آیه ۸۰ سوره اسراء از دعاهای قرآنی است که به پیامبر(ص) دستور داده تا در همه کارها، صدق و راستی و در برابر مشرکان حجتی یاری‌بخش را از خدا بخواهد. به نظر علامه طباطبایی مصداق واقعی این آیه کسی است که زبان، رفتار و اعتقاد او صادقانه بوده و تنها در پی یک چیز باشد، نه آنکه با زبان خود خدا را بخواند، ولی توجه قلبی او به چیز دیگر باشد؛ از‌این‌رو به باور او این آیه بر مقام صدیقین دلالت دارد. بعضی از مفسران ذیل این آیه را (سُلْطَانًا نَصِيراً: حجت یاری‌بخش) بر قرآن و امام علی(ع) تطبیق کرده‌اند که این دو، نیرویی یاری‌دهنده پیامبر علیه مشرکان بوده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | اسراء |
| شماره آیه | ۸۰ |
| جزء | ۱۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | ورود به مکه (در فتح مکه) یا ورود به مدینه (در هجرت به مدینه) |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | درخواست صدق در همه کارها و سلطان در برابر مشرکان |
مطابق برخی گزارش‌ها این آیه هنگام واردشدن پیامبر به مکه (در فتح مکه) یا هنگام واردشدن پیامبر به مدینه (در هجرت به مدینه) نازل شده است. در زیارت‌نامه برخی معصومان و امامزادگان، این آیه برای اذن دخول خوانده می‌شود؛ به همین دلیل این آیه بر ورودی برخی حرم‌ها نوشته شده است. همچنین در برخی حرزهای نقل شده از معصومان به خواندن این آیه سفارش شده است.
متن و ترجمه آیه
﴿وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَانًا نَصِيرًا ٨٠﴾ [اسراء:80]
﴿و بگو پروردگارا مرا [در هر کاری] به طرز درست داخل کن و به طرز درست‌خارج ساز و از جانب خود برای من تسلطی یاری‌بخش قرار ده ٨٠﴾
سوره اسراء: آیه ۸۰
سه عامل پیروزی
این آیه یکی از دعاهای قرآنی است که به پیامبر(ص) دستور داده شده تا دعا کند صدق و راستی در همه مواقع به او داده شود و از خدا بخواهد در برابر مشرکان به او حجتی یاری‌بخش عطا کند.[۱] گفته شده این آیه به سه عامل پیروزی، یعنی ورود صادقانه به کارها، خروج صادقانه از کارها و یاری الهی اشاره دارد.[۲] اگرچه این آیه خطاب به پیامبر است، اما وظیفه همه مسلمان‌ها را بیان می‌کند.[۳]
مقام صادقین
محمدحسین طباطبایی، مؤلف المیزان معتقد است در این آیه به پیامبر دستور داده شده تا در همه کار‌های مربوط به دین به خدا پناه ببرد تا هر کاری را با نیت صادقانه انجام داده، یا پایان دهد.[۴] بنابراین طبق این بیان معنای این آیه به داخل شدن و خارج شدنِ خاصی اختصاص ندارد و معنای آن عام است و همه کارها را شامل می‌شود.[۵] ولی برخی مفسران اهل‌تسنن داخل شدن (أَدْخِلْنِي) و خارج شدن (أَخْرِجْنِی) در آیه را به معنای «داخل شدن پیامبر به مدینه و خارج شدن او برای فتح مکه» و یا «داخل شدن در قبر و خارج شدن از قبر برای محشور شدن در قیامت» تفسیر کرده‌اند.[۶] به گفته طباطبایی مصداق واقعی این آیه کسی است که زبان، رفتار و اعتقاد او یک چیز را بخواهد، نه آنکه با زبان خود خدا را بخواند، ولی توجه قلبی او به دیگران باشد؛ از‌این‌رو وی معتقد است این آیه بر مقام صدیقین دلالت دارد.[۷]
قرآن و امام علی(ع) یاری‌کنندگان پیامبر
محمد صادقی تهرانی مؤلف تفسیر الفرقان فی تفسیر القرآن برترین سلطان پیامبر را (سُلْطاناً نَصِیراً) قرآن کریم و امام علی(ع) را سلطان دیگر پیامبر می‌داند.[۸] او معتقد است در آخر الزمان نیز حضرت مهدی(عج) سلطان نصیر پیامبر خواهد بود.[۹] ابن‌عباس نیز بخش پایانی این آیه (وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً: و برايم از نزد خود نيرويى يارى دهنده قرار ده.) را بر امام علی(ع) تطبیق کرده که خداوند به وسیله او پیامبر را علیه دشمنان یاری کرد.[۱۰]
تفسیر عرفانی از آیه
محی الدین عربی(۵۶۰-۶۳۸ق.) «مدخل صدق» را جایگاهی نیکو و مورد رضایت که رسیدن به مقام وحدت است تفسیر کرده که در آن مقام نه چشم، التفات به غیر حق دارد و نه جانِ آدمی با دیدن غیر خدا به طغیان و سرکشی دچار گردد. وی همچنین «مخرج صدق» را مصون ماندن از تمایلات نفسانی و گمراهی پس از هدایت و انحراف از جاده استقامت و عدالت برشمرده است. ابن عربی «سلطاناً نصیراً» (حجت و دلیل نصرت بخش) را با تفسیر عرفانی به بقای پس از فنا تفسیر کرده که مضمون این سخن پیامبر(ص) است (لا تكلني إلى نفسي طرفة عين) و در پرتو واگذار نشدن آدمی از سوی حق به خویشتن و پایداری در این مقام با عنایات و امداد الهی دین خدا تقویت و بر تمام ادیان غالب می‌گردد. [۱۱]
