شناسی.
  21. محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژه پسران، ۱۳۸۵ش، ص۱۳-۱۴.
  22. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی.
  23. شهیدی، ترجمه التشریف بتعیین وقت التکلیف، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۲_۳۱۴.
  24. ابن‌طاووس، کشف المحجة، ۱۳۷۰ق، ص۱۴۲.
  25. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی.
  26. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی.
  27. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی.
  28. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی.
  29. شهیدی، ترجمه التشریف بتعیین وقت التکلیف، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۲_۳۱۴؛ محمدی ری‌شهری، جشن تکلیف ویژه پسران، ۱۳۸۵ش، ص۲۹-۳۰.
  30. «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانش‌آموزان»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای؛ «مراسم جشن تکلیف دختران دانش‌آموز با حضور رهبر انقلاب»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.
  31. «مراسم جشن تکلیف دختران دانش‌آموز»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  32. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی.
  33. رجوع کنید به: حر عاملی، تعلیقه بر التشریف بتعیین وقت التکلیف، نسخه خطی به شماره ۱۷۵۱ در کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی.
  34. میرحسینی، «جشن تشریف، سنت حسنه یا بدعتی حرام!؟»، پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی.
  35. جوادی آملی، عبدالله، زن در آئینه جلال و جمال، ۱۳۷۴ش، ص۳۵۴.

یادداشت

  1. کُسْتی، یا کُشتی، کمربند مقدس زردشتیان و نشانه‌ای برای پیوند معنوی میان پیروان این دین.

منابع