تبعیض نژادی
تبعیض نژادی یا نژادپرستی به‌معنای برتر پنداشتن خود بر دیگر انسان‌ها بر مبنای نژاد، قوم و ملیت. از دیدگاه اسلام رنگ، نژاد و زبان، هیچ گونه امتیاز و حقی برای انسان به وجود نمی‌آورد و باعث تبعیض میان انسان‌ها نمی‌گردد. انکار هرگونه برتری قومی و قبیله‌ای و تأکید بر برابری انسان‌ها از وجوه برجسته اسلام تلقی می‌شود. در بخش‌هایی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به نفی تبعیض و برابری تمام انسان‌ها صرف نظر از رنگ، نژاد و قومیت پرداخته شده است.
قرآن تبعیض نژادی و برتری‌های قومی، قبیله‌ای را نفی نموده و ملاک برتری انسان‌ها را در تقوا، عمل صالح و دیگر فضیلت‌های انسانی می‌داند. قرآن برای از بین بردن تبعیض نژادی، تصویری واضح از خلقت انسان‌ها و راز تفاوت آنان، معیار ارزش‌گذاری انسان‌ها و جهان‌شمولیِ اسلام ارائه می‌کند. تساوی انسان‌ها در خلقت از مهمترین دلایل بر نفی نژادپرستی در اسلام دانسته شده است. پیامبر(ص) بر تساوی نژادها تصریح کرده و سعی در از بین بردن نژادگرایی عرب‌ها داشت. یکی از نمونه‌های بارز برخورد مساوی پیامبر(ص) با نژادهای مختلف تقسیم مساوی بیت‌المال بین تمام مسلمانان اعم از عرب و عَجَم بوده است.
نفی تبعیض نژادی را از بنیادی‌ترین تفکرات امام علی(ع) برشمرده‌اند. امام علی(ع) در برخی نامه‌ها و خطبه‌های خود، به تساوی انسان‌ها و نفی نژادپرستی اشاره کرده است. جامعه مدنظر امام علی(ع) را جامعه‌ای دانسته‌اند که بر اساس مفاهیم عالی انسانی و نه نژادی برپا می‌شود. سیره اهل‌بیت(ع) را نفی برتری و فضل بر اساس رنگ و نژاد دانسته‌اند.
نژادپرستی اساس ایدئولوژی سیاسی اسرائیل را تشکیل می‌دهد. صهیونیست‌های یهودی برداشتی نژادگرایانه از برگزیدگی قوم یهود داشته‌اند؛ مطابق این برداشت قوم اسرائیل برتر از اقوام دیگر محسوب می‌شود.
تعریف و جایگاه
تبعیض نژادی عبارت است از برتری انسانی بر انسان دیگر و گروهی بر گروه دیگر به واسطه ویژگی‌های ذاتی و غیراکتسابی مانند رنگ پوست، زبان، نژاد، قومیت و ملیت.[۱] بر اساس نژادپرستی برخی از افراد بر این باور هستند که به سبب تعلق به نژاد خاصی از برتری نسبت به سایر انسان‌ها برخوردارند.[۲] عنصر اساسی این ایدئولوژی این است که نژاد تعیین‌کننده فرهنگ است.[۳] تبعیض نژادی هر نوع تمایز، ممنوعیت، محدویت و رجحانی را شامل می‌شود که بر اساس نژاد یا منشأ ملی یا قومی به‌وجود آمده است.[۴] برتری‌طلبی، غرور و تبعیض سه مبانی اساسی نژادپرستی است.[۵]
