ابوجعفر محمد بن جریر بن رستم آملی ، متکلم امامی قرن سوم هجری قمری و نویسنده کتاب المسترشد فی الامامة.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن جریر بن رستم طبری |
| لقب | ابوجعفر |
| تاریخ تولد | قرن سوم قمری |
| محل زندگی | طبرستان |
| تاریخ وفات | نیمه قرن سوم یا اوایل قرن چهارم قمری |
| اطلاعات علمی | |
| شاگردان | حسن بن حمزه طبری |
| تألیفات | المسترشد فی الامامة • الفاضح الایضاح • الرواة عن اهل البیت |
| سایر | متکلم |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | اطلاعاتی در دست نیست. |
در منابع دو شخص دیگر با نام محمد بن جریر طبری وجود دارند که یکی صاحب تفسیر طبری و دیگری صاحب دلائل الامامه است. به دلیل همین تشابه اسمی، اشتباهات و خلط‌هایی درباره مذهب و آثار او در برخی منابع بعدی پیش آمده است.
زندگی نامه
در مورد جزئیات زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. با در نظر گرفتن اینکه تنها راوی شناخته شده او حسن بن حمزه طبری در ۳۵۸ق وفات یافته است[۱]، حیات او را باید در نیمه دوم قرن سوم و شاید اوایل قرن چهارم قمری دانست.
قراین مختلف حاکی است که او در طبرستان اقامت داشته و در این صورت در زمان حکومت زیدی علویان طبرستان (۲۵۰-۳۱۶ق) می‌زیسته است.
همچنین منتجب الدین رازی در تاریخ ری از یک سفر او به ری اطلاع داده است.[۲] شیخ طوسی برای پیش نیامدن اشتباه بین طبری سنی و شیعی می گوید: کنیه او ابوجعفر و مردی فاضل و متدین می باشد و غیر از طبری صاحب تاریخ سنی مذهب است.[۳]
مذهب
از محتوای کتاب ابن رستم، المسترشد، امامی‌بودن این متکلم برمی‌آید اما ابن حجر عسقلانی بدون ذکر مستند، او را متکلم معتزلی دانسته است.[۴] تشابه اسمی او با کسانی مثل محمد بن جریر طبری، مفسر و مورخ مشهور باعث شده است تا از این دست اشتباهات درباره او رخ دهد و برخی در تعیین مذهب او به اشتباه افتند. برای مثال، ابن ابی الحدید، یک دو بیتی را، که بنابر منابع[۵] سروده ابوبکر خوارزمی و درباره طبری مذکور است و مشتمل بر مذهب و پاره‌ای اطلاعات دیگر ِ او است، درباره ابن رستم پنداشته است.[۶]
اساتید و مشایخ
شیخ آقا بزرگ تهرانی که معتقد است طبری به سال ۳۱۰ق وفات یافته و محضر امام حسن عسکری را درک کرده است،[۷] مشایخ او را چنین بر می شمارد:[۸]
- حسین بن روح نوبختی، نائب خاص امام زمان(عج)
- حسن بن محمد
- محمد بن عبدالرحمان مخزومی
- حسن بن یحیی الدهان
- احمد بن مهدی
- حسن بن حسین عرفی
- احمد بن رشید
شاگردان
آثار
- المسترشد فی الامامه؛ تنها اثر موجود ابن رستم المسترشد فی الامامة نام دارد که در نجف بدون تاریخ به چاپ رسیده است.
نجاشی این کتاب را با همین عنوان به ابن رستم نسبت داده و آن را با دو واسطه از مؤلف روایت کرده است.[۱۱] در فهرست طوسی نیز از کتابی با این نام از وی یاد شده است[۱۲]، ولی ابن ندیم در الفهرست بدون اینکه از ابن رستم نامی ببرد المسترشد را به طبری مورخ نسبت داده است.[۱۳]
در قرن‌های بعد این کتاب مورد استفاده ابن شهر آشوب در مناقب[۱۴] و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه[۱۵] قرار گرفته است. ابن رستم به جز المسترشد آثار دیگری نیز داشته که نجاشی و شیخ طوسی از آنها نامی نبرده‌اند:[۱۶]
- الفاضح؛ این کتاب را ابن شهر آشوب[۱۷] بدو نسبت داده است.
