آیه ۵۲ سوره احزاب
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | احزاب |
| شماره آیه | ۵۲ |
| جزء | ۲۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | قدردانی از همسران پیامبر(ص) یا مقابله با فشار قبایل برای ازدواج با پیامبر(ص) و یا ممنوعیت رسم غلط جاهلی در مورد مبادله زنان |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| آیات مرتبط | آیه ۵۰ سوره احزاب |
آیه ۵۲ سوره احزاب، محدودیتی در زمینه ازدواج برای پیامبر(ص) مطرح میکند. در تفسیر این آیه، دیدگاههای متفاوتی از سوی مفسران ارائه شده است؛ از جمله: منع ازدواج جدید، محدودیت تنها بر گروههای خاص مذکور در آیه ۵۰ همین سوره، حرمت ازدواج با زنان اهل کتاب، و ناظر بودن آیه به زنان مَحْرم برای تمام مسلمانان. گروهی از علما نیز قائل به نسخ این حکم شدهاند.
درباره شأن نزول آیه نیز احتمالاتی مطرح شده است؛ مانند تقدیر از همسران پیامبر(ص)، مقابله با فشار قبایل و منع رسم غلط جاهلی مبادله زنان. همچنین، برخی مفسران از این آیه، جواز نگاه به چهره و اندام زن در خواستگاری را استنباط کردهاند.
توصیف و جایگاه
آیه ۵۲ سوره احزاب از دیدگاه مفسرانِ مسلمان، محدودیتی ویژه برای پیامبر(ص) در زمینه ازدواج ایجاد میکند و او را از ازدواج جدید منع مینماید.[۱] در مورد مقصود این آیه، دیدگاههای مختلفی مطرح شده است[۲] از جمله:
بر اساس یک دیدگاه، آیه، ازدواج با همسر جدید را برای پیامبر(ص) حرام کرده است.[۳]دیدگاه دیگری آیه را در ادامه آیات پیشین میداند و آن را محدود به شش گروه ذکرشده در آیه ۵۰ همین سوره تفسیر میکند.[۴] برخی مفسران نیز محتوای آیه را ناظر به حرمت ازدواج با زنان اهل کتاب دانستهاند.[۵] در تفسیری دیگر، مقصود آیه، حرمت زنانی معرفی شده که در شمارِ محارم برای همه مسلمانان قرار دارند.[۶] این دیدگاه هرچند در برخی روایات مطرح شده،[۷] اما در تفسیر نمونه به دلیل تعارض با ظاهر آیه مورد نقد قرار گرفته است.[۸]
در میان مفسران، نسخ آیه نیز مطرح شده است؛ بر این اساس، آیه در ابتدا محدودیتی ایجاد کرده، اما با نزول آیه ۵۰ همین سوره، این حکم نسخ شده است.[۹] فاضل مقداد از مفسران شیعه، نسخ آیه را نظر مشهور شیعیان میداند،[۱۰] حال آنکه برخی دیگر از مفسران شیعه[۱۱] و اهلسنت[۱۲] با استناد به فقدان دلیل قطعی، احتمال نسخ را رد کردهاند.
﴿لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ وَلَا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ رَقِيبًا ٥٢﴾ [احزاب:52] ﴿از این پس دیگر [گرفتن] زنان و نیز اینکه به جای آنان زنان دیگری بر تو حلال نیست هر چند زیبایی آنها برای تو مورد پسند افتد به استثنای کنیزان و خدا همواره بر هر چیزی مراقب است ٥٢﴾
گفته شده جمله «وَ لَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ؛ هر چند زیبایی آن زنان تو را شگفتزده کند» دلیل بر این است که نگاه مرد در خواستگاری به اندام و چهره زنی که مىخواهد با او ازدواج كند، حلال است.[۱۳]
شأن نزول
در مورد شأن نزول آیه ۵۲ سوره احزاب که در مدینه نازل شده،[۱۴] چند دیدگاه مطرح شده است:
- بر اساس نقلی از ابنعباس، هنگامی که پیامبر(ص) بر اساس آیه ۲۸ سوره احزاب، همسران خود را میان اطاعت از خدا و رسول یا پیروی از تمایلات شخصی مخیر کرد و آنان راه اطاعت را برگزیدند، این آیه برای قدرشناسی از آنان نازل شد.[۱۵]
- برخی قبایل بر پیامبر(ص) برای انتخاب همسر از میان خود فشار میآورند تا افتخار خویشاوندی با رسول خدا را کسب کنند. تمامی ازدواجهای پیامبر(ص) بر اساس مصالح صورت گرفته بود، این آیه تداوم چنین رویهای را متوقف کرد.[۱۶]
- در روایتی نیز آمده که در عصر جاهلیت، مبادله زنان امری رایج بود و این آیه برای منع این رسم نازل شد. روزی عُیَینة بن حَصین، درخواست مبادله عایشه با همسر خود را نمود، پیامبر(ص) با استناد به این آیه، این عمل را حرام اعلام کرد.[۱۷]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۲، ص۲۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۷۵.
- ↑ قرطبی، تفسیر القرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۱۴، ص۲۱۹.
- ↑ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۹۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۰.
- ↑ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۹۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۷۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۳۶.
- ↑ نگاه کنید: قرطبی، تفسیر القرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۱۴، ص۲۱۹؛ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث، ج۸، ص۳۵۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۷۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۷۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۳۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۸۷-۳۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۳.
- ↑ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۹۶؛ قرطبی، تفسیر القرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۱۴، ص۲۱۹.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۳.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۲، ص۲۲.
- ↑ قرطبی، تفسیر القرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۱۴، ص۲۲۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۲۷۳.
- ↑ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۹۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۱-۳۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۱-۳۹۲.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۹۹ق، ص۲۷۵؛ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۹۸.
منابع
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- سیوطی، جلالالدین، الدر المنثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، بیروت، دار المعرفه للطباعة و النشر، ۱۳۹۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، ۱۴۲۵ق.
- قرطبی، شمسالدین محمد بن احمد، تفسیر القرطبی، قاهره، دار الکتب المصریه، ۱۳۸۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.