نژادپرستی با عناوینی چون نازیسم، فاشیسم، صهیونیسم و آپارتاید در دنیا شناخته می‌شود.[۶] نظریه نژادپرستی دست‌کم از اواسط قرن نوزدهم تا اواسط قرن بیستم میلادی یکی از زمینه‌های مهم اندیشه غربی بوده است.[۷] نژادپرستی را یکی از مخرب‌ترین اَشکال تبعیض دانسته‌اند[۸] که به عنوان یک سیستم غیرانسانی، حقوق بشر را پایمال کرده و موجب مشقت و رنج انسان‌ها شده است.[۹] تبعیض نژادی ریشه بسیاری از جنگ‌ها و خون‌ریزی‌ها شناخته شده است.[۱۰] قتل‌عام یهودیان توسط نازی‌ها، قتل‌عام مسلمانان توسط صهیونیست‌ها، و تبعیض و ستم علیه سیاه‌پوستان از بارزترین مصادیق تبعیض نژادی در تاریخ بشر محسوب می‌شود.[۱۱]
در اعلامیه جهانی حقوق بشر به برابری انسان‌ها و نفی تبعیض پرداخته شده است.[۱۲] یکی از مواردی که به بررسی تبعیض نژادی و رفع آن پرداخته است، «کنوانسیون رفع هر نوع تبعیض نژادی» می‌باشد که وظایف و اختیارات دولت‌ها را در خصوص تبعیض نژادی تبین نموده و نحوه برخورد با آن را مشخص نموده است.[۱۳]
نفی تبعیض نژادی در اسلام
از دیدگاه اسلام رنگ، نژاد و زبان، هیچ گونه امتیاز و حقی برای انسان به وجود نمی‌آورد.[۱۴] در اسلام تأکید شده که نژاد، رنگ، زبان، ملیت، نمی‌تواند موجب تبعیض میان انسان‌ها گردد[۱۵] و هر نوع تبعیض نژادی و تحقیر زبان، رنگ پوست و نژاد و فخر به آن محکوم شده است.[۱۶] اسلام با نژادپرستی و امتیازات قبیله‌ای به شدت مبارزه کرده[۱۷] و ارزش ذاتی انسان را برابر دانسته و همه را از نظر حقوق، مساوی دانسته است.[۱۸] انکار هرگونه برتری قومی و قبیله‌ای و تأکید بر برابری انسان‌ها از وجوه برجسته اسلام تلقی می‌شود.[۱۹]
جهان شمولی آیین اسلام را از دلایلی دانسته‌اند که اسلام بر یک قبیله و نژاد امتیازی نداده است.[۲۰] تعصبات قومی و نژادی در اسلام بی‌ارزش تلقی شده؛ و در حقوق اسلامی مبنای کوچک‌ترین حقی قرار داده نشده است.[۲۱] در اسلام هیچ نژاد و هیچ قوم و ملتی به علت امتیازات مادی یا سوابق تاریخی بر قوم و ملت دیگر برتری نداشته است.[۲۲]
گفته شده سادات هرچند به دلیل انتساب به پیامبر(ص) از احترام ویژه‌ای برخوردار هستند، اما این دلیلی بر برتری نژاد سادات دانسته نشده است.
تساوی انسان‌ها در خلقت
موضوع تساوی انسان‌ها بر اساس خلقت، هر نوع تبعیض بر اساس نژاد را رد می‌کند.[۲۳] قرآن در محیطی، که ارزش قبیله از همه ارزش‌ها مهم‌تر محسوب می‌شد،[۲۴] برای محکوم کردن تبعیض نژادی، چگونگی خلقت انسان را مطرح می‌کند.[۲۵] قرآن بازگشت نَسَب همه انسان‌ها را به آدم و حوا می‌داند؛ از این جهت چون همه از ریشه واحدی هستند، نسب و قبیله نمی‌بایست مبنای تبعیض شود.[۲۶] با توجه به آیه ۵۲ سوره مؤمنون گفته شده اختلافات قومی و نژادی نباید باعث تفرقه شود.[۲۷] از نظر قرآن تقسیم مردم به نژادهای مختلف نه تنها عاملی برای تبعیض نیست، بلکه این تفاوت‌ها اقتضای عالم خلقت و عامل شناخت انسان‌ها است.[۲۸]
قرآن تبعیض نژادی و برتری‌های قومی، قبیله‌ای را نفی نموده و ملاک برتری انسان‌ها را در تقوا، عمل صالح و دیگر فضیلت‌های انسانی می‌داند.[۲۹] در آیه ۱۳ سوره حجرات، که از آن برای نفی تبعیض نژادی استفاده شده، گفته شده که همه انسان‌ها از یک مرد و زن آفریده شده‌اند و به صورت ملت‌ها و قبیله‌ها درآمده‌اند.[۳۰] قرآن برای از بین بردن تبعیض نژادی، تصویری واضح از خلقت انسان‌ها و راز تفاوت آنان، معیار ارزش‌گذاری انسان‌ها و جهان شمولی اسلام ارائه می‌کند.[۳۱] همچنین با پایه‌گذاری مناسباتی چون اتحاد، عدل و مهرورزی به همه مردم، تعاون بر اساس نیکی و تقوا و عمومی‌سازی فرهنگ مشورت، که همگی پیوند افراد اجتماع را از هر نژادی فراهم می‌آورند، سعی می‌کند هرگونه تبعیض نژادی را از جامعه دور سازد.[۳۲]
قرآن اختلاف زبان و رنگ را ملاک فضیلت ندانسته و هر دو را از آیات الهی و از نشانه‌های قدرت و حکمت آفریدگار شمرده است.[۳۳] قرآن تمام پیروان انبیای الهی را با هر نژاد و ملیتی امت واحده و همه مؤمنان را برادران یکدیگر می‌داند.[۳۴] گفته شده نژادپرستی در قرآن نخستین بار از سوی ابلیس مطرح شد که زمینه عصیان وی گردید.[۳۵]
برابری عرب و عجم در سیره پیامبر(ص)
«مردم از روزگار آدم تا به امروز همچون دندانه‌هاى شانه برابر هستند. عرب را بر عجم و سرخ را بر سياه برترى نيست.» [۳۶]
پیامبر اکرم(ص) در زمانی که ملت عرب نژاد خود را فخر بزرگی می‌دانست به تساوی انسان‌ها قائل بود.[۳۷] پیامبر(ص) عرب بودن را موجب امتیاز نمی‌دانست[۳۸] و در روایتی عرب بودن را تنها یک زبان گویا بیان می‌دارد که ارتباطی با انجام وظایف انسانی ندارد.[۳۹] پیامبر(ص) برای برانداختن نژادپرستی اعراب، که موضوعی ریشه‌دار بود،[۴۰] گفته است: «ای مردم! خداوند افتخارات دوران جاهلیت و مباهات به اَنساب را از میان شما برداشت؛ همگی شما از آدم پدید آمده‌اید و او نیز از گل آفریده شده است.»[۴۱]
پیامبر(ص) نه تنها تبعیض نژادی را هرگز به رسمیت نشناخت بلکه بارها بر تساوی نژادها تصریح کرده است.[۴۲] روایات مختلفی گزارش شده که پیامبر(ص) تبعیض نژادی را نفی و با آن برخورد نموده است.[۴۳] در سیره پیامبر هیچگونه تبعیض نژادی دیده نمی‌شود.[۴۴] صحابه‌بودن سلمان فارسی، با توجه به اینکه عرب نبود،[۴۵] و انتخاب بلال حبشی به عنوان مؤذن، در حالی که سیاه‌پوست بود، از نشانه‌های سیره پیامبر است که برای وی رنگ و نژاد تفاوتی نداشت.[۴۶] یکی از نمونه‌های بارز برخورد مساوی پیامبر با نژادهای مختلف تقسیم مساوی بیت‌المال بین تمام مسلمانان اعم از عرب و عجم بوده است.[۴۷] مطابق روایت‌ها برخی ازدواج‌های پیامبر(ص) برای اِلغای برتری‌جویی نژادی و قومی بود.[۴۸]
امام علی(ع) در مخالفت با نژادپرستی
سیره اهل‌بیت(ع) را نفی برتری و فضل بر اساس رنگ و نژاد دانسته‌اند.[۴۹] تساوی انسان‌ها بر اساس خلقت در روایات آمده است.[۵۰]
نفی تبعیض نژادی را از بنیادی‌ترین تفکر امام علی(ع) شمرده‌اند.[۵۱] جامعه مدنظر امام علی(ع) را جامعه‌ای دانسته‌اند که بر اساس مفاهیم عالی انسانی و نه نژادی برپا شود.[۵۲] امام علی بر اساس قرآن خلقت انسان‌ها را یکسان دانسته[۵۳] و تلاش می‌کرده مسئله قوم و قبیله و تعصب نسبت به آن، که در آن زمان شایع بوده، را از بین ببرد.[۵۴] در روایت آمده است که امام علی(ع) در تقسیم بیت‌المال تفاوتی بین عرب و عجم قائل نمی‌شد.[۵۵]
امام علی(ع) در نامه ۵۳ نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر گفته است: «دسته‌ای برادر دینی تو و دسته‌ای دیگر انسان‌هایی همانند تو در آفرینش هستند.»[۵۶] این بخش از نامه را بیانگر نفی نژادپرستی دانسته‌اند.[۵۷] امام علی(ع) در خطبه‌ای به نام خطبه قاصعه نیز رسم تعصب قبیله‌ای و روحیه برتری‌جویی نسبت به دیگران را مورد نقد قرار داد.[۵۸]
برابری اقوام در قوانین جمهوری اسلامی
جمهوری اسلامی ایران در بخش‌هایی از قانون اساسی به نفی تبعیض و برابری تمام انسان‌ها صرف نظر از رنگ، نژاد و قومیت پرداخته است.[۵۹] در قانون اساسی در فصل مربوط به حقوق ملت، در اصل ۱۹ آمده است: «مردم ایران از هر نوع قوم و قبیله‌ای که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.»[۶۰] جمهوری اسلامی ایران علاوه بر تصویب قانون اساسی که به برابری تمام افراد و نفی تبعیض تأکید دارد، با عضویت در تمامی کنوانسیون‌های بین‌المللی در رابطه با تبعیض نژادی از جمله: «کنوانسیون بین‌المللی رفع کلیه اَشکال تبعیض نژادی» مخالفت خود را با این موضوع نشان داده است.[۶۱] امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، نژادپرستی را محکوم کرده است.[۶۲]
صهیونیسم؛ خوانشی نژادپرستانه از یهودیت
در متون مقدس یهودی درباره برگزیدگی قوم یهود سخن به میان آمده و قرآن نیز این برگزیدگی را، دست‌کم در مقطع زمانی خاص، مورد تصدیق قرار داده است.[۶۳] افراطی‌ترین برداشت از اندیشه برگزیدگی یهود برداشت صهیونیست‌های یهودی است؛ مطابق این برداشت، قوم اسرائیل برتر از اقوام دیگر است. مشکل این اندیشه از این جهت خطرناک‌تر گشته که در یک کشور و یک حکومت به صورت قانون رسمی درآمده است.[۶۴] نژاد و قومیت، اساس ایدئولوژی سیاسی اسرائیل را تشکیل می‌دهد؛ به گونه‌ای که استفاده ابزاری آنان از شریعت یهود زمینه نژادپرستی مذهبی و قومی رژیم صهیونیستی را فراهم کرده است. ایدئولوژی نژادپرستی رژیم صهیونیستی را بر پایه تحریف آیین یهود دانسته‌اند.[۶۵]
در قطعنامه ۳۳۷۹ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۱۰ نوامبر ۱۹۷۵م، صهیونیسم به صراحت شکلی از نژادپرستی و تبعیض نژادی شناخته و محکوم شد.[۶۶]
تک‌نگاری
- کتاب اسلام و تبعیضات نژادی اثر علی حجتی کرمانی و با مقدمه مهدی بازرگان در سال ۱۳۵۱ش منتشر شد.
- کتاب نژادپرستی و تعصب قومی (از دیدگاه آیات و روایات) نوشته فاطمه فتحی در سال ۱۴۰۰ش به چاپ رسید.
- کتاب اسلام و مسئله نژادپرستی، اثر عبدالحمید عبادی و ترجمه سیدمحمود خضری در سال ۱۳۴۲ش منتشر گردید.
