ماوراء النهر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ماوراء النهر''' (فرا رود) عنوان تاریخی سرزمین‌های شمال رود (آمو) یا (جیحون) بود که امروزه در گستره کشورهای [[ازبکستان]]، [[تاجیکستان]]، [[قزاقستان]] و [[قرقیزستان]] قرار دارد. عنوان ماوراءالنهر، بعد از فتح این مناطق توسط [[مسلمانان]] شهرت یافت. از شهرهای مشهور آن می‌توان به [[بخارا|بخارا]]، [[سمرقند]]، [[ترمذ]]، [[چاچ]] (تاشکند) و [[خیوه]] و دو ناحیه باستانی [[سغد]] و [[خوارزم]] اشاره کرد.

ماوراء النهر محل تولد یا زندگی افرادی مانند [[عیاشی]]، [[کشی]]، [[ابوعلی سینا]] و [[فارابی]] بوده است.

===حضور سادات علوی و شیعیان===

مذهب عمده مردم ماوراء النهر به خصوص در قرن ششم هجری قمری، سنی [[حنفی]] بود. {{یاد|برخی از محققان در مورد علل گسترش فقه حنفی در ماوراء النهر تحقیقاتی انجام داده‌اند از جمله: ضیایی، علل گسترش فقه حنفی در ماوراء النهر تا پایان عصر سامانیان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱-۵۷.}} البته به منزلت اهل‌بیت [[پیامبر(ص)]] نیز اقرار داشتند.<ref>غفرانی، تاریخ شیعه در ماوراء انهر از سقوط سامانیان تا حمله مغول، ۱۳۸۵ش، ص۱۰، به نقل از قزوینی رازی.</ref> [[فخر رازی]] در کتاب انساب خود از حضور گروه عظیمی از سادات علوی در این منطقه گزارش می‌کند<ref>غفرانی، تاریخ شیعه در ماوراء انهر از سقوط سامانیان تا حمله مغول، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref> برخی دیگر با استناد به نقل حدیث در فضائل [[اهل‌بیت(ع)]] در مجالس حدیثی ماوراء النهر و عزاداری در [[روز عاشورا]]، معتقدند که می‌توان به حضور گسترده شیعیان در این منطقه پی برد؛ همانطور که می‌توان به اشعاری که در مدح اهل‌‌بیت(ع) که در آن دیار توسط شاعران معروفی چون سوزنی سمرقندی و صابونی کشی و... سروده شده و در متون ادبی آن زمان باقی مانده، استناد کرد.<ref>غفرانی، علی، تاریخ شیعه در ماوراء انهر از سقوط سامانیان تا حمله مغول، شیعه شناسی، سال چهارم، شماره۱۴، تابستان ۱۳۸۵ش، ص۱۳-۱۵.</ref>

یکی از مراکز مهم [[شیعیان]] در ماوراء النهر، شهر [[سمرقند]] بود. [[محمد بن مسعود عیاشی]] از عالمان برجسته شیعه حوزه علمیه فعالی را در این شهر تأسیس کرد.<ref>ناجی، فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان، ۱۳۸۶ش، ص۴۴۹.</ref>

*محمد بن مسعود تمیمی معروف به [[عیاشی]] در اواخر [[قرن سوم]] می‌زیست و از میان آثار او کتاب [[تفسیر عیاشی (کتاب)|التفسیر]] باقی مانده است.<ref>ابن الندیم، الفهرست، بیروت، ص۲۷۴؛ النجاشی، رجال النجاشی، موسسه نشر اسلامی، ج۱، ص۳۵۰.</ref>

*محمد بن عمر بن عبدالعزیز معروف به [[کشی]] یکی از [[رجال|رجال شناسان]] معروف و صاحب کتاب رجالی [[اختیار معرفة الرجال (کتاب)|معرفة الرجال در شرح حال اصحاب ائمه اطهار(ع)]] است.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه کش.</ref>

عالمان و دانشمندان مسلمان دیگری نیز از این دیار به جهان معرفی شده‌اند. [[ابونصر فارابی]]، [[ابوعلی سینا]]، [[ابوریحان بیرونی]]، [[رودکی|رودکی سمرقندی]]، ابوالفضل بلعمی، نظامی عروضی سمرقندی، سوزنی سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق سمرقندی، عمعق بخارایی، عوفی بخارایی، کسایی مروزی، [[جاراالله زمخشری|جارالله زمخشری]]، کمال خجندی، ظهیری سمرقندی، سدید الدین عوفی بخارایی، نجم الدین کبری.<ref>دانشنامه اسلامی، تمدن اسلامی در ماوراء النهر، تاریخ بازدید: اسفند۱۳۹۶ش.</ref>

ماوراء النهر از مناطق بسیار مهم به حساب می‌آمد و از آن جهت که دروازه هجوم اقوام گوناگون به سرزمین‌های اسلامی به خصوص [[ایران]] بوده، دارای حساسیت استراتژیک است.<ref> اروجی، ساخت دفاع شهری ماوراءالنهر در قرون نخستین اسلامی (با تأکید بر بخارا و سمرقند)، ۱۳۹۲ش، ص۲۰.</ref> در این منطقه بعد از ظهور [[اسلام]] حکومت‌های مستقل و نیمه مستقل فراوانی شکل گرفت که برخی از آنان به ویژه حکومت [[سامانیان]] در گسترش علم و فرهنگ و تمدن اسلامی نقش به سزایی داشتند.<ref> برای اطلاعات بیشتر رجوع کن به: ناجی، فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان، ۱۳۸۶ش، ص۵۲۳. </ref>

بعد از مغولان [[تیموریان]] به حکومت رسیدند. در این دوره، ماوراء النهر جان تازه‌ای یافت و دوباره مرکز علمی و فرهنگی شد که به آن رنسانس عصر تیموری نیز گفته شده است.<ref> گلجان، میراث مشترک، نظری اجمالی بر حوزه فرهنگ و تمدن شرق ایران و ماوراء النهر، ۱۳۸۳ش، ص۱۳.</ref> از دیگر حکومت‌هایی که در این منطقه به حکومت رسید حکومت شیبانیان یا [[ازبکان]] بود که در تقابل با حکومت [[صفوی]] قرار داشت.<ref>قطغان، مسخر البلاد «تاریخ شیبانیان»، ۱۳۸۵ش، ص۲۳.</ref>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}