میرزا یحیی خویی
| از عالمان قانون طراز اول | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | امام جمعه خویی |
| نسب | طایفۀ کرد دُنبلی خوی |
| تاریخ تولد | ۱۲۷۶ق |
| زادگاه | خوی |
| تاریخ وفات | ۱۰ شهریور ۱۳۲۴ش |
| محل دفن | نجف |
| خویشاوندان سرشناس | حاج میرزا ابراهیم آقا دنبلی |
| اطلاعات علمی | |
| محل تحصیل | خوی • تبریز • نجف |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | نماینده آذربایجان در دوره اول مجلس ملی • از مجتهدان قانون طراز اول در متمم قانون اساسی مشروطه |
میرزا یحیی خویی(۱۲۷۶-۱۳۶۴ق)، معروف به امام جمعه خویی از علمای دورۀ مشروطه، امام جمعه خوی، از علمای قانون طراز اول، نمایندۀ مجلس شورای ملی و پس از آن مجتهد تهران بود.
او پس از به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی شاه، به همراه سید محمد طباطبایی و بهبهانی زندانی شد.
نسب و تولد
میرزا یحیی خوئی، معروف به امام جمعه و از طایفۀ کرد دُنبلی خوی بود. دنبلی‌ها از زمان صفویه (حکومت۹۰۶-۱۱۳۵ق) در غرب آذربایجان و شرق عثمانی صاحب قدرت و نفوذ شدند و در فاصلۀ بین مرگ نادر شاه (۱۱۶۰ق) و استقرار سلطنت قاجار (۱۲۱۰ق)، بر تبریز و خوی و سلماس مسلط شدند.
هم‌چنین از این خاندان، عالمان و سیاست‌مدارانی برخاستند.[۱]
میرزا یحیی خویی فرزند میرزا اسدالله امام جمعه، در ۱۲۷۶ق در خوی به دنیا آمد. وی پس از مرگ پدرش امام جمعۀ خوی شد[۲] و در ۱۰ شهریور ۱۳۲۴ش درگذشت.[۳]و در نجف به خاک سپرده شد.[۴]
تحصیلات
میرزا یحیی تحصیلاتش را در خوی، تبریز و نجف با نظارت دایی خود، حاج میرزا ابراهیم آقا دنبلی، از شاگردان شیخ مرتضی انصاری به پایان رساند.[۵]
در نهضت مشروطه
میرزا یحیی، پس از برقراری مشروطه (۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق)، در دروۀ اول مجلس، از طرف علمای آذربایجان به نمایندگی انتخاب گردید تا بر شرعی بودن قوانین تصویبی نظارت کند. وی یکی از پنج عالم طراز اولی بود که بر قوانین نظارت می‌کرد.[۶]
او در مجلس میانه‌رو بود و به سبب موقعیت اجتماعی و دانشش، علما و سیاستمداران ولایات به او رجوع می‌کردند و در مشکلات مجلس و وقایع سیاسی صاحب نظر و چاره‌ساز بود.[۷] پس از آنکه محمدعلی شاه در ۲۳ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ق مجلس را به توپ بست، میرزا یحیی دستگیر شد. او و آیت‌الله طباطبایی و بهبهانی را مورد ضرب و جرح قرار دادند. وی چندی بعد آزاد شد.[۸]
میرزا یحیی با همکاری عده‌ای از جمله صنیع الدوله، کمیته واسه یا نجات را برای رفع مناقشات میان ملت و شاه ایجاد کرد. هر چند که نتیجه مطلوب را نگرفت.[۹]
او پس از پایان استبداد صغیر (فاصله میان به توپ بسته شدن مجلس تا خلع محمد علی شاه در ۲۶ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ق)، در دورۀ دوم ( ۲ ذیقعده ۱۳۲۷- ۳ محرم ۱۳۳۰) نیز نماینده مجلس بود و به اعتدالی‌ها تمایل داشت.[۱۰]
او در انتخابات دومین دورۀ مجلس در ۱۳۳۳، که موضوع نظارت علما بر قوانین منتفی شده بود، از حوزۀ انتخابیۀ تهران نماینده شد و پس از آن به عنوان مجتهد معتبر پایتخت، نقش مؤثری در تحولات ممکلت داشت.[۱۱]
میرزا یحیی از دخالت در امور سیاسی باکی نداشت و آشکارا در عزل و نصب وزرا و زمامداران اظهار نظر می‌کرد؛ از جمله به شدت با قرداد ۱۹۱۹ میلادی مخالفت کرد. او در تاج‌گذاری رضا شاه در ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ حضور داشت.[۱۲]
فرزندان
از میرزا یحیی چهار پسر، به نام‌های نظام الدین، جمال الدین، جواد و نور الدین امامی، باقی ماند.[۱۳]
جمال الدین امامی نمایندۀ دوره‌های چهاردهم تا هفدهم مجلس شورای ملی بود. جمال‌الدین امامی در ۱۳۴۴ش کتابخانۀ شخصی میرزا یحیی را که دارای کتاب‌های نفیس خطی و چاپی است، به کتابخانه مجلس شورای ملی اهدا کرد.[۱۴]
پانویس
- ↑ مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۴۷؛ قس، آقایی، تاریخ خوی، ص۴۸۲؛که نسبت وی به طایفۀ دنبلی را اشتباه می‌داند.
- ↑ آقاسی، تاریخ خوی، ص۴۸۳
- ↑ ریاحی، تاریخ خوی، ص ۲۵۰
- ↑ https://rasekhoon.net/mashahir/show/582636
- ↑ مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۴۷
- ↑ اسناد روحانیت و مجلس، ج۱، ص۳۱؛ کلانتری باغمیشه‌ای، روزنامه خاطرات شرف الدوله، ص۸۳،۸۴؛ مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۴۸-۴۷
- ↑ ایران، مجلس شورای ملی، ص۳۲۳-۳۲۷؛ سالور، روزنامۀ خاطرات عین السلطنه، ج۳، ص۲۰۲۸-۲۰۲۹؛ برادران شکوهی، اعزام نمایندگان روحانی در دورۀ اول تبریز به مجلس شورای ملی، ص۲۰۶-۲۰۷
- ↑ سالور، روزنامۀ خاطرات عین السلطنه، ج۳، ص۲۱۲۰، کسروی، تاریخ مشروطۀ ایران، ص۶۴۴، ۶۶۱
- ↑ برادران شکوهی، اعزام نمایندگان روحانی در دورۀ اول تبریز به مجلس شورای ملی، ص۲۰۷
- ↑ سالور، روزنامۀ خاطرات عین السلطنه، ج۳، ص۲۴۹۴؛ مجتهدی، ص۴۸؛ نیز برای برخی مواضع وی در دورۀ دوم مجلس شورای ملی: شجیعی، نقش نمایندگان در مجالس قانونگذاری عصر مشروطیت، ج۲، ص۱۵۵-۱۵۶، ۱۹۷
- ↑ فرهنگ قهرمانی،اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی...، ص۴۴۵؛ ریاحی، تاریخ خوی، ص۲۵۰؛ طاهرزاده بهزاد، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، ص۴۶۶-۴۶۷
- ↑ مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۴۸
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مجموعه آثار قلمی ثقظ الاسلام شهید تبریزی، ص۴۸۲؛ طاهر زداه بهزاد، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، ص۴۶۷
- ↑ تاریخچۀ کتابخانۀ مجلس، ص۵۹
یادداشت
منابع
- مهدی آقاسی، تاریخ خوی، تبریز، ۱۳۵۰ش.
- اسناد روحانیت و مجلس، ج۱، تدوین عبدالحسین حائری، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- ایران مجلس شورای ملی، مذاکرات مجلس اول:۱۳۲۶-۱۳۲۴، توسعۀ سیاسی ایران در ورطۀ سیاست بین الملل، گردآوری: غلامحسین میرزا صالح، تهران، ۱۳۸۴ش.
- سیروس برادران شکوهی، اعزام نمایندگان روحانی در دورۀ اول تبریز به مجلس شورای ملی، در مجموعه سخنرانی ها و مقالات همایش ملی انقلاب مشروطه، مرداد۱۳۸۳، تبریز، ستوده، ۱۳۸۴ش.
- تاریخچه کتابخانه مجلس: اولین کتابخانه رسمی کشور، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- علی بن موسی ثقة الاسلام تبریزی، مجموعه آثار قلمی ثقظ الاسلام شهید تبریزی، چاپ نصرت الله فتحی، تهران، ۱۳۵۵ش.
- محمد امین ریاحی، تاریخ خوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
- قهرمان، میرزا سالور، روزنامۀ خاطرات عین السلطنه، ج۳، چاپ مسعود سالور، و ایرج افشار، تهران، ۱۳۷۷ش.
- زهرا شجیعی، نقش نمایندگان در مجالس قانونگذاری عصر مشروطیت، تهران، ۱۳۷۵ش.
- کریم طاهر زاده بهزاد، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، تهران، ۱۳۳۴ش.
- عطاءالله فرهنگ قهرمانی، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی، تهران، ۱۳۵۶ش.
- احمد کسروی، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، ۱۳۸۱ش.
- ابراهیم کلانتری باغمیشه‌یی، روزنامه خاطرات شرف الدولة، ۱۳۲۴-۱۳۲۷هق، چاپ یحیی ذکاء، تهران، ۱۳۷۷ش.
- مهدی مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، به کوشش غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، ۱۳۷۷ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دانشنامه جهان اسلام