پانویس
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۴۲.
- ↑ عالی، «حقوق و تکالیف دولت‌ها در مبارزه با نژادپرستی در حقوق بین‌المللی بشر»، ص۱۷۳.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۸.
- ↑ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۰۸.
- ↑ حیدری، و جوکار، «نقد مبانی نژادپرستی از دیدگاه قرآن»، ص۱۰۸.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۴۲.
- ↑ آشوری، دانشنامه سیاسی، ۱۳۸۶ش، ص۳۲۱.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۸.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۷؛ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۰۷.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۴۲.
- ↑ علوی مقدم، و عظیمایی، «اسلام، ورای نژاد»، ص۱۵۴ و ۱۵۵.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۷ و ۷۰.
- ↑ عالی، «حقوق و تکالیف دولت‌ها در مبارزه با نژادپرستی در حقوق بین‌المللی بشر»، ص۱۷۳.
- ↑ علی‌نوری، کلیات فقه اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۹.
- ↑ مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، ۱۳۸۸ش، ص۱۷۰.
- ↑ سبحانی، فروغ ولایت، قم، ص۲۶۱؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۱۹۰.
- ↑ جوان آراسته، حقوق اجتماعی و سیاسی در اسلام، ۱۳۸۹ش، ص۲۲۱.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۸.
- ↑ هاشمی، «مبانی و مفاهیم حقوق بشر در اسلام و حقوق بشر معاصر»، ص۱۸۶.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۴۸.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۸.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۸.
- ↑ سبحانی، فروغ ولایت، قم، ص۱۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۱۹۹.
- ↑ سبحانی، فروغ ولایت، قم، ص۱۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۱۹۶ و ۱۹۷.
- ↑ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۱۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۳۲۷؛ جوان آراسته، حقوق اجتماعی و سیاسی در اسلام، ۱۳۸۹ش، ص۲۲۱.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۱۹۵؛ علوی مقدم، و عظیمایی، «اسلام، ورای نژاد»، ص۱۴۶ و ۱۴۷.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۷ و ۶۹.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۴۱ و ۱۵۳ و ۱۵۴.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۴۱ و ۱۵۳ و ۱۵۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۷۰.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۵۴.
- ↑ حیدری، و جوکار، «نقد مبانی نژادپرستی از دیدگاه قرآن»، ۱۰۸ و ۱۰۹.
- ↑ شیخ مفید الإختصاص، قم، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۱؛ محدث نوری، مستدرك الوسائل، ج۱۲، ص۸۹.
- ↑ سبحانی، فروغ ولایت، قم، ص۱۳۸.
- ↑ احمدزاده، «بررسی حقوق اقلیت‌های دینی و نژادی در حکومت پیامبر اسلام (ص)»، ص۱۳۴.
- ↑ كلينی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص ۲۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۲۰۰.
- ↑ كلينی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص ۲۴۶؛ ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ احمدزاده، «بررسی حقوق اقلیت‌های دینی و نژادی در حکومت پیامبر اسلام (ص)»، ص۱۲۶.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»،ص۶۷.
- ↑ سبحانی، فروغ ولایت، قم، ص۲۶۱.
- ↑ سبحانی، نظام اخلاقی اسلام، قم، ص۱۳۹.
- ↑ حیدری، و جوکار، «نقد مبانی نژادپرستی از دیدگاه قرآن»، ص۱۱۲.
- ↑ احمدزاده، «بررسی حقوق اقلیت‌های دینی و نژادی در حکومت پیامبر اسلام (ص)»، ص۱۳۴.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۵۳.
- ↑ حیدری، و جوکار، «نقد مبانی نژادپرستی از دیدگاه قرآن»، ص۱۱۱.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۷۰.
- ↑ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۲۹.
- ↑ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۱۲.
- ↑ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۱۳.
- ↑ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۱۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشيعة، قم، ج۱۵، ص۱۰۷.
- ↑ نهج البلاغه، صبحی صالح، نامه ۵۳، ص۴۲۷.
- ↑ جعفری، و جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، ص۱۵۷.
