الوافیه فی اصول الفقه (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملاعبداللّه بشرویی خراسانی فاضل تونی |
| موضوع | اصول فقه |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مجمع الفکر الاسلامی |
الوافیة فی اُصولِ الفقة کتابی در علم اصول فقه است. مؤلف این کتاب فاضل تونی است. آغاز نگارش کتاب معلوم نیست اما تاریخ اتمام نگارش آن ۱۲ ربیع‌الاول ۱۰۵۹ق است. دانشمندان علم اصول به این کتاب توجه کرده و بر آن شروحی نگاشته‌اند. الوافیه فصل‌بندی جدیدی از اصول فقه ارائه می‌دهد. در این کتاب، نقدهایی بر اخباریون دیده می‌شود.
مؤلف
نویسنده این اثر فاضل تونی عالم قرن یازدهم قمری است. از زندگی شخصی وی اطلاع چندانی در دست نیست. وی عالمی اخباری معتدل بوده است و برخی چون امام خمینی او را عالمی اصولی دانسته‌اند.[۱]
موضوع کتاب
تونی وافیه را رساله‌ای وافی و شافی وصف کرده که مشتمل بر تحقیق دربارهٔ مسائل مهم اصولی، به‌ویژه ادلهٔ عقلی و اجتهاد و تقلید و تعادل و تراجیح است.
محتوا و ساختار
وافیه یک مقدمه و شش باب دارد. مقدمه و باب‌ها هرکدام به بخش‌های کوچک‌تری، با عناوین بحث و فصل و مقصد و قسم، تقسیم شده‌اند.
- مقدمه؛ دربرگیرنده مباحثی چون تعریف اصول فقه، حقیقت و مجاز و مشتق.
- باب اول به دو مبحث مهم اوامر و نواهی اختصاص یافته که در دو مقدمه و هشت بحث تنظیم شده است.
- باب دوم دربارهٔ عام و خاص و مباحثِ مربوط به تخصیص است که در دو مقصد و هفت بحث آمده است. در همین باب مباحث حجیت مطلق ظواهر کتاب و خبر واحد بررسی شده است.
- باب سوم دربارهٔ ادلهٔ شرعی است و در آن مباحث حجیت کتاب، اجماع و سنّت و مسائلی همچون شرایط عمل به خبر واحد در عصر غیبت و روش شناخت عدالت راوی بررسی شده است. این باب دارای سه فصل و هشت بحث است.
- باب چهارم به مباحث ادلهٔ عقلی، استصحاب، استلزام، دلالت، مفاهیم، قیاس و تنقیح مناط اختصاص یافته و در هفت قسم تنظیم شده است.
- باب پنجم دربارهٔ مبحث اجتهاد و تقلید است و در آن از تعریف اجتهاد، تجزّی در اجتهاد، دانشهای مورد نیاز مجتهد، نیاز به اجتهاد و تقلید، تقلید از میت و حکم عبادتِ کسی که نه مجتهد است و نه تقلید می‌کند، بحث شده است. این باب در چهار بحث تنظیم شده است.
- باب ششم به موضوع تعادل و تراجیح اختصاص دارد و در آن پانزده قسم تعارض بررسی شده است.
امتیازات کتاب
- ابتکار در باب‌بندی و تقسیم مباحث اصولی
- استدلال قوی و در برخی موارد ابتکاری
- توضیح و تبیین دقیق مصطلحاتی که غلط‌انداز هستند
- تأسیس رأی جدید
- نثر ساده و روشن
- جلوگیری از خلط مباحث اصول فقه با علوم دیگر
- کثرت منابع و از جمله استفاده از کتب اصول فقه مذاهب مختلف اسلامی نظیر التمهید اُسْنوی شافعی (متوفای ۷۷۲)، المحصول فخررازی، شرح مختصر ابن حاجب (متوفی ۶۴۶) و الاحکام آمِدی (متوفی ۶۳۱)[۲]
- وافیه به شیوهٔ کتاب‌های درسی تنظیم شده است. وافیه در مباحثِ گوناگون، آکنده از مثالهای متعدد، برای دادن قدرتِ تطبیق به مخاطب است[۳]
- اعتدال؛ تونی در این کتاب، ضمن رعایت اعتدال، از اصول فقه دفاع کرده و در موارد مختلف به نقل و نقد آرای ملامحمد امینِ استرآبادی پرداخته است.[۴]
جایگاه
چندین شرح و حاشیه بر وافیه نگاشته شده است که نشان‌دهنده توجه فقها به این کتاب بوده است. از جمله شروح مهم آن عبارتند از:
- شرح سید محمد مهدی بحرالعلوم (متوفی ۱۲۱۲)
- شرح سید محسن اعرجی مشهور به محقق اعرجی و مقدّس کاظمی (متوفی ۱۲۲۷)
- شرح سید صدرالدین محمد رضوی (متوفی ۱۱۶۰) معروف به شارح وافیه
شیخ انصاری در فرائدالاصول در موارد متعدد به شرح اخیر توجه کرده است.[۵]
اصولیانِ پس از تونی همواره به کتاب او توجه داشته‌اند، از جمله شیخ انصاری در آثار و درسهای اصولی خود در موارد متعدد به آن استناد و گاه آن را نقد کرده است.[۶]
چاپ‌ها
وافیه دوبار چاپ شده است:
پانویس
- ↑ خمینی، لمحات الاصول، ص۱۹-۲۰.
- ↑ رجوع کنید به تونی، الوافیة، مقدمه، ص۲۷-۳۰.
- ↑ تونی، مقدمه، ص۳۱.
- ↑ تونی، الوافیة، مقدمه، ص۳۲.
- ↑ رجوع کنید به انصاری، فرائد الاصول، ص۱۸۷-۱۸۸، ۵۵۳-۵۶۶، ۵۹۲، ۶۰۱، ۶۱۶، ۶۲۹؛ نیز برای شروح و حواشی وافیه رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۶، ص۲۳۰، ج۱۴، ص۱۶۶-۱۶۸.
- ↑ رجوع کنید به انصاری، فرائد الاصول، ص۱۰۹، ۱۷۱-۱۷۲، ۱۸۴، ۱۸۸، ۵۹۸-۶۰۰؛ تهرانی، مطارح الانظار، ص۲۳۰-۲۳۳، ۲۵۳، ۲۸۲-۲۸۳، ۲۸۷، ۲۹۳.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة
- انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائدالاصول، چاپ عبداللّه نورانی، قم، ۱۳۶۵ش.
- تونی، عبداللّه بن محمد، الوافیة فی اصول الفقه، قم، چاپ محمدحسین رضوی کشمیری، ۱۴۱۵.
- تهرانی، ابوالقاسم بن محمد علی، مطارح الانظار، تقریرات درس شیخ انصاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۸ شمسی، چاپ افست قم ۱۴۰۴.
- خمینی، روح‌اللّه، لمحات الاصول، تقریرات درس آیة‌اللّه بروجردی، تهران، ۱۴۲۱.