آیه ۹ سوره کهف
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | کهف |
| شماره آیه | ۹ |
| جزء | ۱۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| درباره | خداوند آیاتی عجیبتر از داستان اصحاب کهف نیز دارد |
آیه ۹ سوره کهف اشاره دارد که خداوند آیاتی عجیبتر از داستان اصحاب کهف و رقیم نیز دارد. براساس منابع شیعه، سر امام حسین(ع)، بر روی نیزه، این آیه را میخوانده است.
مفسران براساس آیه ۹ سوره کهف معتقدند داستان اصحاب کهف با اینکه از فهم و درک بشر بالاتر بوده اما در مقابل قدرت و نشانههای خداوند تعجب برانگیزتر نیست. داستان اصحاب کهف که بیش از سه قرن در خواب بودهاند موجب تعجب بسیار مردم شده بود که به زندگی پس از مرگ باور نداشتند. اما خداوند در آیه ۹ کهف یادآوری میکند که ماجرای اصحاب کهف عجیبتر از آیات دیگر الهی نیست.
منابع شیعه روایاتی را نقل کردهاند که سر امام حسین(ع) وقتی بر روی نیزه قرار داشت آیه ۹ سوره کهف را میخواند. منابع متعددی این داستان را از زید بن ارقم، صحابی پیامبر، نقل کردهاند که وقتی سر امام حسین(ع) را در کوچهها و قبائل کوفه میگرداندند، زید سر آن حضرت را دید که آیه ۹ کهف را تلاوت میکند: «آیا گمان کردی که اصحاب کهف و رقیم از نشانههای عجیب ما بودند؟». زید که بسیار متأثر شده بود گفت: سر بریدهات ای پسر رسول خدا، عجیبتر و عجیبتر است.
معرفی
مفسران معتقدند آیات قبل از آیه ۹ سوره کهف، تصویری از زندگی این جهان، چگونگی آزمایش انسانها و مسیر زندگی آنان را بیان میدارد. سپس در آیات بعد به بیان داستان اصحاب کهف پرداخته و از آنها به عنوان «الگو» و «اسوه» یاد میکند.[۱] خداوند در آیه ۹ سوره کهف بیان میدارد که داستان اصحاب کهف، که موجب تعجب آنها شده، از آیات و نشانههای دیگر خداوند عجیبتر نیست.[۲] علامه طباطبایی، مفسر شیعه، این آیه را در تأیید آیات گذشته میداند.[۳]
آیات پیرامون اصحاب کهف در سوره کهف از جمله آیه ۹، پاسخ به یکی از سه سوالی بوده که یهودیان به قریش آموختند تا از پیامبر اکرم سوال کرده و راستگو یا دروغگوبودن وی را بهدست آورند.[۴] تعبیر «أَمْ» در ابتدای آیه ۹ کهف را به معنای همزه استفهام انکاری دانستهاند.[۵] تعبیر «حَسِبْتَ» نیز به ظن و گمانداشتن معنا شده است.[۶] این آیه با اینکه در ظاهر خطاب به پیامبر اکرم است اما مخاطب آن را همه افرادی دانستهاند که از اموری که بر خلاف عادت است تعجب میکنند و حتی شاید منکر آنها هم شوند.[۷]
﴿أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا ٩﴾ [کهف:9]|﴿مگر پنداشتی اصحاب کهف و رقیم [=خفتگان غار لوحهدار] از آیات ما شگفت بوده است ٩﴾
اصحاب کهف و رقیم
اَصْحابِ کَهْف مؤمنانی(مسیحی) بودند که از ستم دَقیانوس(۲۰۱ -۲۵۱م) در غاری پنهان شدند[۸] و کمی بیش از سه قرن [۹]به خواب رفتند.[۱۰] آنها پس از بیدارشدن تصور کردند چند ساعتی بیشتر نخوابیدهاند.[۱۱] آیات ۸ تا ۲۶ سوره کهف به هدایت اصحاب کهف، ایمان و کشمکش آنان با کافران، پناهبردن به غار، معجزه زندهماندن، بیداری مجدد، برخورد با مردم و روشنشدن حقیقت اشاره دارد.[۱۲]
رقیم به معنای مرقوم، نوشته[۱۳] و خط[۱۴] آمده است. بیشتر مفسران، اصحاب رقیم را نام دیگر اصحاب کهف دانستهاند که بهدلیل نوشتن ماجرای آنان بر لوحی به اصحاب رقیم مشهور شدند.[۱۵] براساس روایات دیگری اصحاب رقیم مربوط به سه جوان است که وارد غاری شدند و بر اثر بسته شدن ورودی غار، در آن زندانی شدند. پس از استغاثههای فراوان بر آن شدند تا هر یک کارهای نیک خود را بیان کنند، تا اینکه در غار باز شود. آنان چنین کردند و از غار رهایی یافتند.[۱۶] شیخ صدوق، از محدّثان قرن چهارم قمری، این داستان را با تفصیل ذکر کرده است.[۱۷]
آیات عجیب خداوند
خداوند در آیه ۹ سوره کهف خواستار بیان این مطلب است که داستان اصحاب کهف با اینکه از فهم و درک بشر بالاتر بوده و اهمیت فوق العادهای دارد[۱۸] اما در مقابل قدرت و نشانههای خداوند کوچکترین تعجبی ندارد.[۱۹] خداوندی که اصحاب کهف و جهان خلقت را با آنچه در درون آن است، بنا ساخته چگونه تعجب دارد که جوانانی را برای مدتی طولانی به خواب ببرد و سپس آنها را بیدار کند.[۲۰] از آیه ۹ سوره کهف چنین برداشت شده که مردم پیش از نزول وحی، به صورت اجمالی با داستان اصحاب کهف آشنا بودهاند.[۲۱] اصحاب کهف که بیش از سه قرن در خواب بودهاند[۲۲] موجب تعجب مردم شده بود.[۲۳] مردمی که زندگی پس از مرگ را باور نداشتند، طبیعی بود که داستان اصحاب کهف برای آنان باور ناپذیر و موجب تعجب بوده است.[۲۴]
مفسران در ذیل آیه ۹ سوره کهف به این نکته اشاره کردهاند که خداوند آیات عجیبتری در آسمان و زمین خلق کرده است. همچنین خلقت انسان نیز نمونهای از عظمت و بزرگی آفرینش است و قطعا داستان اصحاب کهف از آنها شگفت انگیزتر نیست.[۲۵] هیچ چیزی نسبت به قدرت خداوند تعجب برانگیز نیست؛[۲۶] زیرا قدرت او بر امور بزرگ و کوچک مساوی است، چه بر طبق عادت باشد و چه بر خلاف عادت.[۲۷] علامه فضلالله،مفسر شیعه معتقد است خداوند در این آیات ابتدایی سوره کهف، انکار مردم بر امور عجیب را مورد نکوهش قرار میدهد؛ زیرا آیات خداوند، هیچ جای شگفتی ندارد و تمام جهان، نشانهای از قدرت خداوند است.[۲۸]
سر امام حسین(ع) و خواندن آیه ۹ کهف
