یعقوب بن اسحاق اهوازی

مقاله قابل قبول
عدم رعایت شیوه‌نامه ارجاع
استناد ناقص
شناسه ناقص
از ویکی شیعه
یعقوب بن اسحاق اهوازی
مشخصات فردی
لقبابن سکیّت
خویشاوندانسکیّت
ولادتسال ۱۸۶ق دورق خوزستان
محل زندگیبغداد
وفات۵ رجب ۲۴۴ ه‍.ق
علت وفاتتوسط متوکل عباسی
مشخصات دینی
از یارانامام جواد(ع) و امام هادی(ع)
فعالیت‌هااز بزرگان لغت و ادبیات


یَعْقوب بن اِسْحاق دورَقی اَهْوازی معروف به اِبْن سِکّیت (۱۸۶ق ـ ۲۴۴ق)، ادیب و از شیعیان و یاران امام جواد(ع) و امام هادی(ع) بود. رجالیان شیعه او را ثقه و از عالمان علم لغت دانسته‌اند. اصلاح المنطق مشهورترین اثر ابن‌سکیت است. وی به‌دلیل دفاع از امیرالمؤمنین علی(ع)، به دست متوکل عباسی به شهادت رسید.

ولادت و کنیه

گفته شده ابن سکیت در سال ۱۸۶ق[۱] در دورق، از شهرهای خوزستان به دنیا آمد و سپس همراه خانواده‌اش به بغداد رفت.[۲] کنیه ابن سکیت، ابویوسف است.[۳] سکیت لقب اسحاق، پدر او بوده که اشاره به سکوت‌های طولانی او دارد.[۴]

شخصیت و جایگاه علمی

عالمان شیعی، وی را از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) معرفی کرده‌اند که نزد آنان محترم بوده است.[۵] رجالیان شیعه او را ثقه و از بزرگان علم لغت و نحو دانسته و گفته‌اند هیچ طعنی درباره او نیست.[۶] افندی اصفهانی از ثعلب نقل کرده است که پس از ابن اعرابی کسی عالم‌تر از ابن سکیت به لغت نبود.[۷]

مدرس تبریزی نیز او را از بزرگان شعر و ادب و نحو و لغت و حامل علوم عربیه و ثقه دانسته است و گفته است که در شعر و علوم قرآنی تبحر داشت.[۸]

آثار

ابن سکیت تألیفاتی دارد که در شمار مهمترین منابع علم لغت و نحو است.

آثار چاپی

  1. اصلاح المنطق که معروفترین اثر وی است.
  2. الاضداد
  3. الالفاظ
  4. القلب و الابدال
  5. شرح دیوان الحُطَیئة
  6. شرح دیوان الخنساء
  7. دیوان طرفة بن عبد
  8. شرح دیوان عروة بن ورد
  9. شرح دیوان قیس بن خطیم
  10. شرح دیوان نابغه ذبیانی
  11. شرح دیوان مزرّد

آثار خطی

  1. البحث
  2. المقصور و الممدود
  3. منطق الطیر و منطق الریاحین

آثار منسوب

  1. الابل
  2. الاجناس الکبیر
  3. الارضین و الجبال و الاودیة
  4. الاصوات
  5. الامثال
  6. ساب
  7. الانواع
  8. الایام و اللیالی
  9. البیان
  10. التصغیر
  11. التوسعة فی کلام العرب
  12. خلق الانسان
  13. الدعاء
  14. الزبرج
  15. السرج و اللجام
  16. سرقات الشعراء و ما تواردوا علیه
  17. الطرق
  18. الطیر
  19. فَعَل و اَفْعَل
  20. المثنی و المبنی و المکنی
  21. المذکر و المؤنث
  22. معانی الابیات
  23. معانی الشعر الکبیر
  24. معانی الشعر الصغیر
  25. النبات و الشجر
  26. النوادر
  27. الوحوش
  28. الحشرات
  29. ماجاء فی الشعر و ما حُرّف عن جهته

چگونگی شهادت

بنا بر نقل منابع، وی در ۵ رجب سال ۲۴۴ق و در ۵۸ سالگی درگذشت.[۹] روایات در باب چگونگی وفات او متفاوت است. برخی می‌گویند: او به دلیل شیعه بودن کشته شده[۱۰] و در این باره به داستان سوال و جواب او با متوکل اشاره کرده‌اند؛ ابن سکیت معلم فرزندان متوکل بود، روزی متوکل به او گفت: دو فرزند من «معتز» و «مؤید» نزد تو محبوب‎ترند یا حسنین فرزندان حضرت علی؟ ابن سکیت در پاسخ خلیفه عباسی گفت: به خدا سوگند قنبر خادم علی بن ابی طالب(ع) از دو فرزندت و پدر این دو نزد من بهتر است. متوکل سخت برآشفت و به کارگزارانش دستور داد تا زبانش را از پشت سرش بیرون بکشند.[۱۱] همچنین نقل شده غلامان متوکل به امر او ابن سکیت را زیر پا انداختند و شکمش را لگدمال کردند و به خانه‌اش بردند تا درگذشت.[۱۲]

تک‌نگاری

  • کتاب «ابن سکیت دورقی اهوازی شهید ولایت»، توسط عبدالکاظم علی‌نژاد نگارش و آن‌را در دو مقدمه، دو فصل و یک ضمیمه سامان داده است.[۱۳]

پانویس

  1. دائرة المعارف تشیع، ج ۱، ص ۳۲۶.
  2. صدر، تأسیس الشیعة، ۱۳۷۵ش، ص ۱۵۵.
  3. نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص ۴۴۹.
  4. صدر، تأسیس الشیعة، ۱۳۷۵ش، ص۱۵۵.
  5. نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص ۴۴۹. تفرشی، نقد الرجال، ۱۴۱۸ق، ج ۵، ص ۹۴.
  6. حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص ۲۹۹.
  7. افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص ۳۸۵.
  8. مدرس، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج ۷، ص ۵۶ و ۵۷.
  9. دانشنامه ایران و اسلام، ج ۲، ص ۶۳۱.
  10. نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص ۴۴۹.
  11. مجلسی اول، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۱۴، ص۴۷۱؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج ۲۱، ص ۱۳۹.
  12. زبیدی، طبقات النحویین و اللغویین، دار المعارف، ص۲۰۲؛ ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۷۴، ص۱۵۰؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۱۰، ص ۳۰۶.
  13. «ابن سکیّت دورقی اهوازی؛ شهید ولایت»، وبگاه مجمع جهانی اهل‌بیت(ع).

منابع

  • «ابن سکیّت دورقی اهوازی؛ شهید ولایت»، وبگاه مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، تاریخ بازدید: ۸شهریور ۱۴۰۲ش.
  • ابن‌عساکر، علی بن الحسن، تاریخ دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
  • افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، بی‌تا.
  • امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.
  • تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، آل البیت، ۱۴۱۸ق.
  • حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
  • خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۳ق.
  • زبیدی، محمد بن الحسن، طبقات النحویین و اللغویین،‌ قاهره، دار المعارف، ۱۹۸۴م.
  • صدر، حسن، تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تهران، اعلمی، ۱۳۷۵ش.
  • مجلسی اول، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، ۱۴۰۶ق.
  • مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم،جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.

پیوند به بیرون