عین العبرة فی غبن العترة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید احمد بن طاووس حلی |
| موضوع | تفسیر |
| سبک | تفسیر روایی |
| زبان | عربی |
عَینُ العِبْرَة فی غَبْنِ العِتْرَة کتابی است عربی که احمد بن طاووس حلی (متوفای ۶۷۳ق) آن را در موضوع آیات وارده در فضائل اهل بیت(ع) و ردّ مخالفان نگاشته است. مؤلف در این اثر با تقیه سخن گفته و خود را عبدالله بن اسماعیل نامیده است. ابن طاووس، ابتدا آیه قرآن را ذکر نموده، سپس روایت ذیل آیه را به نقل از مأخذ آن نقل می‌کند. در بسیاری از موارد نیز، پس از نقل روایت، توضیحی ذکر کرده و در آن معنا و وجه استدلال به آیه و روایت را بیان می‌نماید.
درباره مؤلف
سید جمال الدین احمد بن موسی ابن طاووس حلّی (۶۷۳ه) ملقب به ابن طاووس و مشهور به فقیه اهل بیت(ع). او از محدثین عصر خویش بود و نزد اساتیدی چون نجیب الدین ابن نما، شمس الدین فخار بن معد بن فخار موسوی شاگردی کرد. از شاگردان سرشناس وی می‌توان به علامه حلّی و شیخ تقی الدین حسن بن داوود حلّی اشاره داشت. او پس از برادرش سید بن طاووس، مدتی منصب نقابت شیعیان را بر عهده داشت.
درباره کتاب
کتاب عین العبرة درباره آیات وارده در فضائل اهل‌بیت پیامبر(ص) و رد مخالفین آنان است. این اثر نوشته سید احمد بن طاووس حلی بوده و شاگردش ابن داوود حلی در رجال خود به آن تصریح کرده است.[۱]
خوانساری می‌نویسد: کتاب عین العبرة، کتابی است در نوع خود کم نظیر و فوائد بزرگی در آن نهفته است. موضوع اصلی کتاب به گونه‌ای طراحی شده که اگر کسی تزلزلی در اعتقادات خود نسبت به اولویت امیرالمؤمنین(ع) و اولاد طاهرین او داشته باشد، با یک بار مطالعه این کتاب شریف، نه تنها اعتقادی راسخ نسبت به افضلیت امام علی(ع) پیدا خواهد نمود، بلکه به درجه سقوط و رذالت طیف مقابل آن حضرت نیز پی خواهد برد.[۲]
قطعی‌بودن انتساب
خوانساری در روضات الجنات در این‌باره نوشته است:
- مؤلف در دیباچه کتاب و غیر آن مکرراً کتاب را به شخصی بنام عبدالله بن اسماعیل نسبت می‌دهد که چنین اسمی در هیچ‌یک از طبقات علماء شیعه یافت نمی‌گردد؛ بنابراین این کتاب در نهایت رعایت تقیه و حفظ هویت نگارنده تالیف شده است. نزد ما نسخه‌ای از این کتاب هست که شهید ثانی در ابتدای آن نوشته که این کتاب از تصانیف سید جمال‌الدین احمد بن موسی الطاووس است و انتساب آن به عبدالله بن اسماعیل بدین جهت است که عبد خداوند هستند و موسی بن طاووس هم، از نوادگان اسماعیل است.[۳]
سید احمد که نمی‌خواسته شناخته شود به خاطر تقیه، کتاب را به خود نسبت نداده و در تمام کتاب نامی از خود نبرده است. او در ابتدای کتاب می‌گوید:
- قال عبداللّه بن اسماعیل الکاتب سامحه الله الحمدلله...[۴]
نظیر این کار را برادر او، علی بن طاووس، در کتاب الطرائف انجام داده و خود را در کتاب یاد شده عبدالمحمود نامیده است.[۵]
روش مؤلف
ابن طاووس ابتدا آیه قرآن را ذکر کرده، سپس روایت ذیل آیه را به نقل از منبع آن نقل می‌کند. در بسیاری از موارد نیز، پس از نقل روایت، توضیحی ذکر کرده و در آن معنا و وجه استدلال به آیه و روایت را بیان می‌نماید. در تمام این موارد، مطلب را با «قال عبد الله بن اسماعیل...» آغاز کرده است. سید، بیشترین حجم کتاب را اختصاص به آیاتی داده که در ردّ مخالفین است و با اثبات عدم صلاحیت دیگران برای خلافت، اولویت و تعین ائمه(ع) برای امر خلافت روشن می‌گردد.[۶] مؤلف خود را مقید می‌داند تنها از کسانی روایت نقل کند که نزد فریقین (شیعه و سنی) مورد اتهام نباشند. ایشان اساس کار خود را بر کتاب کشف البیان ابو اسحاق ثعلبی و الوسیط فی تفسیر القرآن واحدی نیشابوری قرار داده است و بجز مواردی اندک، روایات را از همین دو کتاب نقل کرده است.[۷]
انگیزه تألیف
به گفته ابن طاووس، یکی از بزرگانِ علمای گذشته، آنچه از فضائل امیرالمؤمنین در آیات قرآن بدست آورده بود جمع کرده و کتابی تألیف نمود. او نیز، بر آن شد تا علاوه بر آن مطالب، آیات دیگر و روایات ذیل آن‌ها را جمع‌آوری نماید تا بدین وسیله، فضل و برتری سادات بر غیرشان بر همگان روشن گردد.[۸]
ترتیب کتاب
تنها نظم خاصی که در سراسر کتاب شریف عین العبرة به چشم می‌خورد همان ذکر آیات، سپس روایات و به دنبال آن بیان مصنف بوده اما کتاب تبویب نشده است. از جهت ترتیب آیات نیز، ترتیب قرآن رعایت نشده است. البته در پایان کتاب فهرست مطالب به صورت کامل آمده، که این کمک بزرگی به مطالعه کننده آن برای یافتن مطلب مورد نظر می‌کند.[۹]
نگاهی به محتوا
آغاز کتاب با روایتی درباره نزول آیه ۲۸۴ سوره بقره است (إِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ الله اگر آنچه در دل دارید آشکار و یا مخفی کنید همه را خدا در محاسبه شما خواهد آورد.)
پانویس
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۵، ص۳۷۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۶۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۶۷.
- ↑ ابن طاووس، عین العبرة، ص۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۶۷.
- ↑ عین العبرة فی غبن العترة، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ ابن طاووس، عین العبرة، ص۱.
- ↑ ابن طاووس، عین العبرة، ص۱.
- ↑ عین العبرة فی غبن العترة، کتابخانه دیجیتال نور.
منابع
- ابن‌طاووس، احمد بن موسی، عین العبرة فی غبن العترة، قم، دار الشهاب.
- آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، دار‌الأضوا، بیروت ۱۴۰۳ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، فی احوال العلماء و السادات، مطبعه الحیدریه، تهران، ۱۳۹۰ق.
- عین العبرة فی غبن العترة، کتابخانه دیجیتال نور.