اسماعیل بن محمدحسین مازندرانی

از ویکی شیعه
اطلاعات فردی
لقبخواجویی
تاریخ تولد۱۱۰۰ق
تاریخ وفات۱۱۷۳ق
محل دفنتخت فولاد
شهر وفاتاصفهان
اطلاعات علمی
استادانفاضل هندی و ملا محمد تنکابنی
شاگردانملا مهدی نراقی، آقا محمد بیدآبادی
تألیفاتثمرة الفؤاد فی‌ نبذ من مسائل المعاد، ابطال الزمان الموهوم، مفتاح الفلاح و مصباح النجاح فی شرح دعاءالصباحپ


ملا اسماعیل‌ بن محمدحسین مازندرانی (۱۱۰۰-۱۱۷۳ق) طبری‌الاصل مشهور به ملا اسماعیل خواجویی، حکیم، فقیه و متکلم شیعی قرن دوازدهم هجری قمری. ابطال الزمان الموهوم و بشارات الشیعه از آثار و ملا مهدی نراقی از شاگردان اوست.

زندگی‌نامه

خواجویی در سال ۱۱۰۰ق به‌دنیا آمد.[۱] او در آثارش از محل تولد و اجدادش یاد نکرده، با این حال احتمال داده شده که زادگاه او مازندران بوده؛ چنانکه در آثارش خود را مازندرانی خوانده است.[۲] شهرتش به خواجویی را به‌خاطر اقامتش در محلۀ خواجوی اصفهان دانسته‌اند.[۳]

درگذشت

دربارۀ تاریخ وفات خواجویی اختلاف‌نظر وجود دارد. عبدالنبی قزوینی وفات او را در ۱۱۷۷ق دانسته، اما آقابزرگ تهرانی در الذریعه، آن را در ۱۱۷۳ق نوشته است.[۴] مدفن خواجویی در تخت فولاد اصفهان در نزدیکی قبر استادش، فاضل هندی است.

اساتید و شاگردان

از استادان مشهور خواجویی فاضل هندی و ملا محمد تنکابنی را نام برده‌اند. همچنین گفته شده که ممکن است وی از اساتید زیر نیز بهره برده باشد:

  • محمدجعفر خراسانی اصفهانی
  • ملا حمزه گیلانی
  • محمدصادق اردستانی.[۵]

برخی از مشهورترین شاگردان او عبارتند از:

حوادث و رویدادها

حمله افغان‌ها به اصفهان (۱۱۳۶ق) و محاصره آن از رویدادهای مهم سیاسی و تاریخی دوران زندگانی خواجویی است. وی در حاشیه کتاب الاربعین شیخ‌ بهایی، پاره‌ای از آن حوادث را گزارش کرده است.[۷] نیروهای افغان او را حبس کردند و اموالش را به غارت بردند. پس از این حمله، خواجویی به خاتون‌آباد در نزدیکی اصفهان رفت.[۸]

جایگاه علمی و معنوی

خواجویی از مدرّسان علوم عقلی و نقلی بود و تا پایان عمر به تعلیم این علوم پرداخت. او بارها کتاب الشفاء ابن‌ سینا را تدریس کرد و بسیاری از قسمت‌های آن را حفظ بود.[۹]

او از احیاکنندگان حوزۀ فلسفی اصفهان، پس از حملۀ افغان‌ها بود.[۱۰] ملا اسماعیل را با این‌که در عصر پس از ملاصدرا زندگی می‌کرده است، متأثر از او ندانسته‌اند.[۱۱]

او در زهد و تقوا و اعراض از دنیا و تأسی به سیره پیامبر(ص) و امامان شیعه سرآمد عصر خود و نیز مورد احترام همۀ اقشار جامعۀ روزگار خود بود. گفته‌اند او نزد نادر شاه افشار (۱۱۰۰-۱۱۶۰ق) منزلت خاصی داشته و نادر به توصیه‌های او عمل می‌کرده است.[۱۲]

محمدجعفر خواجویی فرزندش و نیز محمداسماعیل خواجویی ثانی نوه او، از عالمان و ادیبان عصر خود بودند.

