آیه ۸ سوره مائده مؤمنان را به قیام برای خدا و دور نشدن از مسیر عدالت دعوت کرده و آن را سبب نزدیکی به تقوا دانسته است. بر اساس این آیه شهادت دروغ به خاطر دشمنی و کینه، سبب دوری از عدالت و تقوا است.
.jpg) | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | مائده |
| شماره آیه | ۸ |
| جزء | ۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | توطئه برای قتل پیامبر اسلام(ص) توسط یهودیان بنی قریظه |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاقی و اجتماعی |
| درباره | تقوا و دعوت به عدالت |
| سایر | استفاده شده در آرم نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران |
| آیات مرتبط | آیه ۱۳۵ سوره نساء |
به گفته بعضی پژوهشگران دینی این آیه، معارض با حدیث مباهته است و بر اساس این آیه به عدم اعتبار و جعلی بودن آن استدلال کرده‌اند. رعایت انصاف در برخورد با مخالفان دینی و سیاسی از مواردی است که برخی از مراجع تقلید چون سید علی خامنه‌ای و عبدالله جوادی آملی آن را بر طبق این آیه، لازم شمرده‌اند. به گفته مفسران، شأن نزول این آیه توطئه یهودیان بنی‌قریظه برای به قتل رساندن پیامبر اسلام(ص) است.
با توجه به وظیفه برخورد با مجرمان و برقراری نظم و امنیت در جامعه، توسط فرماندهی انتظامی، از این آیه در آرم این نهاد نظامی، استفاده و شعار این نهاد نظامی قرار داده شده است.
متن و ترجمه
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ٨﴾ [مائده:8]
﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید برای خدا به داد برخیزید [و] به عدالت شهادت دهید و البته نباید دشمنی گروهی شما را بر آن دارد که عدالت نکنید عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است و از خدا پروا دارید که خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است ٨﴾
سوره مائده: آیه ۸
محتوا
به گفته مکارم شیرازی از مفسران معاصر، آیه ۸ سوره مائده از شهادت دروغ نهی کرده، به قیام برای خدا دعوت می‌کند و عدالت در انجام امور را مقدمه تقوای الهی دانسته است.[۱] همچنین به گفته او در بخش دوم آیه، بعضی از آفات و موانع عدالت، بیان شده است.[۲] علامه طباطبایی این آیه را مشابه آیه ۱۳۵ سوره نساء می‌داند با این تفاوت که در آنجا قیام برای عدالت را مقید به شاهد و ناظر دانستن خدا کرده و اینکه در شهادت به خاطر دوستی بعضی به دیگران ظلم نشود؛ در حالی که در این آیه از گواهی و شهادت دروغ به خاطر کینه و دشمنی نهی کرده است.[۳]
اهمیت قیام برای خدا و رابطه انصاف و تقوای الهی
علامه طباطبایی معتقد است آیه ۸ سوره مائده، در ادامه آیات ابتدایی سوره مائده است که کلیاتی درباره امور اجتماعی و فردی را خطاب به مومنان توصیه می‌کند.[۴] در بخش اول آیه قیام برای خدا را با عدالت در گواهی و شهادت یکسان قرار می‌دهد.[۵] در بخش دوم این آیه با امر به عدالت و تأکید بر آن، مؤمنان را از ظلم در شهادت و گواهی دادن، به انگیزه سابقه دشمنی شاهد نسبت به مشهود علیه (آنکه بر ضرر او شهادت داده می‌شود)، نهی می‌کند و عدالت شرط تقوا دانسته است.[۶] شیخ طبرسی در توضیح عبارات این آیه، تقوا را همان ترس از خدا برای انجام واجبات و ترک محرمات دانسته است.[۷]
کاربردهای اخلاقی، اجتماعی و سیاسی
بعضی محققان با استناد به آیه ۸ سوره مائده حدیث مباهته را نامعتبر می‌دانند.[۸] در این حدیث دستور به بهتان به مخالفان دینی داده شده است در حالی که آیه تاکید بر رعایت عدل و انصاف با دشمنان به طور مطلق دارد.[۹] سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز در شرح این آیه معتقد است در مسائل سیاسی باید با مخالفان و دشمنان به انصاف و عدالت رفتار شود.[۱۰] جوادی آملی رعایت قسط و عدل را حتی برای دشمنان نیز واجب شمرده است.[۱۱] وی هر گونه افراط و تفریط در دوستی و دشمنی را سبب دوری از عدل دانسته و مطابق این آیه عدل را تنها چیزی دانسته که به تقوا نزدیک است.[۱۲]
با توجه به وظایف فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در لزوم قیام به برخورد با مجرمان، و همچنین تلاش برای اجرای ایجاد عدالت در جامعه اسلامی، از بخش ابتدایی این آیه در لوگو و آرم این نهاد استفاده و شعار این نهاد نظامی در نظر گرفته شده است.[۱۳]
شأن نزول
شیخ طوسی محل نزول آیه ۸ سوره مائده را مدینه، ذکر کرده است و شأن نزول آن را مربوط به زمانی بیان کرده که پیامبر اسلام (ص) برای پرداخت دیه به طرف قلعه و دیوارهای قبیله بنی قریظه رفته بود ولی یهودیان قصد داشتند که پیامبر را به قتل برسانند. در این واقعه، خدا با آگاه ساختن پیامبر، این توطئه را خنثی کرد.[۱۴]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۹۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۹۹.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۲۳۶.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۲۳۶.
- ↑ فخر رازی، تفسیر کبیر، بیروت، ج۱۱، ص۳۲۰.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۲۳۶؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۰.
- ↑ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۹۲.
- ↑ سیمایی، مشهورات بی اعتبار در تاریخ و حدیث، ۱۴۰۰ش، ص۱۷۲-۱۸۲.
- ↑ سیمایی، مشهورات بی اعتبار در تاریخ و حدیث، ۱۴۰۰ش، ص۱۷۲-۱۸۲.
- ↑ «دخالت ندادن حب و بغض‌ها و جریان‌سازی‌های سیاسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۰ش، ج۲۲، ص۱۲۱.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۰ش، ج۲۲، ص۱۲۳.
- ↑ «پرسش از آرم نیروهای مسلح»، سایت موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(عج).
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۳، ص۴۶۱؛ طبری، جامع البیان، ۱۳۷۴ق، ج۶، ص۹۱.
منابع
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۹۰ش.
- «دخالت ندادن حب و بغض‌ها و جریان‌سازی‌های سیاسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۷ تیرماه ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان‌ماه ۱۴۰۲ش.
- سیمایی، مهدی، مشهورات بی اعتبار در تاریخ و حدیث، قم، نشر طه، ۱۴۰۰ش.
- شیخ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، قاهره، ۱۳۷۴ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، تفسیر الصافی، قم، مؤسسة الهادی، چ۲، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(عج)، «پرسش از آرم نیروهای مسلح»، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان‌ماه ۱۴۰۲ش.