منابع شیعه روایاتی را نقل کردهاند که سر امام حسین(ع) وقتی بر روی نیزه قرار داشت آیه ۹ سوره کهف را میخواند.[۲۹] شیخ مفید[۳۰] عالم قرن چهارم هجری، طبرسی[۳۱] و ابنشهرآشوب[۳۲] عالمان قرن ششم هجری و اربلی عالم قرن هفتم[۳۳] داستانی را از زید بن ارقم، صحابی پیامبر، نقل کردهاند. پس از واقعه عاشورا، ابنزیاد دستور داد سر امام حسین(ع) را در کوچهها و قبائل کوفه بگردانند. از زید بن ارقم نقل شده که وقتی سر آن حضرت، که بر روی نیزه بود، را از برابر من میگذراندند من در بالاخانه بودم و وقتی به مقابل من رسید، شنیدم که این آیه را تلاوت میکند: «آیا پنداشتی اصحاب کهف و رقیم از عجایب آیات ما بودند؟ (آیه ۹ کهف)» به خدا سوگند سخت متأثر شدم و گفتم: سر بریدهات ای پسر رسول خدا، عجیبتر و عجیبتر است.
سید محمدتقی مدرسی، مفسر شیعه در تحلیل اینکه چرا سر امام حسین(ع) آیه ۹ کهف را خوانده چنین میآورد که مردمان دچار شگفتی نشوند که چگونه آن سر شریف قرآن میخواند. همچنین آن سر به این امر اشاره میکند که جهان در ضمن معادلهای حکیمانه جریان دارد که بخشی از این معادله، حمایت خداوند از مظلومان و ستمدیدگان است.[۳۴]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۵۴.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۰۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۴۴.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۴۴؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۴۲۸.
- ↑ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۱۰، ص۲۲۸.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۴۵.
- ↑ طیب، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۸، ص۳۳۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۴۱۱.
- ↑ کاشانی، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ۱۳۳۶ش، ج۵، ص۳۱۹.
- ↑ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۳۲.
- ↑ سوره کهف، آیه۱۸ و ۱۹.
- ↑ معموری، تحلیل ساختار روایت در قرآن، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۰.
- ↑ جوهری، الصحاح، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۹۳۶.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۳۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۳۵۵.
- ↑ طوسی، امالی، ۱۴۰۱ق، ص۴۰۸-۴۰۹.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۱۰، ص۲۲۹.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۷، ص۱۱.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۰۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۴۴.
- ↑ کاشانی، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ۱۳۳۶ش، ج۵، ص۳۱۹.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۴۲۸.
- ↑ فضلالله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق،ج۱۴، ص۲۷۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۵۵.
- ↑ حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ص۳۰۶.
- ↑ طیب، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۸، ص۳۳۰.
- ↑ فضلالله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق،ج۱۴، ص۲۷۸.
- ↑ ابنحمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۳۳۳.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۷.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ص۲۵۲.
- ↑ ابنشهر آشوب، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، ج۴، ص۶۱.
- ↑ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۶۷.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۶۴.
منابع
- ابنحمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، محقق و مصحح: نبیل رضا علوان، قم، انتشارات انصاریان، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- ابنشهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق و مصحح: هاشم رسولی محلاتی، تبریز، نشر بنیهاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح؛ تاج اللغه و صحاح العربیه، تصحیح: احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۱۰ق.
- راغب اصفهانی، حسن بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تصحیح: صفوان عدنان داودی، لبنان - سوریه، دارالعلم - الدارالشامیه، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- حسینی شیرازی، سید محمد، تبیین القرآن، بیروت، دار العلوم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسه آلالبیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، بیروت، بینا، ۱۹۸۱م.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فضلالله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیرالقمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، قم دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کاشانی، ملا فتحالله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، ۱۳۳۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بِحارُ الاَنوارِ الجامعةُ لِدُرَرِ اَخبارِ الاَئمةِ الاَطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- معموری، علی، تحلیل ساختار روایت در قرآن، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۲ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.