تَفَأُّل فال خوب زدن و پیش‌بینی خوش‌بینانه است. در روایات به این کار سفارش شده و در مقابل از تَطَیُّر، یعنی فال بد زدن، نهی شده است. گفته‌اند پیامبر اسلام(ص) امور بسیاری را به فال نیک می‌گرفت؛ از جمله در ماجرای صلح حُدَیبیّه، وقتی نماینده سران مکه نزد او آمد، این مسئله را به فال نیک گرفت و به یارانش گفت: «حالا دیگر امر بر شما آسان شد.»
علت سفارش به تفأل و نهی از تطیّر را آن دانسته‌اند که تفأل به‌خلاف تطیر، امیدآفرین است و آثار روانی مثبت دارد. در روایاتی از تفأل به قرآن نهی شده است؛ اما برخی از عالمان گفته‌اند منظورِ این روایات، پیش‌بینی حوادث آینده به‌وسیله قرآن است، نه هر نوع تفألی به قرآن.
تفأل و استخاره باهم متفاوت‌اند. استخاره آن است که هنگام تردید در چیزی، تشخیص آن به خدا واگذار شود. تفأل به دیوان حافظ میان مسلمانان فارسی‌زبان مرسوم است.
تعریف تفأل و تفاوت آن با استخاره
تَفَأُل به‌معنای فال خوب‌زدن و پیش‌بینی خوش‌بینانه است، چه در دل و چه به زبان؛ برخلاف تَطَیُّر که فال بدزدن معنا می‌دهد.[۱] تفأل با استخاره فرق دارد. تفأل امیدداشتن و به دید مثبت نگریستن در کارها و اتفاقات است؛[۲] اما استخاره واگذارکردن کاری که در آن تردید وجود دارد و خوبی و بدی آن با مشورت دیگران هم قابل تشخیص نیست، به خداوند است.[۳]
سفارش به تَفَأُل
در روایات، فال خوب‌زدن امری شایسته به شمار آمده است. برای مثال در حدیثی از پیامبر(ص) نقل شده است: «همواره فال نیک بزنید تا آن را بیابید.»[۴] همچنین گفته‌اند پیامبر اسلام(ص) تفأل را دوست می‌داشت و از تطیُّر بیزار بود[۵] و امور بسیاری را به فال نیک می‌گرفت.[۶]
در ماجرای صلح حُدَیبیّه وقتى سهیل بن عمرو از طرف سران مکه برای مذاکره آمد، پیامبر(ص) فال نیک زد و گفت: «حالا دیگر امر بر شما آسان شد.»[۷] همچنین زمانی که به پیامبر(ص) خبر دادند خسروپرویز نامه او را پاره کرده و در پاسخ آن مشتى خاک فرستاده است، پیامبر(ص) این عمل را به فال نیک گرفت و گفت: «به‌زودى مسلمانان خاک او را مالک میشوند.»[۸]
در حدیثی از امام علی(ع) هم فال نیک‌زدن امری به‌حق و درست دانسته شده است.[۹]
علت سفارش به تفأّل
در تفسیر نمونه در خصوص تفأّل آمده است فال نیک‌زدن اثر طبیعی ندارد، اما از آنجا که امیدآفرین است، آثار روانی مثبتی دارد و به این جهت اسلام برخلاف تطیّر از آن نهی نکرده است.[۱۰]
تفأل در فرهنگ عامه
فال‌زدن در جهان امری مرسوم است، پیشینه‌ای دراز دارد و به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود.[۱۱] مسلمانان به قرآن تفأل می‌کنند. مسلمانان فارسی‌زبان علاوه بر قرآن، با دیوان حافظ و مثنوی معنوی هم تفأل می‌زنند.[۱۲]
تفأل در ادبیات فارسی هم انعکاس یافته است. از جمله حافظ سروده است:
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طریقه‌دار، کندوکاوی درباره استخاره، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ نگاه کنید به زوزنی، المصادر، ۱۳۴۵ش، ج۲، ص۵۸۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۶۱ش، ج۶، ص۳۱۷.
- ↑ ضميرى و حسينى‌زاده، «استخاره».
- ↑ مجلسی، بحارالانوار،۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۳۳.
- ↑ ابن‌منظور، لسان‌العرب ، ۱۴۱۱ق، ج۱۰، ص۱۶۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹ ص۸۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۸۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۸۱.
- ↑ نهج‌البلاغه، حکمت ۴۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۶۱ش، ج۶، ص۳۱۷.
- ↑ طریقه‌دار، کندوکاوی درباره استخاره، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۸.
- ↑ طریقه‌دار، کندوکاوی درباره استخاره، ۱۳۷۷ش، ص۱۲۰.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل ۵۸.
منابع
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۱ق.
- زوزنی، حسین بن احمد، کتاب المصادر، تصحیح تقی بینش، مشهد، کتابفروشی باستان مشهد، ۱۳۴۰ش.
- ضميرى، محمدتقی و سیدعبدالرسول حسينى‌زاده، «استخاره»، در دایرة المعارف بزرگ قرآن، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۱ش.
- حافظ، دیوان حافظ، غزل ۵۸، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۳۹۹ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه اعلمی، بیروت، ۱۳۹۴ق.
- طریقه‌دار، ابوالفضل، کندوکاوی درباره استخاره و تفأل، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیة، ۱۳۶۱ش.
- نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، بی‌تا.