مدائن
  مدائن مدائن (عراق)
| |
|---|---|
 تصویر طاق کسری در مدائن | |
| اطلاعات کلی | |
| مختصات جغرافیایی | ۳۳°۰۶′۰۱″شمالی ۴۴°۳۴′۵۹″شرقی / ۳۳٫۱۰۰۲۹۸۳°شمالی ۴۴٫۵۸۳۱۳۹۳°شرقی |
| کشور | عراق |
| استان | دیاله |
| زبان | عربی |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات تاریخی | |
| وقایع مهم | جنگ امام حسن(ع) با معاویه |
| اماکن | |
| زیارتگاه | حذیفة بن یمان، ابوعبدالرحمن سلمی و سلمان فارسی |
مَدائِن، مجموعه‌ای از چند شهر مهم در دوران قبل از اسلام در عراق امروزی بود که در سال ۱۶ق توسط مسلمانان فتح شد. پیامبر اکرم(ص) در جنگ خندق وعده پیروزی مسلمانان بر آن را داده بود. نامه پیامبر(ص) به خسرو پرویز در مدائن به دست او رسید. حذیفة بن یمان، سلمان فارسی، یزید بن قیس ارحبی و سعد بن مسعود ثقفی نخستین فرمانداران آنجا بودند. بر اساس منابع اسلامی، طاق کسری در شهر مدائن، شب ولادت پیامبر اسلام(ص) لرزید و ۱۴ کنگره آن سقوط کرد.
سپاه امام حسن(ع) برای نبرد با سپاه معاویة بن ابی‌سفیان در دو اردوگاه که یکی از آن‌ها مدائن بود، اردو زد. بعد از آن‌که خوارج، امام حسن(ع) را ترور کردند، امام برای معالجه به منزل سعد بن مسعود ثقفی در مدائن رفت. مرقد حذیفة بن یمان، ابوعبدالرحمن سلمی و مزار سلمان فارسی از آثار مذهبی این شهر به شمار می‌رود. مدائن امروزه شهری کوچک و شیعه‌نشین در جنوب بغداد است.
معرفی
مدائن جمع مدینه به معنای چند شهر است و در تاریخ نام مجموعه‌ای از چند شهر است که به دلیل تقسیم شدن به بخش شرقی و غربی توسط رود دجله،[۱] و یا به جهت تعدد شهرها و آثاری که توسط پادشاهان در آنجا ساخته شد، به نام مدائن مشهور گردید.[۲]و در زبان فارسی به آن توسفون و یا طیسفون گفته می‌شد.[۳]
براساس برخی گزارش‌ها مدائن متشکل از پنج شهرِ عتیقه[۴] اسکندر، طیسفون، اَسبانْبَر و رومیه[۵] و به گفته برخی متشکل از هفت شهر بود.[۶] و به دلیل حاصل‌خیز بودن خاک، پاکیزگیِ هوا و جمع شدن دو رود دجله و فرات در آن، مورد توجه پادشاهان ایران بود.[۷]
در حال حاضر مدائن شهری کوچک [۸] در حدود سی کیلومتری جنوب بغداد است[۹] و مهمترین شهرهای آن رومیه (سلوکیه) و طیسفون است.[۱۰] مردم آن غالبا شیعه دوازده‌امامی هستند.[۱۱]
تاریخچه
مَقدِسِی از سیرهنویسان قرن ششم هجری قمری می‌نویسد: پادشاهی به نام هوشنگ شهر مدائن را بنا نهاد و آن‌را «بنداذ» نامید. سپس این شهر در دوران بعد توسط پادشاهانی همچون «زاب»،[۱۲] اسکندر[۱۳] و شاپور ذوالأکتاف احیا گردید.[۱۴] بعد از آن، این شهر در دست شاهان ساسانی قرار داشت[۱۵] و برخی از آنان یک شهر در این منطقه ایجاد کردند.[۱۶]
بنابر گزارش یاقوت حموی، اسکندر بعد از ایجاد شهرهای متعدد، به مدائن بازگشت و در این منطقه شهری برپا کرد و در آن اقامت داشت تا این‌که از دنیا رفت.[۱۷] واسطی زبیدی معتقد است اولین پادشاه ساسانی که در آن حکومت نمود انوشیروان بود.[۱۸] بر اساس برخی منابع اسلامی، طاق کسری در شهر مدائن، شب ولادت پیامبر اسلام(ص) لرزید و ۱۴ کنگره آن سقوط کرد.[۱۹]
فتح به دست مسلمانان
براساس گزارش شیخ صدوق، رسول اکرم(ص) در جنگ خندق وعده پیروزی مسلمانان بر مدائن را دادند.[۲۰] همچنین براساس گزارش‌های تاریخی آن‌حضرت در سال ۷ قمری به خسرو پرویز که در آن زمان در مدائن حضور داشت، نامه‌ای نوشت و از او خواست تا شهادت به یگانگی خداوند و نبوت پیامبر دهد،[۲۱] اما وی نامه را پاره کرد.[۲۲]
بعد از جنگ قادسیه، مسلمانان به فرماندهی سعد بن ابی‌وقاص به سمت مدائن حمله کردند و مدت هفت ماه شهر مدائن را در محاصره قرار دادند.[۲۳] سرانجام مدائن در سال ۱۶ قمری[۲۴] توسط مسلمانان فتح شد.[۲۵] زبیدی واسطی سال فتح مدائن را سال ۱۴ قمری می‌داند.[۲۶]
