حبیب‌الله خویی: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Ahmadian جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Aghaie جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''میرزا حبیب الله خویی'''، [[فقیه]]، ادیب و عالم [[امامیه|امامی]] قرن سیزدهم و چهاردهم و شارح [[نهج البلاغه]].وی از شاگردان میرزا [[حبیب الله رشتی]]، [[میرزای شیرازی]] و [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه کمری]] بود. میرزا حبیب الله، با کتاب [[منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة]]، در میان اهل علم معروف شده است.<ref>منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام، ج۱۶، صص۵۲۷- ۵۲۸، نوشتة پرویز رستگارجزی.</ref> | '''میرزا حبیب الله خویی'''، [[فقیه]]، ادیب و عالم [[امامیه|امامی]] قرن سیزدهم و چهاردهم و شارح [[نهج البلاغه]].وی از شاگردان میرزا [[حبیب الله رشتی]]، [[میرزای شیرازی]] و [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه کمری]] بود. میرزا حبیب الله، با کتاب [[منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة]]، در میان اهل علم معروف شده است.<ref>منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام، ج۱۶، صص۵۲۷- ۵۲۸، نوشتة پرویز رستگارجزی.</ref> | ||
==تولد== | ==تولد== | ||
نسخهٔ ۱۸ اوت ۲۰۱۴، ساعت ۱۳:۱۱
میرزا حبیب الله خویی، فقیه، ادیب و عالم امامی قرن سیزدهم و چهاردهم و شارح نهج البلاغه.وی از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی، میرزای شیرازی و سید حسین کوه کمری بود. میرزا حبیب الله، با کتاب منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، در میان اهل علم معروف شده است.[۱]
تولد
وی به نقل ثقة الاسلام تبریزی[۲] از خود او، در ۱۲۶۵[۳] در شهر خوی[۴] و در خانواده‌ای ثروتمند و محترم[۵] به دنیا آمد.
تحصیلات
خویی بیست سال داشت که برای تحصیل علوم دینی به نجف رفت[۶] و از محضر استادانی چون میرزا حبیب الله رشتی، میرزای شیرازی[۷] و سید حسین کوه کمری معروف به سید حسین ترک (متوفی ۱۲۹۹) [۸] بهره‌مند شد. ثقة الاسلام تبریزی[۹] همچنین ملاعلی، فرزند حاج میرزا خلیل طهرانی (متوفی ۱۲۹۷)، را در شمار استادان او نام برده است.
بازگشت به ایران
میرزا حبیب الله در ۱۲۹۱، پس از حدود پنج سال تحصیل در نجف، به زادگاهش بازگشت.[۱۰]
نگارش شرح نهج البلاغه
به گفتۀ سید عبدالزهراء حسینی، [۱۱] او در پی برخی اختلافات مالی میان پدرش و شخصی دیگر و اظهار رأی به نفع طرف مقابل که موجب رنجش پدرش شد، گوشۀ عزلت گزید و همت خویش را مصروف نوشتن شرحی بر نهج البلاغه کرد، اما پیش از آن که تألیف خود را به پایان برساند و پس از عرضۀ بخش هایی از آن به مظفرالدین شاه قاجار (حکـ: ۱۳۱۳-۱۳۲۴) و صدور فرمان شاه برای چاپ آن، در تهران در حدود ۱۳۲۵ وفات یافت.[۱۲] حاج میرزا حبیب الله خویی با شرح نهج البلاغه، معروف به منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، در میان اهل علم نام بردار است.[۱۳] گفتنی است که شرح قطب الدین راوندی (متوفی ۵۷۳) بر نهج البلاغه نیز به همین نام است.
ویژگی‌های کتاب
شرح خویی که از گسترده‌ترین شروح نهج البلاغه در بین شیعه امامیه به شمار می‌رود، نشان دهندۀ تتبع مؤلف در آثار پیشینیان و متأخران و چیره دستی او در دانش‌های گوناگون و معارف الهی است.[۱۴] نویسنده در مقدمه[۱۵] برخی از ویژگی‌های اثر خود را چنین برشمرده است:
- ضبط شماره متن خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار تا در صورت تکرار به بخش‌های پیشین ارجاع داده شود.
- تقسیم خطبه‌ها و بخش‌های طولانی به چند فقره، جداسازی لغت، معنا و اعراب و ذکر نکات لطیف ادبی.
- شرح آمیخته با متن (مَزجی).
- نقد برخی از آرای ابن ابی الحدید.
- اشاره به حوادث تاریخی مذکور در نهج البلاغه.
- ذکر سند خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌ها تا حد ممکن، با مراجعه به منابع معتبر و متقدم شیعه که‌گاه متن روایات از این طریق، با آنچه سید رضی نقل کرده متفاوت است.
مؤلف در مقدمه[۱۶] از سه شرح راوندی، ابن ابی الحدید و ابن میثم بر نهج البلاغه، شرح ابن میثم را برتر دانسته، اما اشکال این شرح را تکیه بر روش معقول و کلامی و خالی بودن آن از فواید حدیثی و اخبار اهل بیت ذکر کرده است.
وی سپس نوشته چون هیچ کدام از شروح موجود، آن گونه که باید سزاوار نهج البلاغه نیست، دست اندر کار شرح خود شده است.[۱۷]
وی در بخش اعظمی از مقدمۀ کتاب خود[۱۸] به ذکر مباحث الفاظ، اقسام حقیقت و مجاز، تشبیه و استعاره و بیشتر مباحث دانش بلاغت پرداخته و آنها را با متن نهج البلاغه تطبیق داده که نشان دهندۀ مهارت وی در ادبیات است.[۱۹]
خویی در تألیف این شرح از منابع متعدد حدیثی و کلامی و فلسفی استفاده کرده است، از جمله شرح اصول کافی ملاصدرا، [۲۰] بحارالانوار، [۲۱] شرح اشارات خواجه نصیرالدین طوسی[۲۲] و اسفار.[۲۳]
دشتی[۲۴] با اینکه این شرح را بسیار مفید و غنی و دارای نظم وترتیبی حساب شده می‌خواند، از حیث جمع آوری همۀ مدارک نهج البلاغه کافی نمی‌شمرد و فاقد نظم و ترتیب در ارائۀ اسناد و مدارک به شمار می‌آورد؛ به گونه‌ای که مؤلف‌گاه برای یک خطبه چند مدرک را نام برده و برای چندین خطبه یا نامه، مدرکی ارائه نکرده است.
روش مؤلف در کتاب
مؤلف، نخست هر بخش از متن را در فصول و بخش‌های مختلف ذکر می‌کند و پس از آن به بحث دربارۀ لغات، اعراب و معنای آن می‌پردازد و سپس آن را به فارسی ترجمه می‌کند؛ البته عمدۀ تحقیقات و مباحث اجتهادی او در این شرح، ذیل عنوان «المعنی» می‌گنجد و این شیوه تقریبا تا پایان کتاب ادامه یافته است. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۳، ص۱۵۷؛ عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴. خویی تا بخشی از خطبۀ شمارۀ ۲۲۸ نهج البلاغه را شرح کرده بود که مرگ امانش نداد.[۲۵]
نسخه‌های کتاب
نسخه‌های به خط مؤلفِ این شرح در شش جلد در کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی نگهداری می‌شود.[۲۶] و در چهارده مجلد در تهران و قم به تصحیح سید ابراهیم میانجی به چاپ رسیده است. شرح ناتمام میرزا حبیب الله خویی را ابتدا محمدباقر کمره ای و پس از او حسن حسن زاده آملی تکمیل کردند. چاپ دیگری از این کتاب نیز در بیروت (۱۳۷۸ش/۲۰۰۸م) صورت گرفته است.
آثار دیگر
حاج میرزا حبیب الله خویی آثار دیگری نیز دارد که برخی از آنها عبارتند از:
- حاشیه بر فرائد الاصول شیخ انصاری که تقریرات درس استادش، سید حسین کوه کمری، است.[۲۷] و شاید همان کتابی باشد که ثقة الاسلام تبریزی[۲۸] از آن با عنوان منتخب الفن فی حجیة القطع و الظن یاد کرده است.
- حاشیه بر برخی ابواب کتاب القوانین الاصول محقق قمی.[۲۹]
- شرح مباحث قضا و شهادات از کتاب الدروس الشرعیة شهید اول.[۳۰]
- کتاب الجُنة الواقیة شامل دعاهای روزهای ماه رمضان و شرح آنها، [۳۱] شاید همان کتابی باشد که از آن به عنوان تحفة الصائمین فی شرح الادعیة الثلاثین یاد شده است.[۳۲]
- شرح کتاب العوامل فی النحو.[۳۳]
- رساله‌ای در ردّ صوفیه، دربردارندۀ مطالب جلد ششم شرحش بر نهج البلاغه، در نقد تصوف.[۳۴]
- کتاب احقاق الحق فی تحقیق المشتق، [۳۵] که حسینی اشکوری[۳۶] از آن به عنوان تحقیق الحق فی شرح المشتق یاد رده است.
- او همچنین رساله‌های متعددی در موضوعات فقهی و اصولی به نگارش درآورده است.[۳۷]
درگذشت
آقابزرگ طهرانی، [۳۸] زرکلی[۳۹] و حسینی[۴۰] سال وفات او را ۱۳۲۴ و امین[۴۱] و امینی[۴۲] سال ۱۳۲۶ را عنوان سال درگذشت میرزا حبیب الله ذکر کرده‌اند.
پیکر او را در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در ری به خاک سپردند.[۴۳]
پانویس
- ↑ منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام، ج۱۶، صص۵۲۷- ۵۲۸، نوشتة پرویز رستگارجزی.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۴۸۱.
- ↑ قس آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲؛ عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.
- ↑ عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.
- ↑ رکـ: حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ رکـ: خویی، ج۱، مقدمه علی اصغر حسینی خویی، ص۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۴۸۱.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۴۸۱.
- ↑ رکـ: خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۸.
- ↑ حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۴۸۳.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ رکـ: بروجردی و صدرایی خویی، «شرح‌های نهج البلاغه »، صص۱۳۷- ۱۳۸؛ خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۷.
- ↑ خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۱۴- ۱۶.
- ↑ خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۴.
- ↑ نیز رکـ:عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.
- ↑ خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۱۸- ۱۷۸.
- ↑ برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۲۶، ۳۴، ۸۶، ۱۲۶.
- ↑ برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۲۶۵، ۲۸۳، ج۴، ص۲۲۹.
- ↑ برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۲، صص۸، ۳۶.
- ↑ برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۳۰۲- ۳۰۴.
- ↑ برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۳۰۲- ۳۰۴.
- ↑ دشتی، روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه، ص۱۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۱۲۳؛ حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ رکـ: حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ خویی، ج۱، همان مقدمه، صص۸-۹.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۹.
- ↑ خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۸.
- ↑ خویی، ج۱، همان مقدمه، صص۸-۹. نیز رکـ: شرعی، ص۱۵۴.
- ↑ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۹.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۱۲۳، ج۲۳، ص۱۵۷؛ همو، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۵۶۱.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۴، ص۲۶۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۱۲۳؛ خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۱۰.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی التصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت: ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- همو، طبقات اعلام الشیعه: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم۱-۴، ۱۴۰۴.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم ۱۴۱۶-۱۴۲۲ق/ ۱۹۹۵-۲۰۰۲م.
- بروجردی، مصطفی، صدرایی خویی، علی، «شرح‌های نهج البلاغه»، در دانشنامۀ امام علی(ع)، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱۲، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مرکز نشر آثار، ۱۳۸۰ش.
- ثقة الاسلام تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، چاپ محمد علی حائری، قم۱۴۱۴-.
- حسینی، عبدالزهراء، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، قم: ۱۴۱۴ق.
- همو، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم: ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش.
- خویی، حبیب الله بن محمدهاشم، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، چاپ علی عاشور، بیروت: ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
- دشتی، محمد، روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه همراه با اسناد و مدارک نهج البلاغه، قم: ۱۳۶۸ش.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت: ۱۹۹۹م.
- عرشی، امتیاز علیخان، استناد نهج البلاغه، ترجمه، تعلیقات و حواشی از مرتضی آیت الله زاده شیرازی، تهران: ۱۳۶۳ش.