سید کمال حیدری

سید کمال حیدری

شناسنامه
شهر تولد	کربلا
اطلاعات علمی و مذهبی
اساتید	شهید صدر
تألیفات	مطارحات فی العقیده و ...
وبگاه رسمی	https://alhaydari.com

سید کمال حیدری (متولد ۱۹۵۶م) روحانی شیعه که فعالیت‌های رسانه‌ای مهمی علیه وهابیت داشت و از دهه نود شمسی با طرح برخی گفتارها و نظرات، مورد انتقاد تعدادی از عالمان شیعه قرار گرفت. وی در کربلا متولد شد. در نجف نزد آیت‌الله خویی و شهید صدر درس خواند. پس از شهادت سید محمدباقر صدر به ایران مهاجرت کرد. در جنگ ایران و عراق، در مقابل نیروهای بعثی جنگید و سه برادر او توسط حزب بعث عراق به شهادت رسیدند.

سید کمال حیدری از طریق فعالیت رسانه‌ای علیه مخالفان مکتب اهل‌بیت به شهرت رسید. وی علاوه بر ۲۰ سال فعالیت در بخش عربی صدای جمهوری اسلامی ایران، حدود ده سال در شبکه الکوثر برنامه ثابتی داشت که آن‌را دارای تأثیرگذاری بالا و با مخاطبان وسیع ارزیابی کرده‌اند. حیدری در این برنامه با ارائه مدارک از کتاب‌ها و روایات اهل‌سنت، عقاید آن‌ها را به چالش می‌کشید. بینندگان این برنامه را از بیش از صد کشور دانسته‌اند. سید کمال حیدری از دهه نود شمسی به‌دنبال پروژه اصلاح فکر دینی اشکالاتی در فهم برخی فقیهان معروف شیعه مطرح کرد که مورد مخالفت بسیار واقع شد. وی در شهریور ۱۳۹۹ش مدعی شد علمای شیعه به تکفیر باطنی اهل‌سنت معتقدند. موضع او مورد مخالفت بسیاری از جمله دو تن از مراجع تقلید شیعه و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قرار گرفت.

حیدری معتقد است همه معارف اسلامی باید براساس قرآن سامان یابند. تمام روایات به قرآن عرضه می‌شوند و تنها در صورتی که موافقت یا عدم مخالفتشان با مبانی قرآنی احراز گردید، پذیرفته می‌گردند. وی معتقد است حقوقی که پیامبر به زنان داد به‌جهت گنجایش شرایط جامعه، حداقلی بوده و متخصصان دین باید با اجتهاد حقوق بیشتری را در نظر بگیرند. از نگاه حیدری، نظریۀ قطعی تجربی یا یک تحقیق تجربی که از مرحلۀ «فرضیه» به مرتبۀ «نظریه» و «قانون» ارتقاء یافت از نظر عقلی و شرعی حجت است و اگر این نظریه با ظاهر آیۀ قرآن متعارض بود، نمی‌توان به ظاهر آیه استناد کرد.

معرفی و جایگاه

سید کمال حیدری روحانی شیعه متولد کربلا، پس از شهادت استادش سید محمدباقر صدر، به ایران مهاجرت کرد و در شهر قم ساکن شد. وی را از شاخص‌ترین افرادی دانسته‌اند که به جدال با مخالفان مکتب اهل‌بیت(ع) پرداخته است. او از طریق فعالیت‌های رسانه‌ای به‌خصوص در سیمای جمهوری اسلامی ایران به شهرت رسید. شیخ حیدر حب‌الله نویسنده و روحانی لبنانی از شاگردان سید کمال است. او از دهه نود شمسی به‌دنبال پروژه اصلاح فکر دینی اشکالاتی در فهم برخی فقیهان معروف شیعه مطرح کرده، میراث روایی شیعه را سست دانسته و بر قرآن تأکید معناداری داشته است. به همین دلیل برخی رویکردها و سخنان او توسط مبلغان و شبکه‌هایی وهابی علیه شیعه مورد استفاده قرار گرفته است.

حیدری حدود ۲۰ سال در بخش عربی صدای جمهوری اسلامی ایران، برنامه داشت. وی همچنین حدود ده سال با شبکه ماهواره‌ای الکوثر همکاری داشت و برنامه او در این شبکه با نام «مُطارحات فی العقیدة» پخش می‌شد. برنامه‌های او در شبکه الکوثر را دارای تاثیرگذاری بالایی دانسته‌اند که مخاطبان وسیعی جذب کرد. سید کمال حیدری در این برنامه با ارائه مدارک از کتاب‌ها و روایات اهل‌سنت، عقاید آن‌ها را به چالش می‌کشید. او در شبکه الکوثر، متن کتاب مورد تأیید آنها را جلوی دوربین آورده و به آن‌ها استناد می‌کرد. بینندگان این برنامه را از بیش از صد کشور دانسته‌اند. بنابر گفته مدیر وقت روابط عمومی و امور مخاطبان شبکه الکوثر پیام‌هایی از حدود ۴۴ کشور به‌دست آن‌ها رسیده که از این برنامه تقدیر و حمایت کرده و حتی برخی به مذهب تشیع گرویده‌اند. طرفداران این برنامه حدود ۲ هزار فایل ضبط شده برنامه را روی شبکه اینترنتی یوتیوب نشر دادند.

مخالفان و عوامل مخالفت‌ها

سید کمال حیدری از اوائل دهه ۹۰ شمسی باورهای نوگرایانه و تجدید نظرطلبانه خود را مطرح کرد. او در ماه رمضان به سال ۱۳۹۲ش در برنامه تلویزیونی بیانی داشت که موجب شکل‌گیری «چالش عمیق در محافل شیعی و حوزوی» بر علیه وی شد. او در این برنامه گفته بود: «من ادعا می‌کنم که بسیاری از میراث روائی شیعه از کعب‌الاحبارها و یهودیان و نصرانی‌ها و مجوس‌ها به ما رسیده است».

وی در برنامه دیگری با مقایسه دیدگاه آیت‌ﷲ خویی و امام خمینی در مورد اختیارات فقها در دوران غیبت، نظر امام خمینی را نظر اکثر فقهای شیعه دانست. او همچنین به شیعیان عراق توصیه کرد که به سراغ فقیهانی بروند که مثل آیت‌ﷲ خویی نباشند و وظیفه خود را منحصر در نوشتن رساله توضیح‌المسائل و نهایتاً قضاوت در نزاع‌های اجتماعی نکنند. این موضع مورد مخالفت بخشی از حوزویان از جمله آیت‌ﷲ سید صادق روحانی قرار گرفت. کتاب‌هایی نیز در رد این دیدگاه نوشته شد. همچنین برخی گفتارها و سخنرانی‌های او به‌صورت کلیپ در فضاهای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای مورد سوءاستفاده قرار گرفت. البته وی این کلیپ‌ها را فاقد اعتبار می‌داند؛ زیرا برخی از آن‌ها نقل مطالبی بوده که خود کمال حیدری آن‌ها را نقد کرده است.

نسبت اعتقاد به کفر باطنی اهل‌سنت به علمای شیعه

سید کمال در شهریور ۱۳۹۹ش در مصاحبه با شبکه الاخباریه عراق، مدعی شد علمای شیعه به تکفیر باطنی اهل‌سنت معتقدند. موضع او مورد مخالفت بسیاری از جمله آیت‌الله صافی و آیت‌الله وحید خراسانی از مراجع تقلید شیعه ساکن قم، قرار گرفت. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز در بیانیه‌ای مدعی شد حیدری «با برداشت‌های باطل خود، نسبت‌های ناروا به عالمان سَلَف» داده است. در این بیانیه خواسته شده که «هرگز نباید سخنان نادرست ایشان را به پای دین و مذهب روحانیت و عالمان دینی به حساب آورد». همچنین تعدادی از اساتید حوزه علمیه قم بیانیه‌هایی علیه مواضع وی صادر کردند. همچنین در واکنش به این ادعا، فتوای آیت‌الله سیستانی از مراجع تقلید ساکن نجف بازنشر داده شد مبنی بر اینکه مسلمانان غیراثناعشری در ظاهر و واقع مسلمان هستند.

پس از این واقعه محدودیت‌هایی برای او وضع شد. او در سخنرانی که پس از این وقایع داشت، گفت که می‌تواند به جاهای دیگر برود که امکانات بسیار بیشتری نیز در اختیار او قرار می‌گرفت اما در ایران خواهد ماند و راه خود را ادامه خواهد داد مگر اینکه راه صحبت برای او بسته شود.

نمونه‌هایی از انتقادات

سید مجتبی نورمفیدی استاد حوزه علمیه قم معتقد است که سید کمال با بیانِ فهم و قرائت نادرست و نامعقول برخی عالمان دین، دو هدف را دنبال می‌کند:

• طرح سؤال و درگیرشدن ذهن‌های خواص با هدف ایجاد نوعی پویایی در افکار جامعه و بازشدن باب بحث‌های تحلیلی و انتقادی
• به‌ عنوان یک عالم دینی، پاسخی صحیح به این شبهات بدهد و درصدد دفاع از ساحتِ دین در برابر آنها بر‎آید.

البته هیچ‌یک از این دو هدف تحقق نیافت بلکه به ضد خودش تبدیل شده است. بیان قرائت‌های غیرمشهور موجب شکل‌گیری شبهات بسیار در ذهن بسیاری گردیده است. همچنین پاسخ‌هایش نتوانست مشکلات و شبهات ایجاد شده را برطرف کند.

همچنین محمد عندلیب همدانی از استادان حوزه علمیه قم نیز معتقد است که پویایی علمی وقتی محقق می‌شود که نظریات مطرح‌شده در بوتهٔ نقد و بررسی قرار گیرد از این‌رو از سید کمال خواستند با جلسات آزاداندیشی، یا مباحثات طرفینی، یا حداقل مکاتبات علمی و یا شیوه‌ دیگری که می‌پسندند، موافقت کند.

سید محمود هاشمی شاهرودی و محسن اراکی نیز علیه دید‌گاه‌ها و سخنان وی موضع گرفتند.

زندگی‌نامه

سید کمال حیدری فرزند سید باقر در ۱۹۵۶م در شهر کربلا متولد شد. تحصیلات را در کربلا آغاز کرد. سپس وارد حوزه علمیه شد و دروس مقدمات را خواند. به نجف رفت و دروس سطح را در آنجا به پایان برد. سپس به کلاس شهید صدر رفت. تحصیل و ارتباط با شهید صدر پنج سال ادامه داشت که پس از آن محمدباقر صدر حصر و به شهادت رسید. ارتباط او با شهید صدر بسیار بیشتر از دیگر اساتیدش بود. او درس شهید صدر پیرامون قاعده «لا ضرر و لا ضرار» را تقریر و به چاپ رسانید. وی در نجف همچنین در درس سید ابوالقاسم خویی، میرزا علی غروی و سید نصرالله مستنبط نیز شرکت کرد.

کمال حیدری در تعطیلات به‌عنوان وکیل شهید صدر به کربلا می‌رفت. پس از شهادت صدر، حکومت شاگردان و وکلای او را تحت پیگرد قرار داد. سید کمال حیدری نیز به اجبار، عراق را ترک کرد پس از مدتی کوتاه ساکن شهر قم شد. او در قم نزد عالمانی مانند تبریزی، وحید خراسانی، جوادی آملی و حسن‌زاده آملی تحصیل کرد. سید کمال حیدری در جنگ ایران و عراق شرکت کرده و در مقابل نیروهای بعثی جنگید. سه برادر او در سال ۱۹۸۲م توسط حکومت بعث عراق، شهید شدند. موسسه فکری فرهنگی امام جواد(ع) مدیریت پایگاه اطلاع رسانی دفتر و نشر تمام آثارِ نوشتاری، شنیداری و دیداری او را برعهده دارد.

سید کمال حیدری

آثار

نرم افزار مجموعه آثار سید کمال حیدری وجود دارد که در نسخه سوم خود ۱۰۰ عنوان کتاب از حیدری در ۱۶۴ جلد منتشر کرده است.برخی کتاب‌های عربی او توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) تهران به فارسی ترجمه و چاپ گردیده است. کتاب «العقل الفقهی بین الاطلاق و التاریخیة» او نیز توسط موسسه «مؤمنون بلا حدود»، چاپ شده است. «عصمت در قرآن»، «وهابیت، استمرار فکر امویان» و «غلو؛ حقیقت و اقسام آن» از دیگر آثار او است. کتاب «مطارحات فی الإمامة» از آثار معروف کمال حیدری است که به تحلیل برخی وقایع و حادثه‌هایی که بعد از رحلت پیامبر(ص) اتفاق افتاده، پرداخته است.

نظریه‌ها

سید کمال حیدری هدف از پروژۀ اصلاحی خود را خدمت به اسلام و اهل‌بیت(ع) و قابل قبول‌تر جلوه دادن مذهب دانسته است. بخشی از کارنامه او از دهه نود شمسی به بعد زیر سؤال بردن فهم برخی فقهای شاخص از دین و نیز سست‌دانستن میراث روایی شیعه و تأکید معنادار بر قرآن بوده است. او معتقد است «یکسان پنداری فهم علما از دین با خود دین» نادرست است.

سید کمال حیدری معتقد است مفسران در مواجهه با آیاتی مانند: «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ» که ظهور در جسمانیت خداوند دارند، از ظاهر آنها دست برداشته و تأویل می‌برند. به‌همین ترتیب اگر یک تحقیق تجربی از مرحلۀ «فرضیه» فراتر رفت و به مرتبۀ «نظریه» و «قانون» ارتقاء یافت از نظر عقلی و شرعی حجت است. اگر این نظریه با ظاهر آیۀ قرآن متعارض بود، نمی‌توانیم به ظاهر آیه استناد داشته باشیم.

قاعده «وحدت مفهوم تعدد مصداق» را سید کمال حیدری قاعده بنیادین خوانده است. این قاعده به این معنا است که مفهوم برخی آموزه‌های دینی، واحد، واضح و ثابت است اما مصادیق و تفاسیر آنها در نظر افراد گوناگون به‌جهت تفاوت مبانی و پیش فرض‌های مختلف، متفاوت و حتی متعارض است. حیدری برای این قاعده مسئله توحید را مثال می‌آورد که اصل آن یک امر واحد و ثابت است و همگان آن را قبول دارند. با این وجود در تفسیر همین مفهوم واحد، اختلاف نظر فراوان و متضادی وجود دارند.

محور بودن قرآن، مدار بودن سنت و مسائل مرتبط با زنان

براساس نظریه «محوریت قرآن و مداریت سنت» همه معارف اسلامی باید براساس قرآن سامان یابند. در این نظریه، کل روایات نفی نمی‌شوند، بلکه به قرآن عرضه شده و تنها در صورتی که موافقت یا عدم مخالفتشان با مبانی قرآنی احراز گردید، پذیرفته می‌شوند. روایات باید در طول آیات قرآنی و به گونه‌ای هماهنگ با آنها مطرح شود. سید کمال حیدری این نظریه را دارای تفاوت بنیادین با نظریه قرآنیون می‌داند که تنها قرآن را حجت می‌دانند و همه روایات را رد می‌کنند.

سید کمال حیدری معتقد است حقوقی که پیامبر به زنان داد به‌جهت گنجایش شرایط جامعه و حداقلی بوده است. اجتهاد در شرایط زمانه این اقتضا را دارد که حقوق بیشتری برای زنان در نظر گرفته شود و این وظیفه متخصصان دین است. او معتقد است برخی احکام و مسائل زنان در قرآن از جمله تعدد زوجات برای همان دوران بوده و براساس اقتضائات زمانی گفته شده است.

سید کمال حیدری:
هر چقدر از قرآن فاصله گرفتیم،
حقوق زنان کمتر شده است.

او معتقد است ضمیر مذکر و مونث پس از اسلام و توسط سیبویه درست شده و نتیجه گرفته شده که لغت قرآن لغت ذکوری است. حیدری معتقد است براساس استفاده قرآن تنها ضمیر مونث و غیر مونث (و نه مذکر) داریم. ضمیر مونث تنها شامل زنان می‌شود و ضمیر غیر مونث مانند «هو» می‌تواند شامل همه چیز شود؛ گاه تنها شامل مذکر است، گاه حیوانات یا اشیاء، گاه مقصود انسان است که اعم از مذکر و مونث است و گاه مقصود از آن خداوند است که نه مونث است و نه مذکر. او برای همه این موارد، مصادیقی قرآنی را ذکر می‌کند.

نظریۀ جواز تعبّد به جمیع ادیان و مذاهب الهی و غیر الهی

نظریه‌ای که کمال حیدری آن‌را جواز تعبد می‌خواند به این معنا است که هر شخصی با هر دلیلی، که در فهم و بررسی آن صداقت دارد و به آن عمل کند، معذور است. اگر فردی سال‌ها تحقیق کرده باشد و معتقد شد ادله برای اثبات خدا کفایت نمی‌کند و منکر خداوند شده، معذور است. از نگاه او عقل حجت باطنی است و فردی که با همین معیار به نتیجه‌ای رسیده است، نمی‌تواند مواخذه شود. او برای این مسئله مثال‌های از جمله وحدت وجود را ذکر می‌کند که برخی عالمان شیعه ان‌را قبول دارند و برخی کاملا آن‌را رد کرده‌اند. وی معتقد است این تعددگرایی (پلورالیسم) از غرب نیامده بلکه در فقه شیعه وجود داشته است.

مخالفان این نظریه معتقدند حتی طرفداران پلورالیسم نیز رستگاری را تنها در مورد ادیان الهی می‌دانند اما پلورالیزم دینی حیدری بسیار غلیظ‌تر بوده و در مورد ادیان غیرالهی و حتی شرک و الحاد هم اعتقاد به رستگاری دارد. مخالفان او معتقدند نمی‌توانیم همه افراد که به یقین رسیده‌اند را دارای عذر بدانیم؛ زیرا شاید یقین آنان از مسیر صحیحی حاصل نشده و انسانی که در مقدمات، خطاکار و گنهکار است، در درگاه الهی معذور نیست. نقدهای دیگری نیز بر این نظریه وارد شده است.

سیره و سیرت پیامبر

از دیدگاه کمال حیدری باید میان سنت نبوی و سیرت نبوی که زندگی شخصی ایشان است تفاوت قائل شد. از دیدگاه کمال حیدری سنت و اعمال پیامبر اسلام پنج صنف است:

• آنکه خداوند به پیامبر وحی کرده که ابلاغ کند. این مورد جزو دین است.
• در روایات آمده که خداوند پیامبر را تعلیم و تربیت کرده سپس به او تفویض کرد که مجموعه‌ای از احکام را تشریع کند. پیامبر اینها را مستقیما از خداوند نگرفته بلکه با اذن خداوند بوده است. حیدری برای نمونه به روایاتی استناد می‌کند در نماز چهار رکعتی دو رکعت تشریع خداوند و مابقی فریضه از پیامبر است.
• احکامی که از پیامبر صادر شده به این عنوان که ولی‌امر یا حاکم بر افراد بوده است. این ها جزو دین نیستند. ثابت نیستند و می‌تواند تغییر کند. مثلا امام علی(ع) بر اسب زکات گذاشت با اینکه در شریعت بر اسب زکات نیست.
• احکامی که در مقام قضاوت صادر شده است. پیامبر خود گفته من به ادله و شواهد حکم می‌کنم.
• مسائل شخصی و بَشَری پیامبر. اگر مزاج پیامبر سرد بوده یک نوع غذا دوست داشته و اگر گرم بوده یک نوع.

کمال حیدری سه مورد آخر را ثابت و جزو دین نمی‌داند.