آثار

خواجویی صاحب آثار متعددی بوده است. برخی از آثار منتشرشدۀ وی عبارت‌اند از:

  • الرسائل الاعتقادیة؛ مجموعه‌ای شامل هجده رساله در موضوعات اعتقادی است که توسط سیدمهدی رجائی در ۱۴۱۱ق در قم منتشر شده است.
  • ثمرة الفؤاد فی‌ نبذ من مسائل المعاد
  • ابطال الزمان الموهوم؛ این اثر در جلد چهارم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران (ص ۱۵۱-۲۹۱) به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی در ۱۳۵۷ در مشهد چاپ شده است.
  • مفتاح الفلاح و مصباح النجاح فی شرح دعاء الصباح؛ این اثر به اهتمام سید مهدی رجائی در ۱۴۱۱ق در مشهد منتشر شده است.
  • رسالة فی‌ الغناء؛ این اثر به کوشش علی مختاری و سید رسول کاظمی‌نسب، در مجموعۀ میراث فقهی، غنا و موسیقی در ۱۳۷۶ش در قم چاپ شده است.
  • الفوائد الرجالیة؛ سید مهدی رجایی، مباحث این کتاب را تحقیق و بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی آن را در سال ۱۴۱۳ق چاپ کرده است.[۱۳]
  • تعلیقات بر الاربعون حديثاً شیخ بهائی؛ این کتاب توسط سید مهدی رجایی تصحیح و در سال ۱۴۲۶ق منتشر شده است.[۱۴]

پانویس

  1. مدرس گیلانی، منتخب معجم‌الحکماء، ص۴۵.
  2. رجایی، مشاهیر تخت فولاد، چاپ شهرداری اصفهان، شماره ۲، ص۶.
  3. قزوینی، تمیم امل‌الامل، ص۶۷؛ خوانساری، روضات‌الجنات، ج ۱، ص۱۱۴.
  4. آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ص۶۳.
  5. خوانساری، روضات‌الجنات،ج ۱، ص۱۱۹؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۳، ص۳۰۹.
  6. خوانساری، روضات‌الجنات، ج۱، ص۱۱۹.
  7. خوانساری، روضات‌الجنات،ج ۱، ص۱۱۴-۱۱۵.
  8. گزی برخواری، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص ۳۸.
  9. زنوزی، ریاض‌الجنة، ج ۲، ص۷۲و۷۳.
  10. خوانساری، روضات‌الجنات، ج ۱، ص۱۱۴.
  11. آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران ج ۴، ص۱۵۳.
  12. مهدوی، تذکرة‌القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، ۱۳۴۸ش، ص۱۳۷.
  13. خواجوئی، الفوائد الرجالیة، ۱۴۱۳ق.
  14. بهائی، الاربعون حديثاً، ۱۴۲۶ق، ص۲.

منابع

  • آشتیانی، سید جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، مشهد، ۱۳۵۷ش.
  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف‌الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
  • بهائی، محمد بن حسین، الاربعون حديثاً، با تعلیقات ملا اسماعیل خواجویی، تحقیق مهدی رجایی، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۴ش.
  • خواجوئی، ملا اسماعیل، الفوائد الرجالیة، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۱۳ق.
  • خوانساری، محمدباقر بن زین‌العابدین، روضات‌الجنات فی احوال‌العلماء و السادات، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم، ۱۳۹۰/۱۳۹۲.
  • زنوزی، محمدحسن، ریاض‌الجنة، چاپ علی رفیعی، قم، ۱۳۷۸ق.
  • قزوینی، عبدالنبی، تمیم امل‌الامل، چاپ سیداحمد حسینی، قم، ۱۴۰۷ق.
  • گزی برخواری، عبدالکریم‌بن مهدی، تذکرة‌القبور، چاپ ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۱ش.
  • مدرس گیلانی، مرتضی، منتخب معجم‌الحکماء، چاپ منوچهر صدوقی‌ها، تهران، ۱۳۸۱ش.
  • مهدوی، مصلح‌الدین، تذکرة‌القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، کتابفروشی ثقفی، اصفهان، ۱۳۴۸ش.

پیوند به بیرون