آیه ۲۴ سوره سجده
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سجده |
| شماره آیه | ۲۴ |
| جزء | ۲۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| درباره | نصب امام برای بنی اسرائیل |
| آیات مرتبط | آیه ۲۳ سوره سجده، آیه ۲۵ سوره سجده |
آیه ۲۴ سوره سجده بیانگر آن است که خدا به‌دلیل ایمان و استقامت برخی از افراد بنی‌اسرائیل، آنها را امام و پیشوای قوم خود قرار داد. گروهی از مفسران، مراد از اَئمه در این آیه را پیامبران بنی‌اسرائیل و جانشینان حضرت موسی(ع) و عیسی(ع) دانسته‌اند. برخی نیز با استفاده از این آیه، امامت را منصبی الهی شمرده‌اند.
از امام باقر(ع) نقل شده که این آیه درباره فرزندان حضرت فاطمه زهرا(س) است. به گفته حَسَکانی (درگذشت: ۴۹۰ق) از عالمان اهل‌سنت، خداوند بعد از وفات موسی(ع) و هارون، ۱۲ تن را امام و پیشوای بنی‌اسرائیل قرار داد؛ چنانکه بعد از رحلت پیامبر اسلام(ص) نیز ۱۲ تن را به امامت برگزید.
نکات کلی
آیه ۲۴ سوره سجده به وجود پیشوایانی برای قوم بنی‌اسرائیل اشاره کرده که به‌دلیل ایمان به آیات الهی و استقامت در برابر مشکلات، به مقام امامت رسیدند.[۱] به گفته علی بن ابراهیم قمی از محدثان و مفسران شیعه در قرن سوم قمری، خداوند از صبر و استقامت ائمه در برابر مشکلات آگاه بود؛ ازاین‌رو آنان را پیشوای مردم قرار داد.[۲] این آیه از آیات مکی شمرده شده است.[۳]
مطابق تفسیر نمونه، مضارع‌بودن صیغه «یَهدون» و «یوقِنون»، دلالت بر استمرار این دو وصف (هدایت و یقین) در طول زندگی امامان دارد.[۴] همچنین ظاهر این آیه، بیانگر آن است که منظور از «امر» در اینجا، امر تشریعی و دستور شرعی است، نه امر تکوینی به معنی نفوذ فرمان الهی در عالم آفرینش.[۵] البته علامه طباطبایی آن را امری تکوینی دانسته و معتقد است، منصب امام، هدایت و رساندن مردم به مقصد است و این معنا یک نوع تصرف تکوینی در انسان است که با آن، راه را برای بردن دل‌ها به سوی کمال، هموار می‌سازد؛ پس مراد از امری که با آن هدایت صورت می‌گیرد نیز امری تکوینی خواهد بود.[۶]
﴿وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ ٢٤﴾ [سجده:24]
﴿و چون شکیبایی کردند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما [مردم را] هدایت می‌کردند ٢٤﴾
سوره سجده: آیه ۲۴
منظور از ائمه در این آیه
گروهی از مفسّران مراد از ائمه در این آیه را پیامبران بنی‌اسرائیل دانسته[۷] و برخی آنها را اوصیای حضرت موسی(ع) تا زمان زکریا، یحیی و عیسی و نیز اوصیای حضرت عیسی(ع) تا زمان بعثت خاتم الانبیاء معرفی نموده‌اند.[۸]
از امام باقر(ع) نقل شده که این آیه درباره فرزندان حضرت فاطمه زهرا(س) نازل شده است.[۹] حَسَکانی (درگذشت: ۴۹۰ق) از عالمان اهل‌سنت نیز در شواهد التنزیل آورده است: خدای تعالی بعد از مرگ موسی و هارون، هفت نفر از فرزندان هارون و بعد از آنها پنج نفر دیگر را امام و پیشوای بنی‌اسرائیل قرار داد؛ چنانکه بعد از رحلت پیامبر اسلام(ص) نیز ۱۲ تن را به امامت برگزید.[۱۰]
برخی مفسران از عبارت «جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً» در این آیه، چنین استفاده کرده‌اند که امامت و هدایت مانند نبوت و رسالت، از مناصب الهی بوده و لازم است به امر و نصب پروردگار صورت گیرد.[۱۱]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۶.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۷۰.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۸، ص۵۲۱؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۰، ص۴۶۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۶۸؛ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۱۸۶.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۰، ص۴۶۶.
- ↑ استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۴۳۷.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۸۴.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۲۱۹؛ صادقی تهرانی، البلاغ، ۱۴۱۹ق، ص۴۱۷.
منابع
- استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، تحقیق: حسین استادولی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- حسکانی، عبیدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مؤسسة طبع و نشر، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حسینی همدانی، سید محمدحسین، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تحقیق: محمدباقر بهبودی، کتابفروشی لطفی، تهران، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- صادقی تهرانی، محمد، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، مؤلف، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمهٔ محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق و تصحیح: سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.