مدائن در دوران امامان شیعه
مردم مدائن ارتباط خاصی با ائمه داشتند. سپاه امام حسن(ع) برای نبرد با سپاه معاویة بن ابی‌سفیان در دو اردوگاه مدائن و مَسکِن اردو زد.[۲۷] هنگامی که امام حسن(ع) در جنگ با معاویه ترور شد،[۲۸] آن‌حضرت(ع) برای معالجه به منزل سعد بن مسعود ثقفی در مدائن رفت.[۲۹] همچنین با توجه به گزارش طبرسی (متوفای ۶۰۰ق) امام حسین(ع) در هنگام ضربت خوردن امام علی(ع) در مدائن بود.[۳۰]
بر اساس گزارش‌های تاریخی گروهی از اهالی مدائن در جریان قیام‌هایی همچون قیام توابین،[۳۱] زید بن علی،[۳۲] قیام عبدالله بن معاویه[۳۳] شرکت کردند.
فرمانداران مدائن
عمر بن خطاب، در ابتدا حذیفة بن یمان را فرماندار مدائن نمود.[۳۴] سپس او را عزل و سلمان فارسی؛ را به عنوان فرماندار آنجا انتخاب کرد.[۳۵] سلمان تا لحظه وفاتش فرماندار مدائن بود.[۳۶]
بعد از وفات سلمان، حذیفة بن یمان مجددا فرماندار مدائن شد.[۳۷] وی دوران حکومت عثمان بن عفان[۳۸] و بخشی از حکومت امام علی(ع) فرماندار مدائن بود. حذیفه هنگام ورود امام(ع) به بصره و قبل از ورود به کوفه برای جنگ با اصحاب جمل از دنیا رفت.[۳۹]
با ورود امام علی(ع) به کوفه، یزید بن قیس ارحبی را فرماندار مدائن نمود.[۴۰] سپس امام علی(ع) هنگام حرکت از نخیله به سمت شام، سعد بن مسعود ثقفی را فرماندار مدائن نمود.[۴۱] وی تا دوران امام حسن(ع) بر این منصب باقی ماند.[۴۲]
بر اساس برخی از گزارش‌های تاریخی، «لام بن زیاد بن عطیف»، برادر مادری عدی بن حاتم،[۴۳] ثابت بن قیس خطیم،[۴۴] زحر بن قیس بن مالک[۴۵] سائب بن أقرع ثقفی[۴۶] برای مدتی فرماندار مدائن بودند.
آثار تاریخی، فقیهان، شاعران
طاق کسری بنای بازمانده از دوران ساسانی که ساخت آن به انوشیروان نسبت داده شده[۴۷] و تاریخ ساخت آن ۵۵۰م ذکر شده است[۴۸] از آثار مشهور شهر مدائن شمرده می‌شود.[۴۹]
مرقد حذیفة بن یمان و ابوعبدالرحمن سلمی [۵۰] و مزار سلمان فارسی که در نزدیکی ایوان کسری به خاک سپرده شد، از آثار مذهبی این شهر است.[۵۱]
همچنین فقهیان، ادیبان، شاعران و عالمانی در مدائن زندگی می‌کردند که نام برخی از آنان بدین قرار است:
- عمار ساباطی[۵۲]
- محمد بن عمرو بن سعید الزیات[۵۳]
- عمرو بن سعید مدائنی[۵۴]
- ابوعلی حدید بن حکیم مدائنی.[۵۵]
پانویس
- ↑ کلاعی، الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۵۰۴.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۳۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۷۵.
- ↑ عواد، الذخائر الشرقیة، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۲۵۰-۲۵۱.
- ↑ عواد، الذخائر الشرقیة، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۲۵۰-۲۵۱.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۷۵.
- ↑ کلاعی، الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۵۰۵.
- ↑ بلاغی، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، ۱۳۸۶ق، مقدمه دوم، ص۸۷۸.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۰ش، ج۱۱، ص۵۵.
- ↑ عواد، الذخائر الشرقیة، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۲۵۱.
- ↑ بلاغی، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، ۱۳۸۶ق، مقدمه دوم، ص۸۷۸.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، بورسعید، ج۴، ص۹۸.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، بورسعید، ج۴، ص۹۸.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، بورسعید، ج۴، ص۹۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۷۴.
