آیه ۱۲۴ سوره طه
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره طه |
| شماره آیه | ۱۲۴ |
| جزء | ۱۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | علت تنگی معیشت در دنیا، و کوری در روز قیامت، فراموش کردن خدا و اعراض از یاد او است. |
| آیات مرتبط | آیه ۹۷ سوره اسراء، آیه ۱۷ سوره جن، آیه ۱۰۰ سوره طه |
آیه ۱۲۴ سوره طه درباره رویگردانی از ذکر و یاد خدا و آثار آن بر زندگی انسان‌هاست. این آیه تصریح می‌کند که نتیجه رویگردانی از یاد خدا تنگی معیشت، و کور محشور‌شدن در روز قیامت است. در برخی از روایات رویگردانی از یاد خداوند به رویگردانی از ولایت امام علی(ع) تفسیر شده و برخی از مفسران بر این باورند که کوری ایشان در قیامت نیز کوری از ولایت امام علی(ع) است.
تنگی معیشت هم دنیوی معنا شده هم ناظر به حیات پس از مرگ، عذاب قبر و عذاب‌های جهنم. مفسران، تنگی زندگی در دنیا را نیز معنوی توصیف کرده‌اند که مهم‌ترین مصداق آن گرفتاری انسان در دام حرص برای نداشته‌ها و ترس از دست دادن داشته‌ها است. از این رو برخی از کافران با ثروت فراوان هم زندگی سخت معنوی دارند.
مفسران بر این باورند که کوری در آخرت همچون کوری در دنیا نیست بلکه ممکن است فرد نسبت به خوبی‌ها کور و نسبت به بدی‌ها بینا باشد، از نظر ایشان می‌توان کوری در آخرت را به معنای عدم راهیابی به سوی سعادت و بهشت دانست.
اهمیت و جایگاه آیه
به گفته مفسران، آیه ۱۲۴ سوره طه ناظر به یکی از سنت‌های الهی در خصوص فرد و جامعه است[۱] که طبق آن، برای کسانی که از یاد خدا روی‌گردان شده‌اند، دو مجازات وجود دارد: یکی معیشت ضَنک (زندگی تنگ) در این دنیا و دیگری نابینایی در دنیای دیگر.[۲]
وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکا وَنَحْشُرُهُ یوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمَیٰ؛ و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی تنگ [و سختی] خواهد داشت، و روز رستاخیز او را نابینا محشور می‌کنیم.» (سوره طه، آیه ۱۲۴)
برخی از مفسران بر این باورند که مضمون این آیه در نقطهٔ مقابل عبارت «فَمَنِ اِتَّبَعَ هُدای» در آیه پیشین، قرار دارد و نشان می‌دهد که همانگونه که تبعیت از هدایت الهی، سعادت را به دنبال دارد، رویگردانی از یاد خدا نیز موجب تنگی و ناگواری در معیشت می‌شود.[۳]
برخی از پژوهشگران، از معنای این آیه در جهت تبیین مبانی و اصول پیشرفت یاد کرده[۴]و برخی نیز با نگاهی روانشناختی به آیه آن را به عنوان نسخه الهی در درمان استرس و اضطراب معرفی نموده‌اند.[۵]
معنای اعراض و رویگردانی از یاد خدا
از ابوبصیر اینگونه روایت شده است:
از امام صادق(ع) سؤال کردم که منظور از آیه ««هر که از یاد من رو بگرداند زندگیش تنگ است» چیست؟ ایشان فرمودند: «منظور از آن اعراض از ولایت امیرالمومنین(ع) است.»عرض کردم منظور از ادامه آیه که «او را روز قیامت کور محشور کنیم» چیست؟ امام فرمود: کسی که قلبش در دنیا از ولایت امیرالمومنین(ع) کور باشد، در قیامت کور و سرگردان خواهد بود.
مفسران بر این باورند که اعراض و رویگردانی از یاد خدا، حالتی است که از سر عمد و قصد انجام می‌شود. در نتیجه حکم آیه، شامل موارد سهوی، فراموشی یا غفلت نمی‌شود.[۶]
برخی از محققین با توجه به بعضی از آیاتی که در آن به مسئله رویگردانی از خدا اشاره شده است، نشانه‌های آن را در مواردی همچون «توجه تمام به جذابیت‌های دنیا»، «بسته بودن دل و گوش برای هدایت» و «بدفرجامی و گرفتاری اُخروی»، تعریف کرده‌اند.[۷]
در برخی از روایات، مسئله اعراض از یاد خداوند را به رویگردانی از مسائلی چون «ولایت امام علی(ع)»[۸] و نیز «ترک مراسم حج»[۹]تفسیر کرده‌اند.
معنای تنگی زندگی
مفسران معانی مختلفی برای تنگی معیشت بیان کرده‌اند.[۱۰] برخی از روایات نیز آیه را ناظر به ناصبی‌ها و در زمان رجعت اهل بیت(ع) بیان دانسته‌اند.[۱۱] برخی مفسران نیز آن را ناظر به معیشت تنگ در آخرت دانسته و به مواردی چون عذاب قبر،[۱۲] غذاهای جهنمی،[۱۳] و تسلط مارهای جهنمی[۱۴] تفسیر کرده‌اند. حسینی طهرانی با گردآوری روایات متعددی تصریح می‌کند که منظور از تنگی معیشت تنگی در حیات برزخی است.[۱۵]
تنگی معیشت در دنیا و معنوی است
بر اساس یک پژوهش بیشتر مفسران معنای تنگی معیشت در آیه ۱۲۴ سوره طه را سختی معیشت در زندگی دنیا تفسیر کرده‌اند.[۱۶] این سختی زندگی خود را در بی‌برکتی،[۱۷] بخل و خساست،[۱۸] گرفتاری به مال حرام،[۱۹] کوتاهی عمر،[۲۰] تنگی قلب به واسطه دوری از ولایت امام علی(ع)،[۲۱] و ندیدن مسیر هدایت[۲۲] خود را نشان می‌دهد. که مهم‌ترین آنها حرص و زیاده‌طلبی نسبت به نداشته‌ها و ترس نسبت به از دست‌دادن داشته‌ها است.[۲۳]
از آنجایی که کلمه «معیشت» در آیه به صورت نکره آمده، از نظر برخی از پژوهشگران بدین معنا است که این نوع از زندگی دارای سختی‌هایی غیرقابل تصور و ناشناخته است.[۲۴] اما ایشان بر این باورند که با جمع‌بندی همه نظرات می‌توان تنگی معیشت را به معنای «نداشتن سکون و آرامش پایدار در زندگی» دانست که در هر زمانی، خودش را به گونه‌ای نمایش می‌دهد.[۲۵] مولوی، شاعر ایرانی نیز تنگی معیشت را دلتنگی می‌داند که از آه مظلوم در وجود ظالم حاصل شده است.[۲۶]
بر این اساس کافران حتی اگر ثروتمند و غنی باشند، با این حال باز هم بر خلاف مؤمن، همواره در نارضایتی نسبت به آنچه دارند و دل بستگی به آنچه ندارند، به سر می‌برند.[۲۷] زیرا بر اساس تفسیر علامه طباطبایی، مفسّر و فیلسوف شیعه، منظور خداوند در آیه مورد بحث، تنگی در معیشت مادی نیست.[۲۸]
کوری در آخرت
مفسران معتقدند که منظور از کوری در این آیه آن است که راهی به سوی سعادت و بهشت نخواهند یافت.[۲۹] چنان‌که در روایتی از امام صادق(ع) کوری ایشان را کوری از طریق حق تعریف کرده است.[۳۰] برخی دیگر از مفسران گفته‌اند آنها تنها نسبت به خوبی‌ها کور هستند و بدی‌های قیامت را خواهند دید.[۳۱] نظیر آنکه سلطان محمد گنابادی، در تفسیر بیان السعاده، کوری ایشان را کوری از ولایت امام علی(ع)، نشانه‌های حق و نعمت‌های آخرت دانسته است.[۳۲]
پانویس
- ↑ آقاجانی، «ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع»، ص۵۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۳۰.
- ↑ نجفی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ص۱۳۱.
- ↑ نظری، «مبانی و اصول پیشرفت در قرآن کریم»، ص۸۰.
- ↑ نصیری، تفسیر موضوعی قرآن، بی‌تا، ج۳، ص۲۲–۲۷.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان در تفسیر قرآن، ۱۳۸۰ش، ج۱۰، ص۵۲۴؛ موسوی مقدم، «ارزیابی دیدگاه مفسران دربارهٔ معناشناسی «معیشت ضنک» در آیه ۱۲۴ طه»، ص۷۰.
- ↑ موسوی مقدم، «ارزیابی دیدگاه مفسران دربارهٔ معناشناسی «معیشت ضنک» در آیه ۱۲۴ طه»، ص۷۰.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۳۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۵۵؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۴۴۱؛ گنابادی، بیان السعاده، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۹؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۷۸۵؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۹۵؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۵۵؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۱۱.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۶؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۷۸۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۵۵؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۷۸۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۵۵.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر إثنی‌عشری، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۳.
- ↑ حسینی طهرانی، معادشناسی، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۲۶۱-۲۶۳.
- ↑ موسوی مقدم، «ارزیابی دیدگاه مفسران دربارهٔ معناشناسی «معیشت ضنک» در آیه ۱۲۴ طه»، ص۷۵–۷۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۵۵؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۴۴۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۵۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۵۵.
- ↑ گنابادی، بیان السعاده، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۹.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۷۸۵.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۹۵؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۵۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۲۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۵۵، رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۱۱.
- ↑ موسوی مقدم، «ارزیابی دیدگاه مفسران دربارهٔ معناشناسی «معیشت ضنک» در آیه ۱۲۴ طه»، ص۷۴.
- ↑ موسوی مقدم، «ارزیابی دیدگاه مفسران دربارهٔ معناشناسی «معیشت ضنک» در آیه ۱۲۴ طه»، ص۸۱.
- ↑ تاجدینی، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۴.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۲۴.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۲۴.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۲۴.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۷۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۳۰.
- ↑ گنابادی، بیان السعاده، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۹.
منابع
- آقاجانی، نصرالله، ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع، ش۷، زمستان ۱۳۹۳ش.
- بحرانی هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- تاجدینی، علی، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا، تهران، سروش، ۱۳۸۳ش.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، معادشناسی، مشهد، نور ملکوت قرآن، ۱۴۲۷ق.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، نشر لطفی، ۱۳۸۰ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر وعلوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- زمخشری، جارالله محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم، حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، الميزان في تفسير القرآن، قم، مکتبه الانشر الاسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- شاه عبدالعظیمی، سید حسین، تفسیر اثنی‌عشری، تهران، میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- گنابادی، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعاده فی مقامات العباده، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ۱، ۱۳۷۴ش.
- موسوی مقدم، سیدمحمد، ارزیابی دیدگاه مفسران دربارهٔ معناشناسی «معیشت ضنک» در آیه ۱۲۴ طه، مطالعات تفسیری، ش۲۷، ۱۳۹۵ش.
- نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
- نصیری، علی، تفسیر موضوعی قرآن، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، بی‌تا.
- نظری، محمد علی، مبانی و اصول پیشرفت در قرآن کریم، پژوهش نامه علوم انسانی اسلامی، ش۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.