فهرست تفسیرهای روایی شیعه

این مقاله دربارهٔ تفسیرهای روایی شیعه است. برای آشنایی با تفسیر روایی، مدخل تفسیر روایی را ببینید.

فهرست تفسیرهای روایی شیعه یا تفاسیر نقلی گونه‌ای از تفسیر قرآن است که‌ در میان‌ امامیه، مبتنی بر احادیث‌ تفسیری پیامبر اکرم‌(ص) و اهل بیت علیهم‌السلام‌ است. فهرست این تفاسیر بر اساس تاریخ تألیف مرتب شده و به این شرح است:

فهرست

	نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
۱.	تفسیر القرآن الکریم (ثمالی)	ابوحمزه ثمالی	دوم	عربی	اغلب روایات را از اهل بیت علیهم السلام و برخی دیگر را از صحابه و تابعین مانند ابن عباس و عکرمه نقل نموده است.
۲.	تفسیر امام حسن عسکری(ع)	امام حسن عسکری(ع)	سوم	عربی	متن این تفسیر تا پایان آیه ۲۸۲ سوره بقره موجود است. طبق تحقیق‌های به عمل آمده انتساب این تفسیر به امام حسن عسکری علیه‌السلام نادرست است.
۳.	تفسیر قمی	علی بن ابراهیم قمی	سوم	عربی	محققان در انتساب این تفسیر به علی بن ابراهیم تردید دارند. تفسیر کتاب از تفاسیر تأویلی شمرده شده و تأویل‌های دور از ذهن در آن بسیار است.
۴.	تفسیر الحبری	حسین بن حکم حبری	سوم	عربی	حِبَری به آیاتی پرداخته که در شأن حضرت علی(ع) نازل شده است.
۵.	تفسیر فرات کوفی	فرات کوفی	چهارم	عربی	حاوی روایاتی است که آیه‌ای از آیات قرآن را در وصف امیرالمومنین علیه‌السلام می‌داند.
۶.	تفسیر عیاشی	محمد بن مسعود عیاشی	چهارم	عربی	از سوره حمد تا پایان سوره کهف موجود است و نیمی دیگر مفقود شده است.
۷.	عین العبرة فی غبن العترة	سید احمد بن طاووس	هفتم	عربی	در این تفسیر، آیات وارده در فضائل اهل بیت علیهم السلام و ردّ مخالفین آنها آمده است. ترتیب آیات در آن رعایت نشده است.
۸.	نهج البیان عن کشف معانی القرآن	محمد بن حسن شیبانی	هفتم	عربی	از منابع مهم تفسیر البرهان سید هاشم بحرانی و تفسیر المیزان در نقل روایت است. مفسر اسباب النزول را از موضحات آیات دانسته، با اشاره و نقل آن مطلب خود را تکمیل کرده است.
۹.	تأویل الآیات الظاهرة	سید شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی	دهم	عربی	این تفسیر به گردآوری روایاتی پرداخته که با تفسیر باطنی قرآن، آیه‌ای از قرآن را در مدح اهل‌بیت پیامبر یا ذم و نکوهش دشمنان آنان دانسته‌اند.
۱۰.	تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین	ملا فتح‌الله کاشانی	دهم	فارسی	تفسیری جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و مطالب متنوع است. از او تفسیر زبدة التفاسیر و خلاصة المنهج منتشر شده است.
۱۱.	زبدة التفاسیر	ملا فتح الله کاشانی	دهم	عربی	تفسیری روایی که مفسر، ابتدا اخبار اهل سنت را ذکر کرده و سپس روایات اهل بیت را مقید به نقل از منابع اصلی در تفسیر آیه می‌آورد.
۱۲.	البرهان فی تفسیر القرآن	سید هاشم بحرانی	یازدهم	عربی	از مهمترین و جامع‌ترین تفاسیر روایی شیعه به شمار می‌رود. تفسیری اجتهادی–روایی است که از اعمال نظر مفسر اثر گرفته است. با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در غلو و تحریف را دربردارد.
۱۳.	تفسیر الصافی	ملا محسن فیض کاشانی	یازدهم	عربی	جامع و مختصر است. از جمله تفاسیر اجتهادی به شمار می‌رود. مقدمه این کتاب از بهترین مقدمات تفسیری در بیان مطالب ضروری است که هر مفسر باید بداند. مفسر در این کتاب ضمن بهرگیری از روایات در تفسیر به نقد و ارزیابی این روایات در دلالت بر آیه می‌پردازد. مطالب غیرروایی در شأن نزول، لغت، قرائت و اعراب آیات غالباً از تفسیر بیضاوی اخذ شده است.
۱۴.	الاصفی فی تفسیر القرآن	ملا محسن فیض کاشانی	یازدهم	عربی	برگزیده‌ای از تفسیر صافی است و همه سوره‌ها را شامل می‌شود.
۱۵.	تفسیر المعین	محمد بن مرتضی کاشانی	یازدهم	عربی	روش تفسیری این کتاب مزجی و همانند «الصافی» فیض کاشانی است. برای مختصر بودن، در کتاب از رموزی استفاده شده که در مقدمه به توضیح آنها پرداخته است.
۱۶.	تفسیر شریف لاهیجی	محمد بن علی شریف لاهیجی	یازدهم	فارسی	تنها منبع نقل او مجامع حدیثی شیعه است. جمع بین روایات و رفع تعارض آنها در موارد خاص و ارزیابی‌های رجالی از روش این کتاب تفسیری است.
۱۷.	تفسیر نورالثقلین	عبدعلی بن جمعه حویزی	یازدهم	عربی	نویسنده سعی نموده هر روایتی که به نحوی ارتباط با آیه دارد را ذکر کند، اعم از این که این ارتباط از باب تفسیر، استشهاد و یا تأیید آیه باشد. در جمع‌آوری، توجهی به اسانید و قوت احادیث نداشته، روایات ضعیف السند و مرسل فراوانی در این تفسیر مشاهده می‌شود. تقطیع روایات در این تفسیر دیده می‌شود. سلسله اسناد احادیث حذف شده است. در این تفسیر از اسرائیلیات استفاه شده است.
۱۸.	تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب	محمد بن محمدرضا قمی مشهدی	دوازدهم	عربی	به عنوان ماحصل مهمترین تفاسیر امامیه و اهل سنت شناخته می‌شود. این تفسیر، از تفاسیر بلاغی و ادبی و شرح و حاشیه‌ای بر تفسیر بیضاوی نیز محسوب میگردد. از روایات نورالثقلین فراوان استفاده کرده است. از جمله تفسیر روایی-اجتهادی محسوب می‌شود.
۱۹.	الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین	سید عبدالله شبر	سیزدهم	عربی	از جمله تفاسیر روایی–اجتهادی محسوب می‌شود. معروف به تفسیر وسیط شبر است.
۲۰.	تفسیر جامع	سید محمدابراهیم بروجردی	پانزدهم	فارسی	این تفسیر، گردآوری شده روایات تفسیری منسوب به امام حسن عسکری علیه‌السلام تفسیر عیاشی و تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی است. مباحث مربوط به ولایت امیرالمومنین به طور مفصل بیان شده است.

منبع

• طبقه‌‌بندی تفاسیر شیعه بر اساس روش‌های تفسیری، پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی شیعه، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۹ش.