- الرواة عن اهل البیت؛ این اثر را نیز ذهبی به نام به او نسبت داده‌است.[۱۸]
- الایضاح؛ قاضی نورالله شوشتری نیز کتاب را که در امامت است به ابن رستم نسبت داده است.[۱۹]
- رجال الشیخ ابی جعفر محمد
- مناقب اهل البیت
- الرد علی الحرقوصیه؛ این سه کتاب را آقا بزرگ تهرانی به ابن رستم نسبت داده است.[۲۰]
- انتساب دلائل الامامه
کتاب دلائل الامامة برای مدت‌ها نوشته محمد بن جریر بن رستم طبری شیعی و نویسنده المسترشد فی الامامة قلمداد می‌شد. نخستین بار ابن شهر آشوب در قرن ششم هجری قمری در معالم العلماء این اثر را به وی نسبت داده است.[۲۱] اما توجه به سلسله‌سندهای ذکر شده در کتاب نشان می‌دهد که تألیف کتاب دست‌کم بیشتر از یک قرن بعد از زمان صاحب المسترشد بوده است. همچنین وجود لفظ رحمه الله پس از نام حسین بن عبیدالله غضائری (متوفی۴۱۱ق) در صفحۀ ۳۰۰ به همراه ذکر سال ۳۹۵ق در طبقه مشایخ برادر مؤلف در صفحۀ ۹۲ ظاهراً دلالت بر آن دارد که تألیف کتاب مدتی پس از ۴۱۱ق صورت گرفته است. از این رو، امروزه بیشتر محققان این کتاب را نویسنده فردی دیگر می‌دانند، اما درباره ماهیت نویسنده اختلاف نظر وجود دارد.
طبری سوم
ذکر لقب کبیر برای ابن رستم توسط شیخ طوسی،[۲۲] موجب بروز این احتمال می شود که طبری دیگری نیز در بین روات وجود دارد. دانشمندان رجال بحث های فراوانی در این باره نموده اند. چنان که سید بن طاووس، مولف دلائل الامامه را طبری سوم می داند. آقا بزرگ تهرانی پس از مطرح کردن همه این مباحث نتیجه می گیرد که طبری سوم ملقب به صغیر معاصر نجاشی و شیخ طوسی بوده است.[۲۳] و نام او را در مدخل مربوطه ابی جعفر محمد بن جریر طبری صغیر الآملی الطربی الکحی ذکر کرده و کتاب نوادر المعجزات را از او دانسته است.[۲۴]
پانویس
- ↑ نجاشی، الرجال، ص۶۴.
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ج۵، ص۱۰۳.
- ↑ طوسی،الفهرست، نشر آل البیت، ص۱۵۸
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ج۵، ص۱۰۳.
- ↑ برای نمونه نک: یاقوت، ج۱، ص۶۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانى، طبقات أعلام الشيعة، ج۱، ص۲۵۱
- ↑ آقابزرگ تهرانى، طبقات أعلام الشيعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۲۵۰
- ↑ طبقات أعلام الشيعة،۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۲۵۰
- ↑ طبقات أعلام الشيعة،۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۲۵۰
- ↑ نجاشی، الرجال، ص۳۷۶.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۱۵۸.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، دارالمعرفة٬ ص۲۹۲.
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ج۲، ص۲۹۴، جاهای مختلف.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۶.
- ↑ نجاشی، الرجال، ص۳۷۶؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۹.
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق٬ ص۱۰۶.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق٬ ج۳، ص۴۹۹.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۵۴ش٬ ج۱، ص۹۸ و۴۹۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی٬ الذريعه الى تصانيف الشيعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۴۳ و۲۵۰ و ۱۹۳
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص۱۰۶.
- ↑ طوسی،الفهرست،بی‌تا٬ ص ۱۶۰
- ↑ آقابزرگ تهرانی٬ الذريعه الى تصانيف الشيعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۴۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی٬ الذريعه الى تصانيف الشيعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۳۲۹
منابع
- آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن،الذريعه الى تصانيف الشيعه، بيروت ، دار الأضواء، چاپ ۳، ۱۴۰۳ق.
- همو، طبقات اعلام الشيعه، بيروت، دار احياء التراث العربی، چاپ۱، ۱۴۳۰ق.
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ق /۱۹۵۹م.
- ابن حجر، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹ - ۱۳۳۱ق.
- ابن شهر آشوب، محمد، معالم العلماء، نجف، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۱م.
- ابن نديم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بيروت، دار المعرفة، چ۱.
- ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد البجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۳م.
- شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۵۴ش.
- طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، الفهرست، نشر آل البیت، بی تا.
- نجاشی، احمد، الرجال، به کوشش موسی شبیری، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی