جامع المقدمات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | میرسید شریف جرجانی، ملاسعد تفتازانی، خواجه نصیرالدین طوسی، ملاابراهیم زنجانی شافعی، عبدالقاهر جرجانی، فیض کاشانی، شیخ بهایی، جمال الدین محمد اردبیلی و... |
| موضوع |
|
| سبک | آموزشی |
| زبان | عربی - فارسی |
جامِعُ المُقَدَّمات، مجموعه‌ای از پانزده کتاب است که در سال‌های ابتدائی در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد. این کتاب‌ها در دوره‌های مختلف و توسط نویسندگان گوناگون نوشته شده است و بعدها در یک جلد گردآوری شده‌اند. اخلاق، منطق، صرف و نحو موضوعات کتابهای جامع المقدمات است.
موضوعات جامع المقدمات
در این مجموعه پانزده کتاب در چهار موضوعِ اخلاق، منطق، صرف و نحو جمع شده است.[۱] یک کتاب اخلاقی، یک کتاب منطقی، شش کتاب در علم صرف و هفت کتاب نحوی محتوای جامع المقدمات است. با توجه به وجود کتابهای فارسی و نیز نویسندگان شیعی، می‌توان حدس زد این کتاب برای طلاب شیعی ایرانی تدوین شده است، اگرچه بسیاری از نویسندگان از عامه‌اند. به جز هدایه و صمدیه، دیگر کتب این مجموعه در حوزه‌های امروز به صورت رسمی تدریس نمی‌شوند.[۲] ترتیب اجزای مجموعه در تدوین‌های گوناگون یکسان نیست.[۳]
کتاب‌ها
امثله و شرح امثله
این دو کتاب را میر سید شریف جرجانی نوشته است و متن آن به فارسی است. موضوع آن بخشی از علم صرف است که در نهایت اختصار مشتقات مصدر، یعنی صیغه‌های ماضی، مضارع، اسم فاعل، اسم مفعول، امر، نهی، جحد، نفی و استفهام را بیان کرده است.
صرف میر
صرف میر به اسم نویسنده‌اش میر سیدشریف است. این کتاب نیز در علم صرف و به فارسی است. صرف میر در سی و یک فصل تنظیم شده و شامل مباحث افعال و اسما با تمام مشتقاتش است.
صیغ مشکله
رساله‌ای در شرح برخی صیغه‌های افعال عربی است که برخلاف قاعده است و به همین خاطر موجب مشکل بودن آن شده است. مولف این رساله، ناشناخته است که چگونگی تحول آن را بیان کرده و دلیل صرفی آن را گفته است.
الکبری فی المنطق
رساله‌ای در منطق مقدماتی به زبان فارسی که از چند سده پیش در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود. نام گذاری این رساله کوتاه به الکبری، به سبب وجود متن فشرده‌تری در منطق با عنوان الصغری است که آن نیز به قلم جرجانی [یادداشت ۱] الکبری بارها از جمله در ضمن مجموعۀ جامع المقدمات به چاپ رسیده است.عناوین اصلی كتاب عبارتند از: تعریف معقول و محسوس؛ فصل : تصور و تصدیق؛ فصل: ضروری و نظری؛ فصل : تصورات؛ فصل : تصدیقات. بر این رساله شرحهای مختلفی نوشته‌اند و شمس الدین محمد پسر میر سید شریف آن را با عنوان الغُرّة فی المنطق به عربی برگردانده است.
آداب المتعلمین
آداب المتعلمین کتابی درباره آداب تعلیم و تربیت اسلامی، رسم علم آموختن و دانستنی‌های طالب علم و مراتب اخلاقی است. این کتاب به عربی نگاشته شده است. برخی نویسندۀ این کتاب را «برهان الدین زرنوجی» فقیه و عالم بزرگ قرن پنجم و ششم هجری قمری دانسته‌اند و برخی نیز آن را به خواجه نصیرالدین طوسی نسبت داده‌اند.
تصریف
مولف آن عبدالوهاب بن عمادالدین بن ابراهیم زنجانی شافعی از علمای قرن هفتم , متوفای سال ۶۵۵ق است.این کتاب، مختصر بسیاری از مباحث علم صرف را داراست.
شرح تصریف
بر کتاب تصریف زنجانی شروح فراوانی نوشته شده است. از مهم‌ترین این شروح شرح ملاسعدالدین تفتازانی است. تفتازانی این شرح را در شانزده سالگی نوشت و نخستین کتاب وی محسوب می‌شود.
عوامل جرجانی
این کتاب و سه کتاب دیگر درباب عوامل در نحو است. عبدالقاهر جرجانی ادیب، نحوی، مؤسس و نظریه پرداز بلاغت در قرن پنجم نویسنده این کتاب است. العوامل المائة یا مائة عامل، درباره صد عامل در نحو عوامل در این کتاب به لفظی و معنوی و سَماعی و قیاسی (قانونمند) تقسیم شده است این کتاب از متون درسی بوده است و بارها به چاپ رسیده و، به نظم و نثر، به ترکی برگردانده شده و شرحهای متعددی نیز بر آن نوشته شده است از شارحان شیعی این کتاب قطب الدین راوندی، ملا محسن فیض کاشانی و فاضل هندی در فارسی نیز با عنوان عوامل منظوم و عوامل صدگانه به نظم کشیده شده است.
شرح عوامل
رساله‌ای در شرح کتاب عوامل نوشته ملا نظر علی گیلانی به زبان عربی.
عوامل ملامحسن
رساله‌ای در عوامل اعراب نوشته ملا محسن فیض به زبان عربی.
عوامل منظومه
رساله‌ای منظوم در علم نحو «عوامل اعراب» سروده «کمال الدین بن حسام». این سروده به فارسی است.
الهدایة فی النحو
این کتاب به عربی است و یک دوره مسائل مهم نحو را به صورت روان و خالی از حشو بیان کرده است. گاهی نویسندۀ آن را ابوحیان اَندُلُسی می‌دانند و برخی مؤلف آن را زبیر بن احمد بن سلیمان زبیری شافعی (م ۳۱۷ق.) می‌دانند.
شرح انموذج
«انموذج» کتابی مختصر و مفید در نحو زبان عرب به زبان عربی است. نویسنده آن، ابوالقاسم محمود زمخشری از بزرگان علمای اهل تسنن در نحو و بلاغت و فقه و حدیث و تفسیر و ….. این کتاب تلخیص اثر دیگر نویسنده به نام «المفصل فی صنعة الاعراب» است. نویسنده در «انموذج» در نهایت ایجاز، تقریبا تمام مسائل نحو و اندکی از صرف را گفته است. این کتاب را جمال الدین محمد بن عبدالغنی اردبیلی شرح کرده است متن كتاب «الأنموذج» از ابوالقاسم زمخشری است، كه جملات متن با «قال» و جملات شارح (جمال الدین محمد بن عبدالغنی اردبیلی)، با «اقول» آغاز مى‌شود.
الفوائد الصمدیة
از مهم‌ترین و دقیق‌ترین آثار شیخ بهایی در نحو، «الفوائد الصمدیة» معروف به صمدیه است. این اثر با حجم بسیار کم، حاوی یک دوره کامل نحو است که در کمال ایجاز و اختصار و در کمال فصاحت و بلاغت می‌باشد.
چاپ
این کتاب بارها در ایران به چاپ رسیده است.[۴] از چاپهای مشهور این کتاب، چاپ سنگی به خط طاهر خوشنویس است که در ۱۳۶۵ق از سوی کتابفروشی علمیه اسلامیه منتشر شد. تصحیح و مقابله این چاپ را میرزا محمدعلی ادیب تهرانی انجام داده است. در حواشی کتاب، شرح‌ها و حاشیه‌ها و تعلیقه‌های فراوانی دیده می‌شود.[۵] چاپ مطرح دیگر این کتاب، در دو جلد با حواشی مدرس افغانی در ۱۳۶۵ش در تهران به چاپ رسیده است.[۶]
پانویس
یادداشت
- ↑ ابوالحسن فخرالدین علی بن محمد حسینی جرجانی شیرازی، مشهور به مير سيد شريف
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، بیروت دارالاضواء.
- جامع المقدمات، چاپ سنگی، به خط طاهر خوشنویس.
- مدخل جامع المقدمات، دایرة المعارف تشیع.
- مدخل جامع المقدمات، فرهنگ آثار ایرانی-اسلامی.
- کتابهای درسی حوزه، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، گنجینه معارف، تاریخ انتشار : ۱۳۸۵/۵/۴.