- ↑ عواد، الذخائر الشرقیة، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۲۵۰-۲۵۱.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۷۴.
- ↑ واسطی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۸، ص۵۲۹.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، دلائل النبوة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۰۰ق، ص۳۱۳.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الإشراف، قاهره، ص۲۲۵.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الإشراف، قاهره، ص۲۲۵؛ استرآبادی، آثار احمدی تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمه اطهار(ع)، ۱۳۷۴ش، ص۲۳۷.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، بورسعید، ج۵، ص۱۷۷.
- ↑ ابن اثیر جزری، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۰۹.
- ↑ ابن کثیر دمشقی، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۱۵.
- ↑ واسطی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۸، ص۵۲۹.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۶۴.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۰.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲.
- ↑ طبرسی، مشکاة الانوار، ۱۳۸۵ق، ص۲۷۹.
- ↑ معروف حسنی، زندگانی دوازده امام علیهم السلام،(مترجم محمد مقدس) ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ اقبال آشتیانی، آل نوبخت، ۱۳۸۳ش، ص۸۷.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳۳، ص۲۱۵.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۹
- ↑ ابن شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۸۶.
- ↑ شیرازی، الدرجات الرفیعه، ۱۹۸۳م، ص۲۱۵.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، قم، ص۴۹۴.
- ↑ ابن طاووس، الیقین، ۱۴۱۳ق، ص۳۸۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، قم، ص۴۹۴.
- ↑ امین عاملی، سیره معصومان(ترجمه اعیان الشیعة)، مترجم: علی حجتی کرمانی، ۱۳۷۶ش، ج۴، ص۵۳۴.
- ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۱۷۹.
- ↑ ابن أبی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۴۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۹۶.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۷.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۵۶۹.
- ↑ حسینی اشکوری، چکیده مقالات اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، ۱۳۹۳ش، ص۱۵۰.
- ↑ پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۲۹۳۱.
- ↑ عواد، الذخائر الشرقیة، ۱۹۹۹م، ج۱، ص۲۵۱.
- ↑ شاه‌پسند پژوهشی پیرامون ابوعبدالرحمن سلمی شماره ۱۲ ص۱۷۱
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج ۱، ص۱۷۵.
- ↑ برقی، رجال البرقی، ۱۳۸۳ق، ص۴۸.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۹.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۰.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۱ق، ص۶۴.
منابع
- ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، محقق و مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
- ابن شاذان قمی، أبوالفضل شاذان بن جبرئیل، الفضائل، قم، رضی، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، الیقین فی اختصاص مولانا علی علیه السلام بإمرة المؤمنین، محقق و مصحح: اسماعیل انصاری زنجانی، قم، دار الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن كلبى، هشام بن محمد، نسب معد و اليمن الكبير، محقق: حسن ناجى، بیروت، عالم الكتب، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- ابوالفرج، علی بن الحسین الأصفهانی، مقاتل الطالبیین، محقق: سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، دلائل النبوة، تحقیق: محمد روّاس قلعه‌جی و عبدالبرّ عباس، بیروت، دار النفائس، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
- استرآبادی، احمد بن تاج الدین، آثار احمدی تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمه اطهار(ع)، تهران، میراث مکتوب، چاپ اوّل، ۱۳۷۴ش.
- اقبال آشتیانی، عباس، آل نوبخت، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان(ترجمه اعیان الشیعة)، مترجم: علی حجتی کرمانی، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۶ش.
- برقی، احمد بن محمد بن خالد، رجال البرقی)، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- بلاغی، سید عبد الحجت، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم، انتشارات حکمت، ۱۳۸۶ق.
- بيضون، لبيب، موسوعة كربلاء، بیروت، مؤسسة الاعلمى، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق و تعلیقه عبدالمعطی قلعجی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۵ش.
- حسینی اشکوری، صادق، چکیده مقالات اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، قم، مجمع ذخائر اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- خطیب بغدادی، ابو بکر احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- شیخ صدوق، الامالی، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، ۱۴۰۰ق.
- شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق و مصحح: محمد باقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، نجف، مکتبة حیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، نجف اشرف، دار الذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق
- عواد، کورکیس، الذخائر الشرقیة، مقدمه نویس: عطیه، جلیل، بیروت، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، ۱۹۹۹م.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، اسوه، بی‌تا.
- کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- مدنی، علی‌خان بن احمد، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، بیروت، موسسة الوفاء، چاپ دوم، ۱۹۸۳م.
- مسعودی، أبوالحسن علی بن الحسین، التنبیه و الإشراف، مصحح: عبدالله اسماعیل صاوی، قاهره، دار الصاوی، بی‌تا.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
- معروف حسنی، هاشم، زندگانی دوازده امام علیهم السلام، مترجم: محمد مقدس، تهران، امیر کبیر، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بورسعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: علی شیری، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.