سبب نزول
به گفته علی بن ابراهیم قمی، مؤلف تفسیر قمی، این آیه در فتح مکه بر پیامبر نازل شد و خدا به پیامبر دستور داد هنگام وارد شدن بر شهر مکه این آیه را بخواند.[۱۲] در کتب اهل‌تسنن گزارش‌های دیگری به عنوان سبب نزول آیه ذکر شده است؛ از جمله اینکه گفته شده این آیه هنگامی بر پیامبر نازل شد، که خدا به پیامبر دستور داد از مکه به مدینه هجرت کند.[۱۳] عبدالکریم بهجت‌پور مؤلف تفسیر همگام با وحی با رد این گزارش‌ها احتمال داده، پیامبر هنگام ورود به مکه و مدینه این آیه را تلاوت کرده باشد.[۱۴]
ارتباط با آیات پسین و پیشین
در آیات ۷۳ تا ۷۷ سوره اسراء به برخی توطئه‌های مشرکان علیه پیامبر اشاره شد؛ از‌این‌رو در آیات ۷۸ تا ۸۱ این سوره به عاملی مؤثر در مبارزه با شرک، یعنی نماز و توجه به یاد خدا اشاره می‌شود.[۱۵] همچنین محمد صادقی تهرانی سلطان ذکر شده (سُلْطاناً نَصِیراً) در این آیه را مصداق مقام محمود ذکر شده در آیه قبل دانسته است.[۱۶] به باور صادقی تهرانی، مقام محمود پیامبر در دنیا همان داشتن «سلطان نصیر» و در آخرت داشتن مقام شفاعت است.[۱۷]
در احادیث و فرهنگ شیعه
این آیه ضمن برخی از حرزهای نقل شده از معصومان وجود دارد.[۱۸] در حدیثی از امام صادق(ع) توصیه شده است که شخص هنگام وارد شدن به جاهایی که می‌ترسد این آیه را بخواند.[۱۹]
در برخی زیارت‌نامه‌های معصومین، هنگام ورود به حرم، خواندن این آیه به عنوان بخشی از اذن دخول وارد شده است؛[۲۰] در حرم برخی معصومان و امامزادگان این آیه بر کتیبه‌هایی نوشته شده است.
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، ۱۳۹۰ش، ص۹۲.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۲، ص۱۴۱.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۲، ص۱۴۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۷۶.
- ↑ قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۸ش، ج۶، ص۱۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۷۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۷۶.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۵ش، ج۱۷، ص۳۰۵.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۵ش، ج۱۷، ص۳۰۵.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ ابن العربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۰۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۲۶.
- ↑ واحدی، الوجیز، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ بهجت‌پور، همگام با وحی، ۱۳۹۴ش، ج۴، ص۵۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۲۲۱.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۵ش، ج۱۷، ص۳۰۳.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۵ش، ج۱۷، ص۳۰۳.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۳۰؛ کفعمی، مصباح الکفعمی، ۱۴۰۵ق، ص۲۴۰.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۶۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، زیارت‌نامه پیامبر(ص)، ص۵۶؛ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۳۴.
منابع
- ابن عربی، محی الدین، تحقيق: و تصحیح: عبد الوارث محمد علي، المطبعة: لبنان/ بيروت - دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى سنة الطبع: ۱۴۲۲ - ۲۰۰۱م.
- ابن‌مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- بهجت‌پور، عبدالکریم، همگام با وحی، قم، مؤسسه التمهید، ۱۳۹۴ش.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التنزیل، تهران، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دار الذخائر، ۱۴۱۱ق.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- قرشی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۸ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، ۱۳۶۳ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علیف مصباح الکفعمی، قم، دار الرضی، ۱۴۰۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، مفاتیح نوین، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۰ش.
- واحدی، علی بن احمد، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۵ق.