خصائص النبی (کتاب‌ها)
خَصائِصُ النّبی، به آثاری اشاره دارد که در آنها ویژگی‌ها و اختصاصات پیامبر اسلام(ص) گرد آمده است. خصائص النبی به احکام و ویژگی‌های اختصاصی پیامبر اسلام گفته می‌شود که سبب تمایز او از مسلمانان و دیگر پیامبران می‌شود. بیشتر آثاری که درباره اختصاصات پیامبر نوشته شده، مربوط به اهل سنت است. الخصائص الکبری تألیف جلال‌الدین سیوطی (درگذشت ۹۱۱ق) عالم اهل‌سنت و خصائص النبی اثر احمد بن محمد بن دؤل قمی عالم شیعی قرن چهارم قمری از جمله این آثار است.
تعریف خصائص النبی
خصائص النبی در فقه به احکامی گفته می‌شود که فقط درباره پیامبر تشریع شده[۱] و سبب تمایز او از امتش می‌شود.[۲] البته این واژه در کاربرد عام به همه ویژگی‌ها و اختصاصاتی اشاره دارد که حضرت محمد(ص) را از مسلمانان و پیامبران دیگر متمایز می‌کند و ویژگی‌های امت و آیین او نیز دربرمی‌گیرد.[۳] خصائص، جمع خصیصه، به‌معنای ویژگی‌ها و اوصافی است که فردی را از دیگران متمایز می‌کند.[۴]
آثار اختصاصی
درباره خصائص پیامبر آثار مستقلی نوشته شده است. برخی از آثار اهل سنت در این زمینه عبارت‌اند از:
- کفایة الطالب اللَبیب فی خصائص الحبیب معروف به الخصائص الکبری اثر جلال‌الدین سیوطی (درگذشت ۹۱۱ق). این کتاب حدود ۵۷۰ باب درباره خصایص پیامبر را دربرمی‌گیرد.[۵] بر این کتاب شرح‌ها و تلخیص‌هایی نوشته شده است. کتاب «اُنموذَج اللبیب فی خصائص الحبیب» از تلخیص‌های آن است که سیوطی خود بر آن نوشته است.[۶] همچنین محمد بن عبدالرئوف بن تاج‌الدین مناوی کتاب «منح الرئوف شرح انموذج اللبیب فی خصائص الحبیب» را در شرح آن نگاشته است.[۷]
- اللفظ المُکَرَّم فی خصائص النبی، اثر احمد بن عبدالسلام شافعی (درگذشت ۹۳۱)[۸]
- الدُّرُّ الثَّمین من خصائص النَّبی الأمین، اثر عبدالرحمان بن جوزی (درگذشت ۵۹۷ق)[۹]
- غایة السُّؤل فی خصائص الرسول، نوشته عمر بن علی بن ملقِّن شافعی (درگذشت ۸۰۴ق)[۱۰]
- الأنوار بِخَصائص النَّبی المُختار، تألیف ابن‌حجر عَسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق) [۱۱]
- اللفظ المکرم بخصائص النبی، اثر محمد بن محمد بن خَیضِری (درگذشت ۸۹۴ق) [۱۲]
- المواهِبُ اللَدُنّیَّة بالمِنَح المحمدیة، اثر احمد بن محمد قسطلانی (درگذشت ۹۲۳ق)[۱۳]
برخی از اهل سنت، مباحث مربوط به خصائص النبی را در قالب شعر نیز بیان کرده‌اند که یوسف بن موسی رندی (درگذشت حدود ۷۶۷ق)، احمد بن قاسم بونی (درگذشت ۱۱۳۹ق)، محمد بن موسی عُسَیلی (درگذشت ۱۰۳۱ق) و یحیی بن موسی عَسّاسی (درگذشت ۸۴۲ق)[۱۴] از جمله آنها هستند.
آثار شیعی
نزد شیعیان بحث خصائص النبی بیشتر در کتاب‌های فقهی مطرح شده است؛[۱۵] اما آنها آثار اختصاصی‌ای هم در این زمینه دارند که از آن میان خصائص‌النبی نوشته احمد بن محمد بن دؤل قمی (درگذشت ۳۵۰ق) است.[۱۶]
آثار غیر اختصاصی
در منابع مربوط به سیره، تاریخ و کلام در قالب عناوینی چون شمائل، فضائل، مناقب، معجزات و دلایل نبوت پیامبر اسلام(ص) از برخی ویژگی‌های پیامبر سخن به میان آمده است.[۱۷] برخی از این منابع عبارت‌اند از:
- دلائل‌النبوّه، نوشته ابونعیم اصفهانی (درگذشت ۴۳۰ق)
- دلائل‌النبوّه، تألیف احمد بن حسین بیهقی (درگذشت ۴۵۸ق)
- الشّفا بتعریف حقوق المصطفی، اثر قاضی عیاض (درگذشت ۵۴۴ق)
- مناقب آل ابی طالب، اثر ابن شهر آشوب (درگذشت ۵۸۰ق)
- الوفا بتعریف فضائل المصطفی، تألیف سبط ابن جوزی (درگذشت ۵۹۷ق)
- تهذیب الأسماء و اللّغات، اثر محیی الدین نووی (درگذشت ۶۷۶ق)
- الفصول فی سیرة الرّسول، نوشته ابن‌کثیر دمشقی[۱۸]
پانویس
- ↑ الصادق، خصائص المصطفی، ۲۰۰۰م، ص۲۴.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶.
- ↑ الصادق، خصائص المصطفی، ۲۰۰۰م، ص۲۴.
- ↑ المعجم الوسیط، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۲۳۸، ذیل خص.
- ↑ حسینی سمنانی، «خصائص‌النبی»، ج۱۵، ص۵۴۴.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ۱۹۴۱م، ج۱، ص۷۰۵.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ۱۹۴۱م، ج۱، ص۷۰۵.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ۱۹۴۱م، ج۲، ص۱۵۶۰.
- ↑ بغدادی، هدیةالعارفین، ۱۹۵۱م، ج۱، ص۵۲۱.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ۱۹۴۱م، ج۲، ص۱۱۹۲.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ۱۹۴۱م، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ۱۹۴۱م، ج۲، ص۱۵۵۹.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ۱۹۴۱م، ج۲، ص۱۸۹۶.
- ↑ حسینی سمنانی، «خصائص النبی»، ج۱۵، ص۵۴۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق کرکی، جامع‌المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۳.
- ↑ نجاشی، رجال‌النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۹۰.
- ↑ حسینی سمنانی، «خصائص‌النبی»، ج۱۵، ص۵۴۴.
- ↑ حسینی سمنانی، «خصائص النبی»، ج۱۵، ص۵۴۴.
منابع
- بغدادی، اسماعیل بن محمدامین، هدیة العارفین اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، استانبول، ۱۹۵۱م.
- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بغداد، مکتبةالمثنی، ۱۹۴۱م.
- حسینی سمنانی، بتول، «خصائص النبی» در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۵، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، الخصائص الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
- الصادق بن محمد، خصائص‌المصطفی صلی‌اللّه‌علیه وسلم بین الغلو و الجفاء، ریاض، ۲۰۰۰م.
- مجمع اللغة العربیه بالقاهره، المعجم الوسیط، استانبول، دارالدعوه، ۱۹۸۹م.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون