زقوم
| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
زَقّوم درختی در جهنم که طعم بسیار بد و رایحه‌ای عذاب‌آور دارد. قرآن آن را وسیله عذاب گناهکاران دانسته است. قرآن، میوه و شکوفۀ زقوم را به سرهای شیاطین تشبیه کرده است.
معنای زقوم
برای زقوم معانی مختلفی ذکر شده است:
- درخت زقوم
تعبیر زقوم سه مرتبه در قرآن آمده که در آنها تعبیر «شَجَرَةَ الزَّقُّوم»[۱] و یا «شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ»[۲]به معنای درخت زقوم وجود دارد. و با توجه به توصیفاتی که برای آن آمده، می‌توان زقوم را درختی در جهنم دانست که دارای طعم بسیار بد و رایحه‌ای عذاب‌آور است.[۳] برخی مفسران در این‌که چگونه یک درخت می‌تواند در جهنم وجود داشته باشد ولی آتش آن‌را نسوزاند، آورده‌اند: «با توجه به این نکته که خداوند قدرت مطلق را دارا است، بعید نیست که زقوم را از جنس آتش و یا جنسی دیگر که آتش آن‌را نمی‌سوزاند، به وجود آورد.»[۴]
در مورد شناخته شده بودن این درخت برای مردم دو قول وجود دارد:
- از درخت‌های دنیوی نیست و برای مردم نیز شناخته نبوده است.[۵]
- نام گیاهی تلخ، بدبو و بد طعم است که برگ‌های کوچکی دارد و در سرزمین تهامه از جزیرة العرب می‌روید و مشرکان با آن آشنا بودند.[۶]
- آرد و خرما
زمانی که آیه ۶۲ سوره صافات در ارتباط با زقوم نازل و به مشرکان درباره آن تذکر داد؛ برخی مشرکان گفتند: زقوم در زبان آفریقا به معنای خرما و آرد است و محمد ما را از چنین چیزی بیم می‌دهد. در این هنگام ابوجهل به کنیز خود گفت برای ما زقوم بیاور و او نیز خرما و آرد آورد.[۷] بر همین اساس، برخی لغت‌دانان، غذای خرما و آرد را از معانی زقوم دانسته‌اند[۸] که البته بنابر تصریح قرآن و مشخصه‌هایی که برای زقوم ذکر کرده[۹] چنین معنایی مقصود قرآن نیست.[۱۰]
ویژگی‌ها
قرآن برای زقوم مشخصاتی را ذکر می‌کند. زقوم درختی است که در قعر جهنم رشد می‌کند،[۱۱] مجرمان و گناهکاران از آن می‌خوردند.[۱۲] و آن در شکم آنها به مانند آهن گداخته شده و آب جوشان است.[۱۳]
میوه زقوم
قرآن، میوه و شکوفه زقوم را به سرهای شیاطین تشبیه کرده است.[۱۴] برخی مفسران معتقدند تشبیه به سرهای شیاطین، به این جهت است که زشت‌ترین چیز قابل تصور، سرهای شیاطین است.[۱۵]
پانویس
- ↑ سوره صافات، آیه۶۲؛ سوره دخان، آیه۴۳.
- ↑ سوره واقعه، آیه۵۲.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۶، ص۳۳۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۶۹۶.
- ↑ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۱۶، ص۳۴۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۱، ص۲۰۳.
- ↑ ثعلبی نیشابوری، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۱۴۶.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۲۶۸.
- ↑ سوره صافات، آیه۶۲-۶۷.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۴، ص۲۷۰.
- ↑ سوره صافات، آیه۶۴.
- ↑ سوره صافات، آیه۶۶.
- ↑ سوره دخان، آیات۴۵-۴۶.
- ↑ سوره صافات، آیه۶۵.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۶، ص۳۳۷.
منابع
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق و تصحیح: جمال الدین میردامادی، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- فیض کاشانی، ملا‌محسن، تفسیر صافی، قم، الهادی، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمد جواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.