- ↑ کیان، و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، ص۱۱۱.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۶۶ و ۶۷.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۷۷.
- ↑ کاظمی، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، ص۷۷.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، تهران، ۱۳۸۹ش، ج۷، ص۱۴۰.
- ↑ سلیمانی، «قوم یهود از برگزیدگی تا نژادپرستی»، ص۱۱۳.
- ↑ سلیمانی، «قوم یهود از برگزیدگی تا نژادپرستی»، ص۱۱۵.
- ↑ اقارب‌پرست، و زینوند لرستانی، «واکاوی نقش اسرائیل در انتشار و بازتولید نژادپرستی در محیط بین‌الملل»، ص۵۷.
- ↑ صفاتاج، ماجرای فلسطین و اسرائیل، ۱۳۸۱ش، ص۱۵۳؛ «قطعنامه شماره ۳۳۷۹ مجمع عمومی سازمان متحد»، ص۱۰۷۸.
منابع
- آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران، مروارید، ۱۳۸۶ش.
- ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- احمدزاده، امید، «بررسی حقوق اقلیت‌های دینی و نژادی در حکومت پیامبر اسلام(ص)»، مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره ۲، زمستان ۱۳۹۱ش.
- اقارب‌پرست، محمدرضا، و آزاده زینوند لرستانی، «واکاوی نقش اسرائیل در انتشار و بازتولید نژادپرستی در محیط بین‌الملل»، پژوهش‌نامه حقوق بشری، شماره ۱۴، زمستان ۱۳۹۷ش.
- حیدری، اکرم، و طاهره جوکار، «نقد مبانی نژادپرستی از دیدگاه قرآن»، مطالعات قرآنی، شماره ۲۱، بهار ۱۳۹۴ش.
- جوان آراسته، حسین، حقوق اجتماعی و سیاسی در اسلام، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۹ش.
- جعفری، رسول‌محمد، و مهدی جلالی، «راهبردهای قرآن برای مقابله با تبعیض نژادی»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۹۰ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، بی‌تا.
- خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، نظام اخلاقی اسلام، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، بی‌تا.
- سلیمانی، عبدالرحیم، «قوم یهود از برگزیدگی تا نژادپرستی»، هفت آسمان، شماره ۲۲، تابستان ۱۳۸۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، قم، الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- کاظمی، فاطمه، «بررسی تبعیض نژادی از دیدگاه اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی با نگاهی به حقوق ایران»، کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی، ۱۳۹۳ش.
- عالی، صمد، «حقوق و تکالیف دولت‌ها در مبارزه با نژادپرستی در حقوق بین‌المللی بشر»، مجموعه مقالات سومین کنفرانس ملی مدیریت، اقتصاد و علوم اسلامی، ۱۴۰۱ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- علوی مقدم، مهیار و عبدالله عظیمایی، «اسلام، ورای نژاد»، مشکوة، شماره ۱۸ و ۱۹، بهار و تابستان ۱۳۶۷ش.
- علی‌نوری، علیرضا، کلیات فقه اسلامی، قم، یاقوت، ۱۳۸۳ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- كلينی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- کیان، مرجان و دیگران، «واکاوی مفهوم تبعیض نژادی و راهبردهای مقابله با آن بر مبنای فرمایشات حضرت علی»، مطالعات اخلاق کابردی، شماره ۴۲، ۱۳۹۴ش.
- لطفی، سید مهدی، و حیدری، اکرم، «نژادپرستی یهودیان از دیدگاه قرآن»، مطالعات قرآنی، شماره ۱۲، زمستان ۱۳۹۱ش.
- محدّث نوری، میرزا حسین، مستدرك الوسائل، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، بی‌تا.
- مصباح یزدی، محمد تقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مركز البحوث الاسلاميه، ۱۳۷۴ش.
- هاشمی، سید یحیی، «مبانی و مفاهیم حقوق بشر در اسلام و حقوق بشر معاصر»، سفیر نور، شماره ۱۲، زمستان ۱۳۸۸ش.