وهن دین
وَهن دین یا وَهن مذهب (به معنای لطمهزدن به دین یا مذهب) اصطلاحی فقهی است که به هر گفتار یا رفتاری اشاره دارد که موجب تضعیف جایگاه دین یا مذهب، بیاعتبار شدن تعالیم دینی، یا سستی باور دینی در میان مردم شود.[۱] این اصطلاح در کتابهای فقهی، تعریف نشده است، اما برخی فقهپژوهان برای اثبات حرمت اعمالی که موجب وهن دین میشوند به آیات قرآن،[۲] روایات،[۳] و ادله عقلی[۴] استناد کردهاند.
در فتاوای مراجع تقلید، گاه مقصود از وهن، عملی است که به تضعیف مذهب تشیع در نگاه دیگر فرق اسلامی میانجامد،[۵]و گاه عملی است که دین اسلام را در نظر غیرمسلمانان بیاعتبار یا سست جلوه میدهد؛[۶] از اینرو، مفهوم وهن دین با قاعده تنفیر نزدیک دانسته شده و در برخی موارد، این دو عنوان بهجای یکدیگر بهکار رفتهاند.[۷]
در آثار فقیهان شیعه، نمونههایی وجود دارد که در آنها احکام فقهی با استناد به عنوان وهن دین یا وهن مذهب مورد بررسی قرار گرفته است. برای نمونه ابنادریس حلّی (درگذشت: ۵۹۸ق) در بحث مسح در وضو، دیدگاهی را که در صورت تنگی وقت مستلزم ترک نماز، وضوی بدون مسح، یا تیمم با وجود آب باشد، به دلیل آنکه موجب وهن دین میشود، نادرست دانسته است.[۸] جعفر کاشفالغطاء (درگذشت: ۱۲۲۸ق) معتقد است در صورتی که اهل ذمه مرتکب اعمالی شوند که موجب وهن اسلام گردد مانند جاسوسی برای دشمن، خودداری از یاری مسلمانان در شرایط ضروری، یا ایجاد فتنه و اختلاف، از حمایت حکومت اسلامی خارج میشوند.[۹]
همچنین امام خمینی (درگذشت: ۱۳۶۸ش)، فروش سلاح به دشمنان اسلام را از مصادیق وهن دین دانسته است.[۱۰] حسینعلی منتظری (درگذشت: ۱۳۸۸ش)، ترور و اقدامات انفجاری به نام اسلام در سرزمینهای غیرمسلمان، حتی در فرض مقابلهبهمثل را موجب وهن اسلام و حرام میداند.[۱۱] همچنین فقهای امامیه تصریح کردهاند هرگونه رفتار یا شیوهای در عزاداری امامان(ع) که مستلزم وهن مذهب باشد، جایز نیست.[۱۲]بر اساس نظر فقیهان، در مواردی که ترک تقیه موجب وهن دین شود، تقیه واجب است[۱۳] و اگر خودِ تقیه سبب وهن دین گردد، جایز نخواهد بود.[۱۴]
پانویس
- ↑ برای کارکردهای این اصطلاح نگاه کنید به: امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۴۰۹؛ خامنهای، أجوبة الاستفتائات، الدار الاسلامیة، ج۲، ص۶۰؛ مکارم شیرازی، الفتاوی الجدیدة، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۵۵؛
- ↑ آیه ۱۰۸ سوره انعام؛ آیه ۱۵۹ سوره آل عمران؛ آیه ۳۰ سوره احزاب.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹، ج۱۷، ص۸۵-۸۴؛ شیخ صدوق، مَن لا یَحضَرُهُ الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۶۵.
- ↑ یرای نمونه نگاه کنید به: حسینیاری، «امکان سنجی صحت استناد به وهن دین در تعطیل و تغییر احکام»، ص۲۳-۱۷؛ محمدیان، «وهن دین و مذهب؛ مطالعهای در باب مستندات، مصادیق و دامنه کاربرد»، ص۲۴۶-۲۴۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ مفید، المقنعة، قم، ۱۴۱۳ق، ص۷۸۱؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۴۲؛ ابنادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۴۵۷.
- ↑ نوبهار، «بررسی قاعده فقهی حرمت تنفیر از دین»، ص۱۴۰.
- ↑ ابنادریس حلی، أجوبة مسائل و رسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۶۲.
- ↑ کاشفالغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۳۵۵.
- ↑ امام خمینی، المکاسب المحرمة، مؤسسه اسماعیلیان، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ منتظری، مجازاتهای اسلامی و حقوق بشر، ۱۴۲۹ق، ص۹۲.
- ↑ خامنهای، أجوبة الاستفتائات، الدار الاسلامیة، ج۲، ص۶۰؛ مکارم شیرازی، الفتاوی الجدیدة، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۵۵؛ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ۱۴۲۵ق، ص۵۷۹؛ تبریزی، صراط النجاة، ۱۴۳۶ق، ج۷، ص۲۷۰.
- ↑ سیفی مازندرانی، مبانی الفقه الفعال، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۰۲.
- ↑ شریعتمدار جزایری، «تقیه»، ص۴۳.
منابع
- ابنادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ۱۴۱۰ق.
- ابنادریس حلی، محمد بن منصور، أجوبة مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۴۲۹ق.
- امام خمینی، سید روحالله، المکاسب المحرمة، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بیتا.
- امام خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیلة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۹۲ش.
- تبریزی، جواد، صراة النجاة فی أجوبة الإستفتاءات، قم، دار الصدیقة الشهیدة(س)، ۱۴۳۶ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آلالبیت علیهمالسلام لإحیاء التراث، ۱۴۰۹ق.
- حسینیاری، حسن، و دیگران، «امکان سنجی صحّت استناد به وهن دین در تعطیل و تغییر احکام»، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳۶، سال شانزدهم، پاییز ۱۴۰۳ش.
- خامنهای، سید علی، أجوبة الاستفتائات، بیروت، الدار الاسلامیة، بیتا.
- سیفی مازندرانی، علیاکبر، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- شریعت مدار جزایری، سید نورالدین، «تقیه»، مجله شیعهشناسی، شماره ۸، زمستان ۱۳۸۳ش،
- شیخ صدوق، محمد بن علی، مَن لا یَحضَرُهُ الفقیه، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزهٔ علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمدبن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، نشر امین، ۱۴۲۵ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
- کاشفالغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- محمدیان، علی و دیگران، «وهن دین و مذهب؛ مطالعهای در باب مستندات، مصادیق و دامنه کاربرد»، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، شماره ۷۵، سال بیستم، بهار ۱۴۰۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، الفتاوی الجدیدة، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- منتظری، حسینعلی، مجازاتهای اسلامی و حقوق بشر، قم، ارغوان دانش، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- نوبهار، رحیم، «بررسی قاعده فقهی حرمت تنفیر از دین»، تحقیقات حقوقی، (یادنامه دکتر شهیدی)، ۱۳۸۴ش.